Mehmet Bingöl [email protected]

Ücret gelirleri için vergi beyanı ve iade alma hakkı

Bilindiği üzere 7 Aralık 2019 tarihinde Gelir Vergisi Kanunu’nda yapılan bir değişiklik ile belli bir tutarın üzerinde ücret geliri elde edenler için yıllık gelir vergisi beyan mecburiyeti getirilmişti[1].

Yasa hükmüne göre; 2022 yılında elde edilen ücret gelirinin(matrah tutarı) 880.000 TL’yi geçmesi halinde beyanname verilmesi gerekiyor. (2023 yılı için beyan haddi ie 1.900.000 TL’dir.)

Yapılacak beyan ile yıl içinde şirketçe yapılan vergi kesintilerine ilave bir vergi çıkması söz konusu olmasa da cezalı bir durumla karşılaşmamak için Gelir Vergisi beyannamesinin verilmesi mevzuat gereğidir. Aslında beyanname vermenin faydası var. Zira mevzuata göre eğitim, sağlık gibi bazı kişisel harcamaların yıllık beyannamede düşme imkânı olduğundan vergi iadesi alma hakkı doğmaktadır.

Ne yazık ki kanun maddesi bu tutarın altında ücret elde edenler için beyanname verme hakkını vermiyor, hal böyle olunca da geniş kesimler sağlık ve eğitim harcamaları indirimi ve vergi iadesi alma hakkından mahrum oluyorlar. Esasen daha fazla ihtiyacı olan geniş kesimler bu mekanizmadan yararlanmıyorlar. Bu sebeple madde hükmünün yasal düzenleme ile değiştirilerek tüm çalışanlara ihtiyari beyan hakkının verilmesi yerinde ve daha adil olacaktır.

Düzenlemeye göre, 2022 yılında ücret geliri elde eden kişilerin;

- Tek işverenden elde ettikleri ücret gelirleri toplamının 880.000 TL’yı aşması veya

- Birden fazla işverenden aldıkları ücretler toplamının 880.000 TL’yı aşması,

Halinde, söz konusu ücret gelirlerinin yıllık beyanname ile beyan edilmesi gerekir. 2022 yılında yıllık ücret (matrah) toplamı 880.000 TL’yi aşmadığı takdirde beyanname verilmesi söz konusu değildir.

Beyan sınırının belirlenmesinde, ücretlerin yılsonundaki matrahları toplamı dikkate alınır. Başka deyişle brüt ücret geliri değil, düzenlenen bordrolardaki vergi matrahı toplamı esastır. (Aralık ayı bordrosundaki kümülatif yıllık vergi matrahı tutarı.)

Öte yandan belirtmek gerekir ki; ücret gelirlerinin beyana tabi olma durumu kendi içinde değerlendirilmekte ve diğer gelirlerin bulunması halinde (Örneğin; kira, kar payı, gayrimenkul satış kazancı vb gibi) bu gelirler yıllık beyan sınırı hesaplamasına dâhil edilmemektedir. Başka deyişle diğer gelirlerin beyan edilip edilmeyeceğinin tespitinde ücret gelirleri toplamı yıllık beyan haddi hesaplamasında dikkate alınmamaktadır. Dolayısıyla bu açıdan olumsuz bir etki yoktur.

Örnek 1:

-Tek işyerinden alınmış ücret:         : 900.000 TL

-İşyeri kirası (brüt)                             :   60.000 TL

Ücret geliri 880.000 TL’yi geçtiğinden ücret geliri için yıllık beyanname verilecektir. Ancak işyeri kira tutarı (kiracı tarafından yapılan stopaj öncesi tutar) yıllık beyan haddini (2022 yılı beyan sınırı 70.000 TL) geçmediğinden yıllık beyannameye dahil edilmeyecektir.

Ancak ücretlerden bağımsız olarak beyana tabi diğer gelirler varsa ücretin de beyan edilmesi sebebiyle yüksek gelir vergisi oranına ulaşıldığından beyana tabi olan kira, eurobond kazançları gibi gelirlerin vergisi artmaktadır. Bu da olumsuz bir etki.

Örnek 2:

-Tek işyerinden alınmış ücret:         : 950.000 TL

-Konut kirası                                      :   65.000 TL

Konut kira geliri stopaja tabi olmadığından yıllık beyan haddini aşmasa da (%15 götürü gider veya gerçek gider esasındaki giderler düşüldükten sonraki kısım) beyana tabidir. Ücret geliri de 880.000 TL’yi geçtiğinden yıllık beyannameye dahil edilecektir. İşte burada konut kira geliri, ücret ile birlikte beyan edildiği için artan matrah sebebiyle daha yüksek vergi oranı ile vergilendirilmiş olacaktır.

Vergi iade hakkı:

Ücret gelirleri için yıllık beyanname verilmesi durumunda; yukarıda da söylediğimiz üzere en önemli yenilik vergi iade hakkı doğmasıdır. Eğer çalışanın kendisi, eşi ve çocukları için yıl içinde sağlık, eğitim, şahıs sigorta primi gibi harcamaları var ise bu tutarların yıllık vergi matrahından düşülebilmesi imkânı ile vergi iadesi alabilmesi söz konusu olmaktadır.

Zira G.V.K.’nun 89’uncu maddesinde yer alan; “şahıs ve hayat sigorta primleri, eğitim ve sağlık harcamaları ile bağış ve yardımların” belli sınırlar dahilinde beyan edilen gelirden indirim konusu yapılması imkanı bulunmaktadır. Vergi mevzuatımıza göre aşağıdaki harcamaların vergi matrahından indirilmesi mümkündür.

1- Beyan edilen gelirin %15’ini ve asgari ücretin yıllık tutarını aşmamak koşuluyla; kendisine, eşine ve küçük çocuklarına ait birikim priminin alındığı hayat sigortası poliçeleri için ödediği primlerin %50'si ile ölüm, kaza, sağlık, hastalık, sakatlık, doğum ve tahsil gibi şahıs sigorta poliçeleri için ödenen primlerin tamamı (Ücret bordrolarında indirim konusu yapılan sigorta primleri hariçtir.),(Ayrıca üst sınır var!: Şirketçe ödenen BES ve diğer şahıs sigortaları toplam olarak dikkate alınır.)

2- Beyan edilen gelirin %10’unu aşmamak ve gelir veya kurumlar vergisi mükellefiyeti olan kişilerden alınacak belgelerle tevsik edilmek koşuluyla; kendisine, eşine ve küçük çocuklarına[2] ait eğitim ve sağlık harcamaları.

Eğitim harcamaları kapsamına anaokulu, kreşi lise-üniversite okul bedelleri, dershane ücretleri, yabancı dil eğitimi harcaması[3], kitap-kırtasiye giderleri, okul servis bedelleri[4], yurtta kalma ücretleri, okul logosunu taşıyan zorunlu okul ayakkabıları ve kıyafet harcamaları[5] ve bunun gibi giderler girmektedir. Yemek ödemelerine ilişkin kısım kapsam dışıdır. Bunun gibi spor, müzik kursları, tiyatro-konser-sinema biletleri, gazete-dergi bedelleri yararlanamamaktadır.

Vakıflar tarafından kurulan vakıf üniversiteleri kurumlar vergisinden muaf olduklarından, anılan kurumlara yapılmış olan eğitim harcamaları gelir vergisi beyannamesinde indirim konusu yapılamaz.

Harcamanın Türkiye’de yapılması ve eğitim kurumunun gelir veya kurumlar vergisi mükellefi olması gerekmektedir.

Sağlık harcamaları kapsamına ilaç, tedavi, tahlil, ameliyat, fizik tedavi ve muayene giderleri gibi giderler girmektedir. Check-up, tahlil, MR vs ücretleri, fizik tedavi masrafları, diş muayenesi harcamaları, gözlük-lens gibi harcamalar bu kapsamdadır. Estetik amaçlı yapılan harcamalar, diyetisyen ödemeleri[6] ise kapsam dışıdır.

3- G.V.K. 89 uncu maddesinin sekizinci bendine göre yapılan sponsorluk harcamaları (Sponsorluk harcamalarının amatör spor dalları için % 100’ü, profesyonel spor dalları için % 50’si yıllık beyanname ile bildirilecek gelirlerden indirim konusu yapılabilecektir.),

4- Türkiye Kızılay Derneği, Türkiye Yeşilay Cemiyeti, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu, AFAD, TÜBİTAK, TSK Güçlendirme Vakfı ve üniversitelere yapılan bağışlar,

5- Beyan edilen gelirin %5’i ile sınırlı olarak (Kalkınmada öncelikli yörelerde %10’u); Belediyelere, kamu yararına çalışan derneklere ve Cumhurbaşkanı’nca (Eskiden Bakanlar Kurulu) vergi muafiyeti tanınan vakıflara yapılan bağışlar, (Örneğin; TEV, Hisar Eğitim Vakfı, TEMA Vakfı, Tohum Otizm Vakfı, BJK Kulübü Derneği v.b. gibi Maliye Bakanlığı tarafından belirlenen vakıf ve dernekler bu kapsamdadır.)

Vergi iade tutarının hesaplanması:

Bay (A)’nın 2022 yılında aldığı ücret gelirleri (vergi matrahı) 1.000.000 TL, aynı yıl içinde eğitim/sağlık, sigorta harcamaları ve yaptığı bağışlar aşağıdaki gibi olsun:

- Beyan Edilen Ücret Geliri                                                 : 1.000.000 TL

- İndirilebilecek Eğitim ve Sağlık Harcaması Tutarı(*)      :  (100.000) TL

- Şahıs Sigorta Primi                                                           :    (30.000) TL

- Bağışlar                                                                              :    (50.000) TL

- Gelir Vergisi Matrahı                                                         :   820.000 TL

- Hesaplanan Gelir Vergisi                                                 :   260.500 TL

- Yıl İçinde Kesilen Vergi Tutarı                                          :  (329.500)TL

- İade Edilecek Vergi                                                                       :      69.000 TL

(*) Eğitim ve Sağlık Harcaması Toplamı 140.000 TL olmakla beraber mevzuat gereği gelirin %10’u olan tutar dikkate alınmıştır.

Görüldüğü gibi bu örnekteki ücretli, beyanname üzerindeki vergi matrahından yıl içinde yaptığı eğitim/sağlık harcamalarını indirerek vergi iadesi almaya hak kazanmaktadır. Beyannameyi verip tahakkuk fişini alır almaz Vergi Dairesi’nden talepte bulunabilecektir.

Vergi iadesini almak için nasıl bir yol izlemek gerekiyor?

Gelir İdaresi Başkanlığı (GİB) İnteraktif Vergi Dairesi sistemindeki “hazır beyan” uygulamasındaki;

- “İade Talep Dilekçeleri” bölümündeki talep dilekçesi (Nakden İade) doldurulur.

- “Yıl İçinde Kesilen Vergiler Dolayısıyla İade” seçeneği işaretlenir.

- Eğitim, sağlık ve diğer harcamalara ilişkin bilgiler girilir.

- Talep dilekçesine işveren tarafından verilen yıl içindeki ücret tutarları ile kesintilerin yapıldığını gösteren onaylı yazı eklenir. Yazıda IBAN numarası belirtilir.

- Ardından aynı sitedeki GEKSİS (Gelir ve Kurumlar Vergisi Standart İade Sistemi) üzerinden iade talebi tamamlanır.

- Sonuçta 2 adet belge oluşur:

i. GİB Gelir/Kurumlar Vergisi iade talebi alındısı,

ii. GEKSİS Kontrol raporu (Özet Rapor).

- 151.000 TL’ya[7] kadar ki iadelerde Vergi Dairesi işlemi hemen yapar. Bunu aşan taleplerde aşan kısım için vergi incelemesi sonucu beklenir.

- İade talebinin 151.000 TL’yi aşması halinde bu tutarı aşan tutar Vergi Dairesi’nce yapılacak inceleme sonucunda iade edilir. Bu kapsamda Vergi Dairesi; eğitim, sağlık harcamalarına ilişkin belgelerin (fatura vb gibi) gerçek olup olmadığını ve bordro stopajlarının ödenip ödenmediğini kendi sisteminin elektronik ortamında kontrol eder. Vergi Dairesi eğer gerekirse harcama belgeleri ile ücret stopajlarına ilişkin muhtasar beyanname ödemelerinin ibrazını da isteyebilir.

- 151.000 TL’ya kadar ki iadelerde aşan kısmın teminat mektubu ile alınması da mümkündür. Bu durumda Vergi Dairesi iade işlemini yapar. Daha sonra teminat mektubunun geri alınması sürecinde Vergi Dairesi’nce inceleme yapılır.

- Vergi iadesi talebinin beyanname veriliş tarihinden itibaren 1 yıl içinde yapılması gerekmektedir.

- Başvuru üzerine sistemin ürettiği iki tane döküman oluşmaktadır:

i. GİB Gelir/Kurumlar Vergisi iade talebi alındısı,

ii. GEKSİS Kontrol raporu (Özet Rapor).

Bunların ardından “Geksis İade Kontrol Raporu” çerçevesinde Vergi Dairesinin tahakkuk servisindeki ilgililerle iletişim kurulması sürecin hızlandırılması açısından uygun olu. Eğer Vergi Dairesi istekte bulunur ise, ayrıca bir dilekçe ile de başvuru yapılarak söz konusu dilekçeye de; şirketten alınacak vergi kesintilerinin yatırıldığına ilişkin yazı ile yıllık beyannamede indirim konusu yapılan harcamalara ilişkin belgeler eklenir.

Harcama Belgeleri konusunda aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir:

- Masrafların belgelendirilmesinde fatura, serbest meslek makbuzu (doktorlar) esas alınmalıdır.

- Fişler (eczane, kitapçı vb gibi) Vergi Daireleri’nce kabul edilmemektedir. Esasen bu perakende satış fişleri harcamanın kredi kartı slipi gibi belgelerle de kanıtlandığında mevzuata göre kabul edilmesi gerekir.

- Kamu kurumları ve vakıflardan alınan belgeler geçersizdir.

Görüldüğü üzere; ücretlilere gelir vergisi beyanname verme zorunluğu getirilmesi ile eğitim, sağlık gibi bazı kişisel harcamaların vergiden düşme imkânı söz konusu olmuştur. Tabii bu imkâna tüm ücretlilerin sahip olması gerekir. Yapılacak bir yasal düzenleme ile herhangi bir sınır olmaksızın herkese ihtiyari olarak beyanname verebilme imkânı hakkı tanınması hakkaniyete uygun olacaktır.

[1] 7 Aralık 2019 tarihli Resmî Gazetede yayımlanan 7194 sayılı Kanun
[2] Küçük çocuk tabiri 23.10 2012 tarih ve GVK-85/2012-7 sayılı sirkülerde açıklanmış olup “mükellefle birlikte oturan veya mükellef tarafından bakılan (nafaka verilenler, evlat edinilenler ile ana veya babasını kaybetmiş torunlardan mükellefle birlikte oturanlar dâhil) 18 yaşını veya tahsilde olup 25 yaşını doldurmamış çocukları, ifade etmektedir.
[3] Muğla VDB 23.02.2012 tarih ve B.07.1.GİB.4.48.15.01-GVK-57-32 sayılı özelge
[4] Ankara VDB 11.09.2012 tarih ve B.07.1.GİB.4.06.16.01-120[89-11/2]-919 sayılı özelge
[5] Ankara VDB 24.08.2011 tarih ve B.07.1.GİB.4.06.16.01-120[89-11/1]-666 sayılı özelge
[6] Karabük Defterdarlığı, 08.02.2023 tarihli özelge
[7] Nakden yapılacak iade taleplerindeki incelemesiz işlem sınırı. 315 Seri Nolu Gelir Vergisi Genel Tebliği ile belirlenen tutar 50.000 TL olup, bu tutar aynı tebliğ uyarınca her yıl yeniden değerleme oranı ile arttırılmaktadır. (RG: 06/10/2021/ 31620) Bahse konu tutar her yıl bir önceki yıl için belirlenen yeniden değerleme oranında artırılarak uygulanmaktadır. (YD oranları: 2021:%36,20, 2022: %122,93’tür.)