Mehmet Bingöl [email protected]

Serbest Döviz Fonları'nda stopaj matrahı

Bilindiği üzere katılma payları döviz cinsinden ihraç edilen Serbest Döviz Fonları'nın portföy işletmeciliğinden doğan kazançları üzerinden, 02/06/2020 tarihli ve 2604 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile %15 nispetinde stopaj vergisi ödenecektir[1]. Bu yazımızda stopaj matrahının tespiti ve buna yönelik olarak fon portföyündeki Eurobond fiyatlarının değerlemesi konusunu ele alacağız.

Kararnamenin yürürlüğe giriş tarihi olan 3 Haziran 2020 tarihinden itibaren, bu fonların elde edeceği portföy işletmeciliğinden doğan kazançların TL matrahı üzerinden %15 oranında stopaj uygulanacaktır. Sözkonusu stopaj vergisi, Fon’un yıl sonu bilançosunda ortaya çıkan kazancı üzerinden hesaplanacaktır. Bu da şu anlama gelmektedir: Yatırım Fonunun yıl sonunda ortaya çıkacak 03.06.2020-31.12.2020 dönemi kazancı üzerinden “bir kazanç vergisi” mahiyetinde %15 vergi gideri söz konusu olacaktır.

Hesaplanan vergi tutarı, Nisan/2021 muhtasar beyanname ile Mayıs/2021 ayı içinde beyan edilecek ve bu tarihte ödenecektir.

Katılma payları döviz cinsinden olsa da Fon’un 31.12. 2020 “portföy kazancı” TL bilanço üzerinden olacağı için gelir tablosuna yansıyacak “kur farkları” da matraha dahil olacaktır. Vergi İdaresi açısından, stopaj vergisi ödemesinde Fon’un 31.12. 2020 tarihi itibariyle TL cinsinden kazancı esas olacaktır. Peki buradan hareketle stopaj matrahı nasıl belirlenecektir?

Yatırım fonu’nun yıllık karının 3.06.2020-31.12.2020 dönemine isabet eden kısmına, varsa “kanunen kabul edilmeyen giderler” ilave edilecek ve %15 stopajın ödeneceği matrah ortaya çıkacak.

Genel kural bu, ancak bu kazancın tespitinde aşağıdaki hususlar da önem arz etmektedir:

-Yıl içinde Fon’dan çıkışlar sebebiyle yapılan menkul kıymet satışlarında ortaya çıkan kazanç,

-YP cinsinden menkul kıymetlerdeki (Eurobond’ların) kur artışları ve

-Değerleme gününde yani 31.12. 2020 tarihinde stokta bulunan eurobondların o tarihli fiyatları.

Görüldüğü üzere yıllık kar/zararın hesabında portföydeki eurobondların 31.12.2020 tarihli fiyatları önem arz etmektedir.

Öncelikle vergi mevzuatının konuya ilişkin madde hükümlerinde neler var, buna bir göz atmamız gerekir.

Vergi Usul Kanunu’nun 279. maddesine göre; eurobond değerlemesinden esas prensip, bu kıymetlerin borsadaki (BİST) işlem fiyatıdır. Zira hiç kuşku yokki, en gerçek fiyat, o tarihte gerçekleşen alış-satış fiyatıdır. Eğer o tarihte bir borsa işlem fiyatı yoksa değerlemeye esas bedel, menkul kıymetin alış bedeline vadesinde elde edilecek gelirin (kur farkları dahil) iktisap tarihinden değerleme gününe kadar geçen süreye isabet eden kısmın eklenmesi suretiyle hesaplanır.Burada da amaç teorik olarak gerçek borsa fiyatına ulaşmaktır. Peki o o halde gerçek eurobond fiyatına nasıl ulaşılacak?

Vergi İdaresi’ni ilgilendiren vergi matrahı yönünden önemli olan borsada işlem görmemiş menkul kıymetler için en gerçekçi fiyatın belirlenmesi olmalıdır. Zira Vergi Usul Kanunu’nun 3. maddesine göre “vergilendirmede vergiyi doğuran olay ve bu olaya ilişkin muamelelerin gerçek mahiyeti esastır.”

2 seçenek var:

-Borsa rayici olmayan bahse konu eurobondlar BDDK ve TMS uygulamaları çerçevesinde “iç verim yöntemi” (IRR) kullanılmak suretiyle hesaplanabilirler. Bu da iç iskonto yönteminin etkin faiz oranı ile yapılmasıdır.

-Ya da Sermaye Piyasası mevzuatına göre günlük Fon değerinin belirlenmesinde kullanılan Bloomberg fiyatları. Başka deyişle bu platformdaki menkul kıymet fiyatlarının esas alınması.

Amaç gerçek duruma en çok uyan fiyatın tespiti ise; bu 2 seçenekten ikincisinin esas alınması gerekir. Nitekim yatırım fonları uygulamasından sorumlu otorite Sermaye Piyasası Kurulu mevzuatında da bu kural geçerlidir. SPK ilkelerinde esas; Fonun varlık ve yükümlülüklerinin değerlemesinde, KGK tarafından yayımlanan TMS/TFRS dikkate alınmasıdır. Fon portföyündeki eurobond fiyatlarının tespitinde de; SPK’nın[2] (II-14.2) sayılı Yatırım Fonlarının Finansal Raporlama Esaslarına İlişkin Tebliği’nin 9. maddesindeki esaslar ile bu maddenin verdiği yetkiye istinaden Fon Kurulu tarafından Fon paylarının ihracına ilişkin izahname ile duyurulan yöntem esas alınır. Zaten bahse konu 9. maddede de öncelik ya da genel esas; “Borsada işlem görenlerin değerleme gününde borsada oluşan en son seans ağırlıklı ortalama fiyat veya oranlarla değerlenmesidir.” İşlem görmeyenler ise Bloomberg ekranlarından alınan, borsadaki son işlem kirli fiyatının iç verimle (IRR yöntemi) ilerletilmesiyle bulunan fiyat ile değerlenirler. Görüldüğü üzere SPK mevzuatı bu yönden vergi mevzuatına (VUK) uygunluk göstermektedir.

Yukarıda yaptığımız açıklamalar sonrası uygulamayı şöyle özetleyebiliriz:

-Fon kazancına vergi stopajı getiren mevzuat değişikliğiyle, bir kere şunu söyleyeyim: Vergi açısından değerleme günü 31.12.2020 tarihi olacaktır. Vergi bu tarihteki bilanço karı üzerinden hesaplanacak ve nihai vergi karşılığı bu olacaktır. Vergi İdaresi’ni ilgilendiren bu rakamdır.

-Fonlardaki stopaj ödemesi için asıl önemli tarih 31.12. olduğundan, yıl içindeki diğer günlük değerlemelerin ise vergi hesabında önemi bulunmamaktadır. SPK mevzuatına göre yapılması zorunlu günlük fon değerlemeleri ve buna göre hesaplanan “vergi karşılığı” Fon’dan katılma belgesini satarak o tarihte çıkan yatırımcıyı ilgilendirir. Çıkış tarihindeki kural ve mevzuat yukarıda değinilen Sermaye Piyasası tebliğidir.

-Vergi mevzuatında esas olan gerçek durum olduğuna göre; 31.12.2020 tarihli Fon kazancının hesabı yukarıda açıklanan SPK tebliğine göre yapılacaktır. Çünkü Vergi İdaresi, ödenecek vergi hesabında bonoların gerçek piyasa fiyatından vergi almak ister. Bu sebeple de eğer bonolar BİST’te işlem görmüş iseler bu fiyat esas alınır. İşlem görmemiş iseler gerçek borsa fiyatına en yakın olan fiyat dikkate alınır. Bu fiyat da Bloomberg ekranlarındaki fiyattır. (Borsadaki son işlem kirli fiyatının iç verimle (IRR yöntemi) ilerletilmesiyle bulunan fiyat).

-Fon’dan çıkışlarda, çıkan kişiye pay bedelinin ödenmesi, kısmi eurobond satışlarıyla olur. BİST’te gerçekleşmeyen bir satış söz konusu ise hangi fiyattan işlem yapılıyor? Bloomberg ekranındaki fiyat esas alınıyor. Bu durumda 31.12.2020 portföy değerinin tespitinde de bunun dikkate alınması çok doğaldır. Yoksa tarihte kalmış eski Maliye muktezalarındaki doğrusal faiz ile yapılan iskonto hesapları değil. Aksi halde SPK mevzuatına aykırılık söz konusu olacağı gibi yatırımcılar ile Fon arasında birçok hukuki ihtilafların yaşanması olasılık dahilinde olur.

Son söz olarak diyebiliriz ki; Fon’un porföyündeki eurobond ve diğer menkul kıymetlerin değerlemesinde gerçek piyasa fiyatı esastır. Hem Fon’un değeri, hem de stopaj vergisi matrahı bu fiyatlara göre hesaplanır.

[1] Mehmet Bingöl, Dövizli Yatırım Fonlarında Stopaj Vergisi, Finans Gündem, 30/06/2020, İstanbul
[2] Sermaye Piyasası Kurulu, Yatırım Fonlarının Finansal Raporlama Esaslarına İlişkin Tebliği (II-14.2), RG:30 Aralık 2013/28867 (Mükerrer)