Dr. Ekrem Öncü [email protected]

Köşe yazarları gibi telif kazancı elde edenler dikkat!

Son zamanlarda özellikle birden çok gazete ve dergide yazı yazan, televizyon programlarına çıkanları da maliye incelemeye almaktadır. Bunların elde ettikleri kazançların ücret mi, yoksa Gelir Vergisi Kanunu (GVK) 18 kapsamında serbest meslek kazancı mı olduğu vergilendirme bakımından önem arz ediyor. Ücret ile serbest meslek kazancı ayrımı ile hangi kazançların GVK 18 kapsamında istisna olacağını ve vergilendirmenin nasıl yapılacağını aşağıda ele alacağım.

ÜCRET İLE SERBEST MESLEK KAZANCI AYIRIMI

193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu'nun 61'inci maddesine göre, "ücret, işverene tabi ve belirli bir işyerine bağlı olarak çalışanlara hizmet karşılığı verilen para ve ayınlar ile sağlanan ve para ile temsil edilebilen menfaatlerdir.

Ücretin ödenek, tazminat, kasa tazminatı (Mali sorumluluk tazminatı), tahsisat, zam, avans,  aidat, huzur hakkı, prim, ikramiye, gider karşılığı veya başka adlar altında ödenmiş olması veya bir ortaklık münasebeti niteliğinde olmamak şartı ile kazancın belli bir yüzdesi şeklinde tayin edilmiş bulunması onun mahiyetini değiştirmez."

Aynı Kanun'un 65'inci maddesinde ise "Her türlü serbest meslek faaliyetinden doğan kazançlar serbest meslek kazancıdır.

Serbest meslek faaliyeti; sermayeden ziyade şahsi mesaiye, ilmi veya mesleki bilgiye veya ihtisasa dayanan ve ticari mahiyette olmayan işlerin işverene tabi olmaksızın şahsi sorumluluk altında kendi nam ve hesabına yapılmasıdır." hükümlerine yer verilmiştir.

Ücret ve serbest meslek kazancı emeğe dayanan gelir unsurları olup, emeğin ücret olarak değerlendirilmesinde belli bir işyerine bağlılık, işverene tabilik ve sözleşme yapılması şartları aranmaktadır. Emeğin serbest meslek olarak değerlendirilmesinde ise şahsi mesaiye, ilmi veya mesleki bilgiye veya ihtisasa dayanması, faaliyetin devamlı olması ve belli bir işverene tabi olmaksızın şahsi sorumluluk altında kendi nam ve hesabına yapılması şartları aranmaktadır.

SERBEST MESLEK KAZANÇLARINDA İSTİSNA

193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 18 inci maddesinde, Müellif, mütercim, heykeltraş, hattat, ressam, bestekâr, bilgisayar programcısı ve mucitlerin ve bunların kanuni mirasçılarının şiir, hikaye, roman, makale, bilimsel araştırma ve incelemeleri, bilgisayar yazılımı, röportaj, karikatür, fotoğraf, film, video band, radyo ve televizyon senaryo ve oyunu gibi eserlerini gazete, dergi, bilgisayar ve internet ortamı, radyo, televizyon ve videoda yayınlamak veya kitap, CD, disket, resim, heykel ve nota halindeki eserleri ile ihtira beratlarını satmak veya bunlar üzerindeki mevcut haklarını devir ve temlik etmek veya kiralamak suretiyle elde ettikleri hasılat Gelir Vergisinden müstesnadır.

Eserlerin neşir, temsil, icra ve teşhir gibi suretlerle değerlendirilmesi karşılığında alınan bedel ve ücretler istisnaya dahildir.

Yukarıda yazılı kazançların arızî olarak elde edilmesi istisna hükmünün uygulanmasına engel teşkil etmez.

Serbest meslek kazançları istisnasının, bu Kanunun 94 üncü maddesi uyarınca tevkif suretiyle ödenecek vergiye şümulü yoktur." hükmüne yer almıştır.

Gelir Vergisi Kanunun 94’üncü maddesinin birinci fıkrasında, "Kamu idare ve müesseseleri, iktisadi kamu müesseseleri, sair kurumlar, ticaret şirketleri, iş ortaklıkları, dernekler, vakıflar, dernek ve vakıfların iktisadi işletmeleri, kooperatifler, yatırım fonu yönetenler, gerçek gelirlerini beyan etmeye mecbur olan ticaret ve serbest meslek erbabı, zirai kazançlarını bilanço veya zirai işletme hesabı esasına göre tespit eden çiftçiler aşağıdaki bentlerde sayılan ödemeleri (avans olarak ödenenler dahil) nakden veya hesaben yaptıkları sırada, istihkak sahiplerinin gelir vergilerine mahsuben tevkifat yapmaya mecburdurlar" hükmü yer almış olup, aynı fıkranın (2/a) bendinde, 18 inci madde kapsamına giren serbest meslek işleri dolayısıyla yapılan ödemelerden % 17 oranında tevkifat yapılacağı belirtilmiştir.

Yine aynı Kanunun 86’ncı maddesinin birinci fıkrasının (1/a) bendinde, tam mükellefiyette kazanç ve iratların istisna hadleri içinde kalan kısımları için yıllık beyanname verilmeyeceği ve diğer gelirler için beyanname verilmesi halinde de bu gelirlerin beyannameye dahil edilmeyeceği hüküm altına alınmıştır.

Bu açıklamalara göre, çeşitli gazete ve dergilerde yazı yazan köşe yazarlarının makalelerinin, ya da GVK 18 kapsamındaki diğer meslek erbablarının eserlerinin, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu hükümlerine göre tanımlanan çalışmalar arasında yer aldığının belgelendirilmesi halinde, söz konusu yazılardan dolayı elde edilecek hasılata münhasır olmak üzere Gelir Vergisi Kanununun 18 inci maddesinde yer alan istisnadan faydalanmak mümkün olacaktır.

Ayrıca söz konusu yazıların veya diğer eserlerin istisna kapsamında bulunması durumunda Gelir Vergisi Kanununun 94 üncü maddesinin birinci fıkrasına istinaden tevkifat yapmak mecburiyetinde olanlarca yazarlara ya da bu kapsamdaki diğer serbest meslek mensuplarına yapılacak ödemelerden gelir vergisi tevkifatı yapılacak ve istisna hadleri içinde kalan bu kazançlar için yıllık beyanname verilmeyecektir.

Öte yandan, serbest meslek erbabının, 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 153 üncü maddesi uyarınca işe başlamayı vergi dairesine bildirme, 172 ve 210 uncu maddeleri uyarınca serbest meslek kazanç defteri tutma, 236 ncı maddesi uyarınca da mesleki faaliyetlerine ilişkin her türlü tahsilatları için serbest meslek makbuzu düzenleme mecburiyeti bulunmaktadır.

Buna göre, serbest meslek faaliyetini mutad meslek halinde ifa edenlerin, 213 sayılı Kanunun yukarıda belirtilen hükümlerinde yer alan yükümlülükleri yerine getirmesi gerekmektedir. Ancak, konuya ilişkin olarak 224 seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliğinde, münhasıran Gelir Vergisi Kanununun 18 inci maddesinde belirtilen türden faaliyetlerde bulunan ve eserlerini sadece aynı Kanunun 94 üncü maddesinde belirtilen kişi veya kurumlara teslim eden serbest meslek erbabından isteyenlerin, defter tasdik ettirme ve tutma ile belge düzenleme zorunluluklarının kaldırıldığı açıklanmıştır.

Ancak, yazarlık faaliyetinin mutad/sürekli meslek halinde ifa edilmesi ve istisna kapsamındaki eserlerin Gelir Vergisi Kanununun 94 üncü maddesinde sayılanlar dışındakilere de satılması halinde, 213 Sayılı Kanunun 153, 172, 210 ve 236 ncı maddeleri uyarınca işe başlama bildiriminde bulunulması, serbest meslek kazanç defterinin tutulması ve serbest meslek makbuzunun düzenlenmesi mecburiyeti bulunmaktadır. (İstanbul Vergi Dairesi Başkanlığı’nın 21.04.2011 tarih ve B.07.1.GİB.4.34.16.01-GVK 18-333 sayılı Özelgesi)

Burada özellikle vurgulayalım ki, GVK 18 kapsamında GVK 94 kapsamında olanlardan kazanç elde ediliyor ise işe başlama bildiriminde bulunulmayacak, defter tutulmayacak, makbuz düzenlenmeyecek, beyanname verilmeyecektir.

KAZANCIN KİMDEN ELDE EDİLDİĞİNE DİKKAT, PARA VE HAPİS CEZASI İLE KARŞI KARŞIYA KALABİLİRSİNİZ!

GVK 94 kapsamında olmayanlardan GVK 18 kapsamında kazanç elde ediliyor ise işe başlama bildiriminde bulunulacak, defter tutulacak ve serbest meslek makbuzu düzenlenecektir. Beyanname ise GVK 86’ncı madde kapsamında verilmeyecektir. Nitekim, 86 ncı maddenin birinci fıkrasının (1/a) bendinde, tam mükellefiyette kazanç ve iratların istisna hadleri içinde kalan kısımları için yıllık beyanname verilmeyeceği ve diğer gelirler için beyanname verilmesi halinde de bu gelirlerin beyannameye dahil edilmeyeceği hüküm altına alınmıştır. Kanaatimce burada beyanname verilmeyecek olmasına rağmen işe başlama bildiriminde bulunma, defter tutma ve makbuz düzenleme mecburiyetinde bulunulmasının zorunlu kılınması yalnızca kazancın tesbiti boyutu iledir. Beyan edilmeyecek kazanç için bu tür yükümlülükler getirilmesi GVK 18 kapsamında kazanç elde edenler için çok anlamlı olmamıştır.

 Nitekim, GVK 18 kapsamında kazanç elde edenlerin bu konuyu atlamaları halinde, işe başlamayı bildirmemeleri ve serbest meslek makbuzu düzenlememeleri durumlarında usulsüzlük cezası, defter tutmamaları durumlarında hapis cezası ile karşı karşıya kalmaları gündeme gelebilecektir. Bu durumun düzeltilmesi zaruridir.

Bu nedenle yazarlık yapanların elde edeceği kazancın ücret mi, serbest meslek kazancı mı, serbest meslek kazancı ise GVK 18 kapsamında mı gibi soruların baştan netleştirmesi gerekmektedir. Yukarıda da belirttiğimiz üzere, emeğin ücret olarak değerlendirilmesinde belli bir işyerine bağlılık, işverene tabilik ve sözleşme yapılması şartları aranmaktadır. Emeğin serbest meslek olarak değerlendirilmesinde ise şahsi mesaiye, ilmi veya mesleki bilgiye veya ihtisasa dayanması, faaliyetin devamlı olması ve belli bir işverene tabi olmaksızın şahsi sorumluluk altında kendi nam ve hesabına yapılması şartları aranmaktadır.

Çok sayıda GVK 18 kapsamında iş yapanların bu nitelikteki kazançları yanlışlıkla ücret gibi değerlendirilebiliyor. Öyle olunca da, örneğin birden fazla gazete de yazı yazan yazarlar GVK 18 kapsamında kazanç elde ediyor iken, birden fazla ücret elde ediyor pozisyonuna düşebiliyor ve ücret gelirleri için beyanname vermek zorunda kalabiliyorlar. Hiç vergi vermeyecekleri noktada birden fazla işverenden ücret elde ettikleri gerekçesi ile beyanname vermek zorunda kalabiliyor ve vergi ödemeleri gerekebiliyor.

Bu yazının hazırlanmasında katkılarından dolayı SMMM Mustafa Akoğlu’na teşekkürlerimi sunuyorum.