Mehmet Bingöl [email protected]

Hangi gelirler için vergi beyanı var?

2021 yılında elde edilen gelirler için vergi beyan dönemi başladı. Peki hangi gelirler Gelir Vergisi beyanına tabi?

Gelir Vergisi beyannamesi Mart ayı içinde kişinin ikametgâhının bulunduğu Vergi Dairesine verilir. En kolay yol ise Gelir İdaresi Başkanlığı’nın İnteraktif Vergi Dairesi «HAZIR BEYAN SİSTEMİ» ile beyannamenin elektronik ortamda verilmesidir. Verginin hesaplanması bu beyannamede gösterilen toplam gelir üzerinden artan oranlı Gelir Vergisi tarifesine göre (%15-%40 arası) göre yapılır.

Yıllık Gelir Vergisi Beyannamesi üzerinden hesaplanan Gelir Vergisi’nin Mart ve Temmuz aylarında iki eşit taksit olmak üzere;

-Birinci taksit, 31 Mart tarihine kadar,

-İkinci taksit, 31 Temmuz tarihine kadar,

ödenir.

Prensip olarak Türkiye'de yerleşmiş olan gerçek kişilerin bir takvim yılında elde ettikleri muhtelif gelirler prensip olarak yıllık gelir vergisi beyannamesi verilmek suretiyle vergilendirilir. Bununla beraber bazı (hatta bir çok demek daha doğru) gelir unsuru vergi beyan kapsamı dışında bırakılmıştır.

Tam mükellefiyette yıllık Gelir Vergisi beyannamesi gereken haller aşağıdaki gibidir:

1. Ticari kazanç, zirai kazanç ve serbest meslek kazancı:

Ticari kazanç, zirai kazanç ve serbest meslek kazancı (avukat, doktor, muhasebeci gibi) elde edenler yıllık gelir vergisi beyannamesi ile vergilendirilirler.

2. Kira gelirleri:

Bina, arsa, arazi gibi taşınmazların sahipleri, irtifak ve intifa hakkı sahipleri veya bunların kiracıları tarafından kiraya verilmesinden elde edilen iratlar(kira gelirleri) vergi mevzuatımızda gayrimenkul sermaye iradı olarak kabul edilmektedir. (G.V.K. madde 70)

Konut olarak kiraya verilen gayrimenkullerden elde edilen net kira gelirleri (giderler veya %15 götürü gider düşüldükten sonraki) yıllık olarak kişi bazında 2021 yılı için 7.000 TL’yi geçiyorsa beyan edilmek durumundadır. Toplam kira hasılatının 7.000 TL’si vergiden istisnadır. 7.000 TL’den fazla gelir elde edilmediği sürece vergi beyanı yapılmaz. (2022 yılı gelirleri için 9.500 TL )

Kira gelirinin yanında ticari, zirai veya mesleki kazancını beyan etmek zorunda olanlar 7.000 TL’lık istisnadan yararlanamazlar. Ayrıca, 7.000 TL ve üzerinde konut kira geliri elde edenlerden, beyanı gerekip gerekmediğine bakılmaksızın ayrı ayrı veya birlikte elde ettiği ücret, menkul sermaye iradı (örneğin mevduat faizi) gayrimenkul sermaye iradı ile diğer kazanç ve iratlarının gayri safi tutarları toplamı 2021 yılı için 190.000 TL’yi aşanlar 7.000 TL’lik istisnadan yararlanamazlar.

İşyeri kira geliri 2021 yılı için 53.000 TL’yi aşmadığı takdirde beyana tabi değildir. Beyana tabi diğer gelir unsurları da var ise; 53.000 TL’lık sınıra toplam gelir üzerinden bakılır. (2022 yılı gelirleri için 70.000 TL )

Kira geliri beyanında %15 götürü gider veya gerçek gider usulü (kredi faiz ve diğer giderlerin indirilmesi) dikkate alınır. Ayrıca yıllık beyannamede hesaplanan gelir vergisinden kiracının yaptığı stopajlar mahsup edilir.

Özellikle kredi ile alınan gayrimenkullerde ödenen faizler, amortisman (yüzde 2) ve diğer bazı giderler verilecek beyanda vergi avantajı yaratabilir[1]. Bu yönüyle gayrimenkul yatırımı, vergi avantajı yaratan bir finansal yatırım olabilmektedir. Ödenen kredi faizleri kira gelirinden fazlaysa, bu tutar gider fazlası olarak kabul edilir. Yani kira gelirinden indirilemeyen bir kısım varsa beyan edilen diğer gelirlerden düşülebilir ya da gelecek yıllara devredilebilmektedir.

Zira “Gelirin toplanmasında gelir kaynaklarının bir kısmından hasıl olan zararlar (80'inci maddede yazılı diğer kazanç ve iratlardan doğanlar hariç) diğer kaynakların kazanç ve iratlarına mahsup edilir. Bu mahsup neticesinde kapatılmayan zarar kısmı, müteakip yılların gelirinden indirilir. Arka arkaya 5 yıl içinde mahsup edilmeyen zarar bakiyesi müteakip yıllara naklolunamaz.” (G.V.K. Md 88)

İşyeri kira geliri amaçlı gayrimenkul yatırımlarında ilk alıştaki KDV mahsup avantajından faydalanmak için bu amaçla bir sermaye şirketi kurulabilir. Bu durumda şahsi kira gelir yerine şirket kazanç elde eder. Alışta ödenmiş olan KDV tutarı kira gelirleriyle tahsil edilen KDV tutarlarından mahsup edilene kadar finansal vergi avantajı sağlanmış olur.

Gayrimenkul müşterek mülkiyette ise (Örneğin; karı koca arasında %50’şer hisse varsa) kira geliri hisseler oranında beyan edilir.

3. Gayrimenkul satış kazancı:

Alış tarihinden itibaren 5 yıl içinde satılan gayrimenkullerin satış kazançları da yıllık gelir vergisi beyanına tabidir.

Sağlanan kazançların 2021 yılı için 19.000 TL’sı vergiden istisnadır (2022 yılı için 25.000 TL).

Vergiye tabi kazancın hesabında alış maliyeti Yİ-ÜFE oranında arttırılır ve böylece enflasyon etkisi vergilenmemiş olur. Şu kadar ki, bu endekslemenin yapılabilmesi için artış oranının % 10 veya üzerinde olması şarttır.

4. Ücret gelirleri:

2021 yılı içinde elde edilen ve 650.000 TL’yı geçen ücretler yıllık beyana tabidir. (Vergi beyan durumu ve iade almak hakkı açısından bakınız[2]: https://www.finansgundem.com/yazarlar/ucret-gelirleri-2021-icin-vergi-beyani-ve-iade-alma-hakki-yazisi/1645225 )

Birden fazla işverenden alınan ücretler prensip olarak yıllık beyana tabi bulunmaktadır. Ancak;

*  Beyana tabi gelirlerin sadece ücret geliri olması,

*  Sonraki işverenden alınmış, stopaja tabi tutulmuş ücretlerin toplamının GVK’nun 103. maddesinde yazılı tarifenin ikinci gelir diliminde yer alan 53.000 TL tutarı aşmaması koşuluyla işverenlerce stopaja tabi tutulan ücretler beyan edilmez.

*  Tek işverenden alınan ücretler yıllık 650.000 TL’yı geçtiğinde her hal ve takdirde yıllık beyanname verilmesi gereklidir.

Bununla beraber; bir takvim yılı içinde bir veya birden fazla işverenden alınan ve tevkif suretiyle vergilendirilen ücretlerin;

*  Toplam 650.000 TL’yi geçmesi veya

*  Sonraki işverenden alınmış ücretlerin toplamının GVK’nun 103. maddesinde yazılı tarifenin ikinci gelir diliminde yer alan 53.000 TL tutarı aşması

hallerinde, birinci işverenden alınan ücret dahil, tamamı beyan edilir.

5. Türkiye’deki kişinin yurt dışında kurulmuş bir şirketten elde ettiği ücret geliri:

Yurt dışında kurulmuş bir şirketin Türkiye’deki işyerinde veya iştirak ettiği şirkette o şirket adına çalışmakta olan Türkiye’de yerleşik kişinin (Yabancı uyruklu olsa da Türkiye’de bir yıl içinde 6 aydan fazla ikamet ettiği zaman Türkiye’de yerleşik sayılır. Ancak bir kontrat ile geçici ve belirli süre ile gelmiş ise dar mükellef statüsü devam eder.) elde ettiği gelir Türk Vergi mevzuatı yönünden “ücret” geliri mahiyetindedir.(G.V.K. madde 61)

Bu gelir yurtdışındaki şirket merkezinden karşılandığı için Türkiye’de gelir vergisi tevkifatına tabi olmadığı için prensip olarak yıllık gelir vergisi beyanına konu olması gerekir. Kişi Türkiye’deki çalışması karşılığında ücret geliri elde etmiş olmakta ve bu sebeple kişinin Türkiye’de ertesi yıl Mart ayında yıllık Gelir Vergisi beyanı vererek ücret tarifesine göre vergi vermesi gerekir. (G.V.K. madde 85, 86, 94, 95)

Ancak bu konuda bir vergi istisnası vardır. Gelir Vergisi Kanunun 23. Maddesinin 14 numaralı bendine göre göre “Kanuni ve iş merkezi Türkiye’de bulunmayan dar mükellefiyete tabi işverenlerin yanında çalışan hizmet erbabına, işverenin Türkiye dışında elde ettiği kazançları üzerinden döviz olarak ödediği ücretler gelir vergisinden müstesna” bulunmaktadır. Görüldüğü üzere, kişinin yurt dışında elde edilen ücret geliri 23. Maddedeki bu şartlar çerçevesinde Türkiye’de vergi konusuna girmez. Uygulamanın bir sorun çıkarmaması için, yurt dışında elde edilen gelirlerin ilgili takvim yılının son günü kadar veya her hâlükârda müteakip yılın Mart ayının sonuna kadar Türkiye’ye döviz olarak transfer edilmesi tavsiye edilir. Tabii ki bu para daha sonra istendiği zaman yurtdışına tekrar transfer edilebilir.

6. Temettü (kar payı) ücret gelirleri:

Yurt içi şirketlerden elde edilen temettü (kar payı)gelirleri yıllık beyana tabidir. Mevzuatımıza göre, tam mükellef kurumlardan elde edilen kar paylarının yarısı gelir vergisinden istisna edilmekte ve istisna edilen tutar dahil toplam temettü üzerinden şirketçe yapılan stopajın tamamı, beyan edilen %50’lik temettü üzerinden mahsup edilmektedir.

Dolayısıyla 2021 yılı için yıllık beyan haddinin iki katı olan(53.000*2=) brüt 106.000 TL’sından (Net: 90.100 TL) daha fazla temettü geliri elde edilmediği sürece yıllık beyan zorunluluğu bulunmamaktadır. Tabii ki beyan konusu başkaca gelir unsurları 53.000 TL’lık haddin hesabında ayrıca dikkate alınır.

2022 yılı için ise yıllık beyan haddi ise 70.000 TL olduğundan 2022 yılı içinde 140.000 TL brüt (Net: 126.000 TL) tutardan daha fazla net kar payı geliri olanlar Mart ayı sonuna kadar gelir vergisi beyanında bulunacaklardır.

Şirketlerce kar payı dağıtımında uygulanan vergi kesintisi 21/12/2021 tarihli Cumhurbaşkanı Kararı ile %15’ten %10’a indirilmiştir. 2021 yılı içinde bu tarihe kadar yapılan kar dağıtımlarında %15 vergi kesintisi yapılmıştır.

(Daha ayrıntılı açıklamalar için bakınız[3]: https://www.finansgundem.com/yazarlar/2022-yili-kar-payi-temettu-vergi-beyan-durumu-yazisi/1643305 )

7. Eurobond faiz ve satış kazançları:

Eurobond faiz ve satış kazançları mevzuatımız açısından “Menkul Sermaye İradı”, satış kazancı ise “Değer Artış Kazancı” olarak yıllık beyan esasında vergilendirilmektedir.

Faiz gelirleri için beyan zorunluluğu, yıllık beyan sınırının aşılması halinde söz konusudur. 2021 yılı için geçerli olan beyan haddi aşıldığında, 53.000 TL’yı aşan kısım için değil, elde edilen faiz gelirinin tamamı için gelir vergisi beyannamesi verilir veya bu tutar diğer gelirler için verilen beyannamedeki matraha eklenir. Beyana tabi gelirler toplamı 53.000 TL’yi geçmiyorsa hiç beyan yapılmaz. Yıllık beyan haddinin aşılıp aşılmadığının tespitinde; beyana tabi diğer gelir unsurlarının da (ücret geliri hariç) dikkate alınması gerekir. 2022 yılı için 70.000 TL)

Faiz gelirleri gibi eurobond satış kazançları da yıllık Gelir Vergisi beyanına konu olur. Faiz gelirlerinden farklı olarak satış kazançları için “yıllık beyan sınırı “uygulaması yoktur. Bunun için satış kazancı tutarı ne olursa olsun yıllık gelir vergisi beyannamesi verilmek zorundadır. Başka deyişle Eurobond satış kazançları için yukarıda bahsettiğimiz gibi 70.000 TL’lık beyan haddinin aşılıp aşılmadığının bir önemi yoktur. Dolayısıyla satış kazancı 10.000 TL da olsa beyan zorunluluğu vardır. 1.1.2006 tarihinden önce ihraç edilen eurobondlar için 2021 yılındaki satış kazancının 43.000 TL’sı vergiden istisnadır. Bunu aşan kazanç tutarı beyan edilir. (2022 yılı için 58.000 TL)

(Eurobond gelirlerindeki vergi beyan durumuna ilişin daha detay için bakınız[4]: https://www.finansgundem.com/yazarlar/eurobond-gelirlerinde-vergi-durumu-2022-yazisi/1634470 )

8. Yurt dışında elde edilen gelirler:

Gelir Vergisi mevzuatımıza göre; Türkiye’de yaşayan kişiler tam mükellef statüsündedir. Buna göre prensip olarak gerek Türkiye’de elde edilen gelirler, gerekse yurt dışında elde edilen gelirler yıllık gelir vergisi beyanına tabidir. Yurt içi-yurt dışı gelir toplamı yıllık beyanname ile gelecek yılın Mart ayında Türkiye’de kişinin ikametgâhının bulunduğu Vergi Dairesine beyan edilir ve vergi tarifesine göre %15’ten başlanarak %40 oranına kadar vergi ödenir.

Yurt dışındaki işlem Türkiye’deki banka veya aracı kurumlardan da, yurt dışındaki banka hesaplarından da yapılsa sonuçta bir gelir elde edilmişse beyan zorunluluğu vardır.

Hangi yurt dışı gelirler Türkiye’de yıllık beyan kapsamındadır?

-Yabancı Bankalardaki mevduat/repo faizi,

-Yabancı ülkelerin çıkardığı bonoların faizi, satış kazançları,

-Yabancı ülke şirketlerinin çıkardığı bonoların faizi, satış kazançları,

-Yabancı ülkelerdeki şirketlerin hisse senetlerinden elde edilen temettü gelirleri,

-Türkiye Hazinesi’nin çıkardığı Eurobond faiz gelirleri, satış kazançları,

-Türk özel sektör şirketlerin yurt dışında ihraç ettiği tahvillerin faiz gelirleri, satış kazançları,

-Vergi cenneti olan ülkelerde kurulu şirket, trust veya fonlardan temettü dağıtılmamış olsa dahi sağlanan kazançlar (Kontrol edilen yabancı kurum=CFC uygulaması[5]),

-Yabancı ülke yatırım fonları/yatırım ortaklıkları gelirleri,

-Uluslararası hayat sigortası poliçeleri (özel portföy yönetimi yapılan poliçeler),

-Yabancı ülkelerdeki vadeli işlemler ile türev ürünlerden elde edilen gelirler (Yurt dışındaki finansal kuruluşlarda yapılan Vadeli İşlem Sözleşmeleri, Yurtdışı Fark Kontratları ve benzeri diğer vadeli işlem/türev ürün kazançları),

-Yabancı ülkelerdeki yapılandırılmış ürünlerden elde edilen gelirler,

-Yabancı ülkelerdeki bonoların alım-satım kazançları,

-Yabancı ülkelerdeki gayrimenkullerden elde edilen kira gelirleri, mülk satış kazançları,

-Yabancı ülkelerdeki şirketlerin hisse senetlerinin alım-satım kazançları.

(Yabancı hisse senedi gelirlerindeki vergi durumuna daha detay bazda bakınız[6]: https://www.finansgundem.com/yazarlar/yabanci-hisse-senedi-gelirlerinde-2020-yili-vergi-var-mi-yazisi/1519267 )

Görüldüğü gibi bu çerçevede yurt dışında elde edilen faiz gelirleri, yabancı hisse senedi temettü ve satış kazançları, yabancı ülke ve şirket bono gelirleri (faiz veya satış kazancı), yatırım fonu gelirleri, CFC şirket kazançları, yurt dışındaki mülklerden sağlanan kira gelirleri, gayrimenkul satış kazançları Türkiye’de yıllık beyana tabidir. Dolayısıyla yurt dışında çeşitli finansal ürünlerden sağlanan gelirler (menkul kıymet satış kazancı, faiz geliri, kar payı geliri gibi) yıllık gelir vergisi matrahına dahil edilir.

9. Beyana tabi olmayan gelirler:

Beyana tabi gelirlere ilişkin beyan sınırları ve istisnalar ile beyan durumları özetle yukarıdaki gibidir. Hiç yıllık beyana tabi olmayan gelirler ise aşağıdaki gibidir:

- Yurt içi mevduat faizleri,

- Yurt içi repo kazançları,

- Yurt içi yatırım fonları gelirleri,

- Yurt içinde yapılmış vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinden elde edilen gelirler (türev ürün kazançları),

- BİST’te işlem gören hisse senedi satış kazançları,

- 2 yıldan sonra satılan aile şirketi hisse satış kazançları,

- Beyan sınırı altındaki hisse senedi kar payları,

- Türkiye’de ihraç edilmiş Hazine bonosu-Devlet tahvili faiz ve satış kazançları,

- Türkiye’de ihraç edilmiş özel sektör şirketleri bono-tahvillerin faiz ve satış kazançları,

- Türkiye’de ihraç edilmiş kira sertifika gelirleri,

- Ödünç Kıymetlerden sağlanan kazançlar,

- BES sözleşmelerinden sağlanan gelirler,

- Kaldıraçlı işlemlerden (Foreks) sağlanan kazançlar.

Öte yandan gerek stopaja, gerekse istisna uygulamasına tabi olmayan düşük tutarlı menkul ve gayrimenkul sermaye iratları da beyan dışı tutulmuştur. Örneğin; yurt dışında elde edilen mevduat faizi, repo faizi, bono faizi gibi. Bunlardaki beyan sınırı, 2021 yılı için 2.800 TL olup bunun altında kalan tutarlar beyan edilmez. (2022 yılı gelirleri için 3.800 TL )

Gelir vergisi sistemimizde prensip tüm gelirlerin yıllık beyan esasında vergilendirilmesi iken zaman içinde stopaj ve istisnaların genişlik kazanmasıyla bu prensipten uzaklaşılmıştır. Mülkiye’deki (AÜSBF) idare hukuku hocamız Prof. Dr. Metin Kıratlı’nın söylediği gibi Gelir Vergisi uygulamamızda da “kurallar istisna, istisnalar kural olmuştur”.

[1] Kira Gelirlerinin “gerçek usulde” yapılan beyanında dikkate alınan giderler G.V.K. Madde 74’te belirtilmiştir.
[2] Mehmet Bingöl, Ücret gelirleri (2021) için vergi beyanı ve iade alma hakkı, Finans Gündem, 25 Şubat 2022
[3] Mehmet Bingöl, 2022 yılı kâr payı (temettü) vergi beyan durumu, Finans Gündem, 17 Şubat 2022
[4] Mehmet Bingöl, Eurobond gelirlerinde vergi durumu (2022), Finans Gündem, 14 Şubat 2022
[5] Vergi cenneti olan ülkelerde (genellikle offshore’lar) veya Türkiye’ye göre düşük vergi ödenen ülkelerde kurulu şirket veya fonlardan temettü dağıtılmamış olsa dahi sağlanan kazançlar, kişiler açısından temettü (kar payı) elde edilmiş gibi vergiye tabi olur.
[6] Mehmet Bingöl, Yabancı hisse senedi gelirlerinde (2020 yılı) vergi var mı?, Finans Gündem, 16 Eylül 2020