Mehmet Bingöl [email protected]

Eurobond gelirlerinin vergilendirilmesinde dikkat edilecek hususlar (2021 yılı)

22 Haziran 2020 tarihli yazımızda [1] gerçek kişilerdeki Eurobond vergilemesindeki genel esasları ele almıştık. Söz konusu yazıya gelen çeşitli soru ve yorumlar, bugün konuyu yeniden ele almamızı gerektirdi. Böylece 22 Haziran 2020 tarihli yazımızı geliştirmiş oluyoruz, çok değerli sorular ve katkılar için tüm okurlara teşekkürler.

Daha önceki yazımızda açıklandığı üzere, gerek T.C. Hazinesi ve gerekse Türkiye’deki şirketlerce yurt dışında ihraç edilen Eurobondlardan sağlanan gelirler, ya “faiz tahsilatı”, ya da “satış kazancı” şeklinde ortaya çıkmaktadır. Faiz geliri mevzuat açısından “Menkul Sermaye İradı”, satış kazancı ise “Değer Artış Kazancı” olarak vergilendirilmektedir.

Öncelikle belirtecek olursak bu menkul kıymetler yurt dışında işlem gördüklerinden gerek Eurobond faiz gelirleri ve gerekse alım-satım kazançları G.V.K.’nun Geç 67. maddesindeki stopaj rejimi kapsamı dışındadır. Bu sebeple Türkiye’deki yerleşik gerçek kişiler prensip olarak “yıllık esasta” beyanname vermek suretiyle gelir vergisine tabidirler. Türkiye’de ikametgahı bulunmayan ve bir yıl içinde de Türkiye’de 6 aydan fazla bulunmayan kişiler [2] ise “dar mükellef” statüsünde oldukları için Türkiye’de vergiye muhatap değildirler. Yurt dışında yerleşik Türk vatandaşlarının da bu anlamda “dar mükellef” konumunda olduğunu belirtmek gerekir.

Eurobond Faiz Gelirleri:

Eurobond’ta faiz gelirleri iki şekilde elde edilir:

i. Kupon tahsilatları ile veya

ii. İskontolu ihraçta tahvilin itfa tarihinde (vadede) elde edilen tahsilat ile.

Bu gelirler Gelir Vergisi Kanunu açısından “Menkul Sermaye İradı” olarak kabul edilirler.

Eurobond faiz gelirleri G.V.K. geçici 67. maddedeki stopaj rejimine tabi olmadığı için, yıllık esasta gelir vergisi beyanına konu olur. Başka gelirler (Örneğin; yurt dışı faiz, temettü, gayrimenkul satış karı, kira vb gibi) nedeniyle beyan yapıldığında da bu beyana eklenirler.

Burada önemli husus yıl bazında elde edilen faiz geliri tutarının her yıl için açıklanan yıllık beyan haddini aşıp aşmadığıdır. Eğer bu sınırın altında gelir elde edilmişse beyan yapılmaz, sınır aşıldığında ise gelirin tamamı için gelir vergisi beyannamesi verilir. Yıllık beyan haddi 2021 yılı için 53.000 TL’sıdır. Beyan haddinin aşılıp aşılmadığının tespitinde; beyana tabi diğer gelir unsurlarının da (ücret geliri hariç [3]) dikkate alınması gerekir.

Vergiye tabi “faiz gelirinin” tespitinde göz önünde bulundurulacak hususlar şunlardır:

1- Faiz geliri için beyan zorunluluğu, yıllık beyan sınırının aşılması halinde söz konusudur. 2021 yılı için geçerli olan beyan haddi aşıldığında, 53.000 TL’yı aşan kısım için değil, elde edilen faiz gelirinin tamamı için gelir vergisi beyannamesi verilir veya bu tutar diğer gelirler için verilen beyannamedeki matraha eklenir. Beyana tabi gelirler toplamı 53.000 TL’yi geçmiyorsa hiç beyan yapılmaz. (2020 yılı için 49.000 TL)

2- Yıllık beyan haddinin aşılıp aşılmadığının tespitinde; beyana tabi diğer gelir unsurlarının da (ücret geliri hariç) dikkate alınması gerekir. Başka deyişle beyana tabi gelir toplamına bakılır. Örneğin; “gayrimenkul sermaye iratları(kira geliri)”, “gayrimenkul satış karı”, “beyana tabi A.Ş. hissesi temettü geliri” “yurt dışı faiz gelirleri” vb gibi. Ama GVK geçici 67 kapsamında olan tüm gelirler bu hesaplamada dikkate alınmaz. Yatırım fonu geliri, BİST hisse senedi, varant, Viop gelirleri, yurt içi bono faiz ve satış karları gibi.

3- Faiz kupon tahsilatlarında döviz cinsinden hesaba geçen tutarların o tarihteki TCMB döviz alış kuru ile TL tutarları hesaplanır.

4- İktisaptan sonraki ilk kupon faizi tahsilatına ait faiz gelirinin hesabında, alış sırasında ödenen “temiz fiyat-kirli fiyat farkı” işlemiş faiz olarak düşülür ve kalan tutar “faiz geliri” olarak dikkate alınır. Başka deyişle işlemiş faizin bulunması halinde işlemiş faiz tutarı kupon alış bedeli, temiz işlem fiyatı (Temiz Fiyat=Sözleşme fiyatı-İşlemiş faiz) ise tahvilin alış bedeli olarak kabul edilir. (G.V.K. 257 Seri No'lu Gelir Vergisi Genel Tebliği)

5- Primli alışta ödenen prim tutarı (işlemiş faiz değil) Eurobond’un bundan sonraki kupon faiz tahsilatlarına paylaştırılarak elde edilen faiz gelirin tespitinde düşülebilir. Kuponlu bir tahvilin satın alınmasında, satın alma bedelinin itfa bedeli ile varsa işlemiş faiz tutarının üzerinde olması halinde, başka bir deyişle temiz fiyatın itfa bedelini aşması durumunda fazla olan kısım izleyen dönemlere ilişkin faiz kuponlarının maliyeti (alış bedeli) olarak dikkate alınır(G.V.K. 257 Seri No'lu Gelir Vergisi Genel Tebliği).

Eurobond YP cinsi menkul kıymet olduğundan konuya YP (dolar veya euro) olarak bakmak gerekir. 257 seri nolu G.V.K. genel tebliğindeki örneklerde ödeme tarihindeki TL tutardan hareket edilmiş, ama bu örnekler TL bazlı hazine bonosu üzerinden verilmiş. Ancak Eurobondlar YP menkul kıymet olduğundan hakkaniyet açısından YP olarak ödenmiş prim tutarının da YP olarak gelecek faiz kuponlarına paylaştırılması uygun olur.

6- Eurobond’un itfa’daki anapara kur farkı vergiye tabi değildir. (G.V.K. Madde: 75/5)

7-. Bononun itfasındaki iskonto tutarını da vergi mevzuatı yönünde "faiz" geliri olarak kabul edilmektedir.

Örneğin; nominal tutarı 1.000.000 USD olan bono 982.000 USD alış maliyeti ile iktisap edilmişse vadede 18.000 USD gelir söz konusu olacaktır. Itfa tarihindeki TCMB döviz alış kurunu 7,50 olarak alırsak 135.000 TL faiz geliri elde edilmiş olmaktadır.

8- Ortak hesaplardan elde edilen faiz gelirlerinde 53.000 TL’nın geçilip geçilmediğine her bir kişi için ayrı ayrı bakılır.

Örneğin; 2 kişinin eşit oranda sahip olduğu Eurobondun toplam yıllık faiz tutarı 106.000 TL’sını geçmediği sürece her bir kişi için yıllık beyan zorunluluğu söz konusu olmayacaktır. Eurobond faiz geliri ortak hesaptaki kişi sayısına bölünür. (Tabii kişilerin yıllık beyana tabi gelirleri varsa bunların da beyan haddi hesabında dikkate alınacağını yukarıda belirtmiştik.)

9- Beyannameye intikal edecek faiz geliri tutarından “depo etme (Saklama) ve sigorta ücretleri gibi menkul kıymetlerin muhafazası için yapılan giderler”; “tahsil giderleri” ile “aracı kurum/banka komisyonu veya işlemlerdeki diğer hizmet bedelleri” vergi matrahının tespitinde indirim olarak dikkate alınabilir. Ancak bunlar dışında başkaca bir giderin hesaba katılması mümkün görünmemektedir. Örneğin; kaldıraç kullanılarak Eurobond alınması halinde, kullanılan kredinin faizinin elde edilen faiz gelirinden düşülme imkanı yoktur. (G.V.K. Madde: 78)

Eurobond Satış Kazançları:

Faiz gelirleri gibi Eurobond satış kazançları da yıllık Gelir Vergisi beyanına konu olur. Zira Eurobond alım-satım kazançları için G.V.K. geçici 67. madde uygulanmaz.

Faiz gelirlerinden farklı olarak satış kazançları için “yılllık beyan sınırı “uygulaması yoktur. Bunun için satış kazancı tutarı ne olursa olsun yıllık gelir vergisi beyannamesi verilmek zorundadır.

Vergiye tabi “satış kazancının” tespitinde göz önünde bulundurulacak hususlar şunlardır:

1- Eurobond satış kazançları için yukarıda bahsettiğimiz 53.000 TL’lık beyan haddinin aşılıp aşılmadığının bir önemi yoktur. Dolayısıyla satış kazancı 10.000 TL da olsa beyan zorunluluğu vardır.

2- Bu kıymetlerin satış kazancı şu şekilde hesaplanır:

- Alış bedeli ve satış bedeli; alım ve satım tarihlerindeki kurlardan TL’ye çevrilir.

- Alım ve satım tarihleri arasındaki dönemde Yİ-ÜFE artış oranı %10 ve üzerinde çıkarsa, alış maliyeti bu oran kadar artırılır.

- Endekslemede menkul kıymetin alındığı ay dâhil, satıldığı ay hariç tutulur. Alış Bedeline Uygulanacak Oranın Tespiti: Satıştan bir önceki ayın endeksi alışın yapıldığı ayın endeksine bölünür.

- Endekleme oranına göre alış maliyeti artırılan tutar ile satış tutarı arasındaki gelirin tutarı ne olursa olsun, beyan edilir.

- Yıllık gelir vergisi beyanı ile gelir vergisi tarifesine göre vergi ödenir.

- Bu hesaplamalara göre, TL bazında kazanç var ise, döviz bazında “zarar” çıksa dahi vergileme yapılır [4].

3- Satış kazancı hesabında mevzuatın öngördüğü TL esaslı yöntem[5] sebebiyle yatırımcıların gerekirse itfayı beklemeleri daha iyi olabilir. Özellikle kur artışının Yİ-ÜFE endeksinden fazla olduğu hallerde satış halinde yüksek gelir vergisi çıkabilir. Zira alış ve satış tarihleri arasındaki kur farkları sanki bir “gelirmiş!” gibi vergi matrahına girmektedir. Oysa itfadaki ana para kur artışları vergiye tabi tutulmamaktadır. Bu sebeple hesabınızın olduğu banka yatırım uzmanı eğer satış önerisi veriyorsa vergi durumunu da hesaplayıp söylemeli.

4- 1.1.2006 tarihinden önce ihraç edilen eurobondlar için 2021 yılındaki satış kazancının 43.000 TL’sı vergiden istisnadır. Bunu aşan kazanç tutarı beyan edilir. (2020 yılı için 40.000 TL)

5- İktisaptan sonraki ilk kupon faizi tahsilatına ait faiz gelirinin hesabında, alış sırasında ödenen “temiz fiyat-kirli fiyat farkı” işlemiş faiz olarak düşülür ve kalan tutar “faiz geliri” olarak dikkate alınır.

6- Eurobond satış kazancı, prensip olarak satış bedeli(kirli fiyat) ile ilk iktisaptaki temiz fiyat arasındaki farktır. Ancak alıştan itibaren hiç faiz kupon tahsilatı yapılmamışsa; kazanç tutarı “satış bedeli ile kirli alış fiyatı” arasındaki fark olur.

Örneğin; temiz fiyatı 1.000, birikmiş kupon faizi 90, Eurobond’u 1.090 USD’ye aldım. 1 ay sonra faiz kuponunu tahsil ettim(%10 ile) ve kupon ödemesi sonrasında menkul kıymetin değeri kirli fiyatı 1.010’e geriledi. Daha sonra 1.010 fiyatla sattım. (100,50 temiz, 0,50 biriken kupon faizi)

Şimdi 100 USD kupon tahsilatından 90 USD birikmiş kupon faizini düşerek elde edilen 10 USD tutarı, “faiz geliri” olarak (kupon tahsil tarihindeki kurdan TL’ye çevrilerek) beyan edilmesi gereken gelir olmaktadır. (53.000 TL yıllık beyan haddinin aşılmış olması kaydıyla.)

Satış karı da 1.010-1000=10 USD olmaktadır. Burada kirli fiyatlı satış bedelinden temiz alış fiyatlı tutar olan 1.000 USD’nin düşülmesi gerekir. Zira kupon faizi tahsil edilmiş olduğu için satılan kıymetin maliyeti artık; “kirli alış fiyatı-alıştaki işlemiş kupon faiz tutarı başka deyişle alıştaki temiz fiyattır. Dolayısıyla beyana tabi satış kazancı; 7.575(1.010*7,5-7.300(1.000*7,3) = 275 TL olmaktadır.

Buna göre 1.090 USD ödeyerek aldığım Eurobond’tan 10 USD “faiz geliri”, 10 USD de “satış karı” ile toplam 20 USD gelir elde etmiş oldum.

7- Mevzuatımıza göre; aynı yıl içindeki Eurobond satış kar ve zararları ve hatta diğer yurt dışı menkul kıymet (yabancı ülke veya yabancı şirket bonoları, hisse senetleri) satış kar zararları birbirine mahsup edilir ve net kazanç üzerinden vergi ödenir. Dolayısıyla Eurobond satış karı elde edildiği yılda YP hisse senedi satış zararı da var ise Eurobond satış karından vergi ödenmez.

8- Eurobond satışında zarar çıktığında bu zarar aynı yıl içindeki kira, eurobond faizi, serbest meslek kazancı vb gibi diğer gelir unsurlarından düşülemez. Zira Kanun’un 88. madde hükmüne göre; “diğer kazanç ve iratlardan doğan zararlar” o yıl içinde elde edilen diğer gelirlerden mahsup edilemiyor. Aynı yıl içindeki diğer gelirlerden mahsup edilememekle beraber, menkul kıymet zararının, gelecek 5 yıl içinde aynı mahiyetteki menkul kıymet (eurobondlar, yurt dışı hisse senedi, yat fonu, bono vb gibi) satışlarından doğan beyana tabi kazançlardan indirilebilmesi gerekir. Çünkü madde hükmünde buna bir engel görünmemektedir . (G.V.K. Madde:88).

9- Net satış kazancının tespitinde, aracı kurum/banka komisyonu veya işlemlerdeki diğer hizmet bedelleri vergi matrahının tespitinde gider olarak dikkate alınabilir.

10- Yurt içi banka hesaplarından alınan eurobondlar varlık barışından yararlanamaz. Varlık barışı, kişilerin yurt dışı varlıklarının Türkiye’ye getirilmesine yönelik bir düzenleme olduğundan, ancak yurt dışındaki banka hesaplarından alınan eurobondlar varlık barışı imkanından yararlanabilir. Söz konusu kıymetlerin saklamasının yurt dışında yapıldığından bahisle Türkiye’den alınmış (TR’deki aracı kurumlar veya bankalar aracılığıyla) yurt dışı ihraçlı eurobondlar ile diğer yabancı menkul kıymetlerin varlık barışı imkanı söz konusu değildir.

[1] Mehmet Bingöl, Eurobond Gelirlerinde Vergi Durumu (2020 yılı), Finans Gündem, 22 Haziran 2020
[2] Belli ve geçici bir süre ile Türkiye’de bulunan yabancılar 6 aydan fazla kalsalar da “dar mükellef” olarak kabul edilirler.
[3] Ücret geliri GİB’nın 311 nolu Gelir Vergisi Tebliği uyarınca yıllık beyan haddinin hesabında dikkate alınmamaktadır.
[4] Örnek satış kazancı hesaplama için bknz: Mehmet Bingöl, Eurobond Gelirlerinde Vergi Durumu (2020 yılı), Finans Gündem, 22 Haziran 2020
[5] Mevzuattaki bu hususun (kur artışlarını vergileyen) düzeltilmesi için öteden beri yasal düzenleme önerileri sunulmaktadır.