Mustafa A. Aysan [email protected]

Bozulan dengeler yeniden kurulmalıdır

Dolar fiyatı, 2013 Ekim ayında ortalama olarak 1 $ =2,00 TL idi. Bu fiyat, kısa süreli dalgalanmalarla, 27 Mart 2015 günü yaklaşık 2,60 TL’ye kadar yükseldi. Aradaki fiyat farkı, % 30’dur. Dolar, 15 ayda %30 zamlanmıştır. 

Bu hızlı fiyat artışını durduracak önlemlerin alınması çok gecikmiştir.

Artan dolar fiyatı, tüm diğer mal ve hizmet fiyatlarını da artıracağı için, sonuçta ekonomiye büyük zararlar verebilecektir.

Son günlerde birçok önlem alınmış olsa da, dolar fiyatındaki yükseliş durdurulamamaktadır. Demek ki, döviz fiyatındaki yükselmeyi durdurmak için başka önlemler gereklidir.

İlk yapılması gereken, bugünlerde ülkemizin kredilendirme notlarını gözden geçirmekte olan Kredi Değerlendirme Kuruluşlarının, ülkemiz ekonomisi ve finansal pazarlar konusunda olumlu notlar vermelerinin sağlanması olmalıdır.

Bu günlerde Türkiye’nin kredi değerliliği notunu yeniden ayarlamak isteyen Kredi Değerlendirme Kurumlarından biri, MOODY’S, bu günlerde paraları değer yitirmekte olan 13 ülke içinde Türkiye ekonomisinin, mali durumunun kötüleşmesi açısından ilk sırayı aldığına karar vermiştir. Bu günlerde Türkiye’miz MOODY’S’in değerlendirme sistemine göre, finansal durumu en zayıf ve dengesiz 13 ülkenin en dengesiz olanıdır. Kuruluşun 23 Mart tarihli raporuna göre, uzmanlar bu duyarlılık değerlendirmesini şöyle yapmışlardır:

Dış ekonomik ilişkiler açısından en önemli beş göstergenin ekonomilerin geleceği açısından çok önemli olduğuna inanılmaktadır. Bunlar ekonominin döviz açığı, dış borçlar, kamu kesimi borçlanması, enflasyon ve ekonomik büyüme gibi etkenlerden oluşmaktadır. Türkiye Ekonomisinin 2015 yılındaki bu göstergeleri MOODY’S uzmanlarınca şöyle tespit edilmiştir:

1. Ekonominin Döviz Açığı                                                                                                              % 5,0

 (GSYH’nın yüzdesi)

2. Dış Borç Fazlalığı                                                                                                            % 51,0

 (Dış Borç Toplamının GSYH’ya oranı)    

3. Kamu Dış Borcunun Durumu                                                                                    % 31

(Dövizle Ödenecek Kamu Borçlanma Oranı)

4. Yıllık GSYH Büyüme Oranı                                                                                          % 3,2
5. Yıllık Enflasyon Oranı                                                                                                   % 7,0

MOODY’S bu oranları uzmanların tercih ettiği biçimde ağırlıklandırarak “Ülke Para Değerinin Düşme Duyarlılığı İndeksi” adını verdiği bir duyarlılık sıralaması yapmış ve yayınlamıştır. En duyarlı 13 ülkenin sıralaması şöyledir:

Ülke adı                                                                                             Dış Duyarlılık İndeksi %

1. Türkiye                                                                                                      176,1
2. Malezya                                                                                                    121,2
3. Şili                                                                                                                  98,3
4. Güney Afrika                                                                                            70,9
5. Hindistan                                                                                                    70,1
6. Meksika                                                                                                      64,5
7. Endonezya                                                                                                                 61,3
8. Kore                                                                                                              45,3
9. Tayland                                                                                                        44,6
10. Colombia                                                                                                    44,5
11. Brezilya                                                                                                        30,7
12. Peru                                                                                                              21,4
13. Filipinler                                                                                                      15,7

Dış Duyarlılık Oranı (DYO),  2015’te ödenecek kısa vadeli dış borçlarla, uzun vadeli borçların bu yıl ödenecek anapara ve faiz ödemeleri toplamının, 2014 sonundaki döviz rezervleri toplamına bölünmesi ile tespit edilen yüzde oranına göre ölçülmektedir.

Yukarıdaki tabloda Türkiye’nin duyarlılık oranı % 176, yani kısa vadeli dış borç ödeme yükümlülüklerinin 2014 yıl sonundaki döviz rezervlerimizin yaklaşık iki katına (1,76 katına) ulaştığını göstermektedir. Yukarıdaki duyarlılık oranlarına göre, Türkiye’nin dış ödemeler duyarlılığı (% 176),  en düşük oranlı Filipinler ülkesinin duyarlılığının  (% 15,7) yaklaşık 11,3 katıdır. Türkiye’nin 2015 yılı içinde parasının değerinin düşmesi olasılığı,  Filipinler parasından 11 kat daha fazladır.

Durumu iyileştirmek için şu önlemleri uygulamaya çalışmalıdır:

1. Kısa vadeli dış borçlanmayı, hızla azaltmalı, hatta bazı kısa vadeli dış borçlarını uzun vadeliye dönüştürmek.
2. Ekonominin döviz açığını azaltmak amacıyla, ithalatı azaltmak ve döviz gelirlerini artırmak,
3. Yeni dış borçlar yapılmamak, var olan dış borçları azaltmak için girişimlerde bulunmak,
4.  Yapılan toplam yatırımların yarısı düzeyine düşmüş olan iç tasarrufların artırılması için önlem almak,
5. Yıllık hızı hedefin (% 5) çok üstüne çıkmış bulunan enflasyon hızını düşürülmek,
6. Gereksiz faiz tartışmalarını durdurmak,
7. Kamu Kesimi Kuruluşlarının hemen hepsinde  çok artmış olan bütçe açıklarını azaltmak,

Ekonomimizin dengeleri, Kamu Kesimi’nin bazı karar ve uygulamaları ile bozulmuştur; bozulmaya devam etmektedir. Dengeler yeniden kurulmazsa, uzman kuruluşlar mali durum notlarımızı indirmeye yöneleceklerdir.

Notlar düzelsin istiyorsak, dengeleri yeniden kurmalıyız.

Aksi halde dolar fiyatı yükselmeye ve bizim notlarımız da düşmeye devam edecektir.