Gökhan Ugan [email protected]

BOTAŞ elindeki papazı elektrik santrallerine geçirdi

Her zaman söylerim, kur riski yönetimi papaz kaçtı oyunu gibidir. Kur riskine maruz kalan tüm piyasa katılımcıları elindeki papazı diğer oyunculara geçirebilmek için çaba sarf eder. Papaz kimde kalmışsa kur riskini o yönetmek zorunda kalır. Bu benzetmenin canlı bir örneğine geçen hafta hep birlikte şahit olduk. BOTAŞ 44 ayın ardından doğalgaza %49,5 oranında zam yaptı ve bundan sonra elektrik santrallerine satacağı gazı dolar üzerinden faturalandıracağını açıkladı. Diğer bir deyişle elindeki papazı elektrik santrallerine geçirdi.

BOTAŞ 44 aydır yapmadığını zammın gerekçesi olarak geçen zaman zarfında petrol fiyatının %100, döviz kurunun ise %63 oranında artmasını gösterdi. Ancak asıl dikkat çeken husus BOTAŞ’ın bundan böyle elektrik santrallerine satacağı doğalgazı dolar cinsinden faturalandıracağını açıklaması oldu. Belli ki BOTAŞ durmadan yükselen dolar kuru ile mücadele etmekten sıkılmış. Piyasada sıkça kullanılan popüler deyimle “doğal hedge (doğal korunma)” konumuna geçmek istemiş. Yani ticaretini yaptığım malı dolar ödeyerek alıyorsam, satarken de dolar üzerinden kazanmalıyım demiş.

BOTAŞ bu uygulamayla kur riskinden kurtulduğunu sanıyorsa fena halde yanılıyor. Çünkü yeni uygulamada doğalgaz satış bedeli işlemin yapıldığı gün geçerli olan Merkez Bankası kuru üzerinden TL olarak tahsil edilecek. BOTAŞ’ın kur riskinden kurtulabilmesi için tahsilatın yapıldığı gün vakit geçirmeden piyasadan dolar satın alması lazım. Eğer bunu yapmaz ise elde edeceği kârın dolar cinsinden değerini sabitleyemeyecektir.

Gelin bir örnek ile ne demek istediğimi açıklayayım. BOTAŞ’a ilişkin basında çıkan haberlerde 31 Temmuz 2018 itibarıyla dolar kurunun 4,86 TL olarak baz alındığı ifade ediliyordu. Diyelim ki BOTAŞ’ın kârı %25 olsun ve 31 Temmuz 2018 tarihinde 1USD=4,86 TL kurundan 800 bin USD tutarında doğalgaz alımı gerçekleştirsin. 31 Ağustos 2018 tarihinde yapacağı 1 milyon USD tutarındaki doğalgaz satışını ise 1USD=4,50 TL kurundan yapsın. Bir sonraki doğalgaz alımında USD kuru yeniden yükselir ve 5,08 TL’ye yükselirse BOTAŞ’ın doğalgaz satın almak için daha fazla TL ödemesi gerekecektir. Alımlar yüksek kurdan, satışlar ise düşük kurdan yapılırsa tahsil edilen TL ile USD alınmadığı müddetçe BOTAŞ zarar etmeye devam edecektir. Bu örnekte BOTAŞ’a ödemelerin işlem tarihinde yapıldığını varsayıyoruz. İşlem tarihi ile ödeme tarihi arasında fark olursa BOTAŞ burada da kur riskinin çirkin yüzü ile karşılaşacaktır.

Durum BOTAŞ açısından böyle. Peki elektrik santralleri açısından nasıl? Onlar da artık önceden bilemedikleri bir döviz kurundan doğalgaz alarak elektrik üretmek zorunda kalacaklar. Üstelik doğalgazdaki %49,5’luk fiyat artışının ancak %9-%14’lük kısmını sattıkları elektriğin fiyatına yansıtabilecekler. Elektrik fiyatıyla istedikleri gibi oynayamadıkları için dolar kurundaki yükseliş elektrik santrallerinin kârını otomatik olarak azaltacak. Risk yönetimi yapmadıkları sürece kurlar düşsün diye dua etmekten başka çareleri yok. Papaz ellerinde kaldı ve tüketiciye geçiremiyorlar. O yüzden kabus görmek istemiyorlarsa bir an önce gerekli tedbirleri almak zorundalar.

EPDK’nın bu aşamada devreye girip doğalgaz elektrik santrallerinin risk yönetimi yapmasını zorunlu hale getirmesi ve hatta bu faaliyetlerin doğru bir şekilde yapılıp yapılmadığını denetlemesi doğru olacaktır. Aksi halde dolar kuru yükselmeye devam ederse doğalgaz elektrik santralleri birer birer faaliyetlerine son vermek zorunda kalabilir.

Umarım elektrik santralleri ellerindeki papazı tüketicilere geçirme konusunda EPDK’yı ikna etmez. Yoksa tükettiğimiz elektriği dolar üzerinden ödemek zorunda kalırız ve üretim-tüketim zincirinin son halkası olduğumuz için papazı geçirecek başka bir oyuncu bulamayız.

Saygılarımla,