Mehmet Bingöl [email protected]

Ücret gelirlerinde vergi beyanı (2024) ve iade alma hakkı

Gelir Vergisi Kanunu’na göre; 2024 yılında elde edilen ücret gelirinin toplamı (=yıllık matrah tutarı) 3.000.000 TL’yi geçmesi halinde mart ayı içinde Gelir Vergisi beyanname verilmesi gerekmektedir. (2025 yılında elde edilecek ücretler için beyan haddi 4.300.000 TL’dir.) [1].

Yapılacak beyan ile yıl içinde şirketçe yapılan vergi kesintilerinden dolayı ilave bir vergi çıkması söz konusu olmasa da cezalı bir durumla karşılaşmamak için Gelir Vergisi beyannamesinin verilmesi mevzuat gereğidir.

Aslında beyanname vermenin faydası, avantajı var. Zira mevzuata göre “eğitim, sağlık, özel sigorta” gibi bazı kişisel harcamaların yıllık beyannamede düşülme imkânı olduğundan “vergi iadesi alma hakkı” doğmaktadır. Başka deyişle bu beyanname; “vergi ödeme beyannamesi” değil, tam tersine Vergi Dairesi’nden “iade alma” beyannamesidir.

Düzenlemeye göre, 2024 yılında ücret geliri elde eden kişilerin;

- Tek işverenden elde ettikleri ücret gelirleri toplamının 3.000.000 TL’yı aşması veya

- Birden fazla işverenden aldıkları ücretler toplamının 3.000.000 TL’yı aşması,

Halinde, söz konusu ücret gelirlerinin yıllık beyanname ile beyan edilmesi gerekir. 2024 yılında yıllık ücret (matrah) toplamı 3.000.000 TL’yi aşmadığı takdirde beyanname verilmesi söz konusu değildir.

Öte yandan mevzuattaki diğer bir kurala göre; aynı yıl içinde birden fazla işverenden alınan ücretler toplamı gelir vergisi tarifesinin dördüncü gelir diliminde yer alan tutarı (2024 yılı için 3.000.000.-TL) aşmamakla birlikte, birinciden sonraki işverenden alınan ücretler toplamının gelir vergisi tarifesinin ikinci gelir diliminde yer alan tutarı (2024 yılı için 230.000.-TL) aşması halinde de gelir vergisi beyannamesi verme zorunluğu vardır. Özellikle yıl içinde iş değiştirenler buna dikkat etmelidir. Yeni işyerinde bir önceki işyerinin son matrahından ilerlenmesi halinde de yine beyanname verilmesi gerekmektedir.

Beyan sınırının belirlenmesinde, ücretlerin yılsonundaki matrahları toplamı dikkate alınır. Başka deyişle brüt ücret geliri değil, düzenlenen bordrolardaki vergi matrahı toplamı esastır. (Aralık ayı bordrosundaki kümülatif yıllık vergi matrahı tutarı.)

Belirtmek gerekir ki; ücret gelirlerinin beyana tabi olma durumu kendi içinde değerlendirilmekte ve diğer gelirlerin bulunması halinde (Örneğin; kira, kar payı, gayrimenkul satış kazancı vb gibi) bu gelirler yıllık beyan sınırı hesaplamasına dâhil edilmemektedir. Başka deyişle diğer gelirlerin beyan edilip edilmeyeceğinin tespitinde ücret gelirleri toplamı yıllık beyan haddi hesaplamasında dikkate alınmamaktadır.

Örnek 1:

- Tek işyerinden alınmış ücret                    : 3.200.000 TL

- İşyeri kirası (brüt)                                       :   200.000 TL

Ücret geliri 3.000.000 TL’yi geçtiğinden ücret geliri için yıllık beyanname verilecektir. Ancak işyeri kira tutarı (kiracı tarafından yapılan stopaj öncesi tutar) yıllık beyan haddini (2024 yılı beyan sınırı 230.000 TL) geçmediğinden yıllık beyannameye dâhil edilmeyecektir.

Örnek 2:

- Tek işyerinden alınmış ücret                    : 2.200.000 TL

- Eurobond faizi                                            :   845.000 TL

Ücret geliri 3.000.000 TL’yi geçmediğinden beyan edilmez. Ancak eurobond faizi 2024 yılı beyan sınırı olan 230.000 TL’yi geçtiğinden yıllık beyannameye tabidir.

Örnek 3:

- Tek işyerinden alınmış ücret:        : 3.950.000 TL

- Konut kirası                                    :    180.000 TL

Konut kira geliri stopaja tabi olmadığından yıllık beyan haddini aşmasa da (%15 götürü gider veya gerçek gider esasındaki giderler düşüldükten sonraki kısım) beyana tabidir. Ücret geliri de 3.000.000 TL’yi geçtiğinden yıllık beyannameye dâhil edilecektir.

Bu beyannamede “konut kira geliri”; “ücret” ile birlikte beyan edildiği için artan matrah sebebiyle daha yüksek vergi oranı ile vergilendirilmiş olacaktır.

Görüldüğü üzere ücretlerden bağımsız olarak beyana tabi diğer gelirler varsa (Örneğin: Eurobond faizi, konut kira geliri, kar payı gelirleri, arsa satış karı gibi) ücretin de beyana dâhil edilmesi sebebiyle toplam matrah arttığından yüksek gelir vergisi oranına ulaşılmakta (%40) ve ödenecek vergi artmaktadır.

Örnek 4:

- 1. işyerinden alınmış ücret            : 1.950.000 TL

- 2. işyerinden alınmış ücret            :   450.000 TL

- Eurobond faizi                                :   180.000 TL

İkinci işverenden alınan ücret 230.000 TL’yı geçtiği için ücret gelirleri nedeniyle yıllık beyanname verilecektir.

Ancak Eurobond faizi yıllık beyan haddini (ücret geliri bu hesaplamada dikkate alınmaz) geçmediğinden beyannameye dâhil edilmeyecektir.

Vergi iade hakkı nasıl doğuyor?

Ücret gelirleri için yıllık beyanname verilmesi durumunda; yukarıda da söylediğimiz üzere en önemli yenilik vergi iade hakkı doğmasıdır[1]. Eğer çalışanın kendisi, eşi ve çocukları için yıl içinde sağlık, eğitim, şahıs sigorta primi gibi harcamaları var ise bu tutarların yıllık vergi matrahından düşülebilmesi imkânı ile vergi iadesi alabilmesi söz konusu olmaktadır.

Zira G.V.K.’nun 89’uncu maddesinde yer alan; “şahıs ve hayat sigorta primleri, eğitim ve sağlık harcamaları ile bağış ve yardımların” belli sınırlar dahilinde beyan edilen gelirden indirim konusu yapılması imkânı bulunmaktadır. Vergi mevzuatımıza göre aşağıdaki harcamaların vergi matrahından indirilmesi mümkündür.

1- Beyan edilen gelirin %15’ini ve asgari ücretin yıllık tutarını (2024 takvim yılı asgari ücretin yıllık brüt tutarı olan 240.030 TL’yi) aşmamak koşuluyla; kendisine, eşine ve küçük çocuklarına ait birikim priminin alındığı hayat sigortası poliçeleri için ödediği primlerin %50'si ile ölüm, kaza, sağlık, hastalık, sakatlık, doğum ve tahsil gibi şahıs sigorta poliçeleri için ödenen primlerin %100’ü (=tamamı). Tabii ücret bordrolarında indirim konusu yapılan sigorta primleri hariç olup, mükerrer indirim yapılması söz konusu değildir. Ayrıca burada “bireysel emeklilik sistemi” kapsamında da bir üst sınır vardır: Buna göre şahıs sigorta primi hesabında şirketçe kişi adına ödenen BES ile diğer şahıs sigortaları toplam olarak dikkate alınır. Eğer bu şekilde toplamda 240.030 TL aşılmışsa kişinin yaptırdığı sağlık sigortası ile ilgili ödemeler vergi beyannamesinden indirim konusu yapılamaz.

2- Beyan edilen gelirin %10’unu aşmamak ve gelir veya kurumlar vergisi mükellefiyeti olan kişilerden alınacak belgelerle tevsik edilmek koşuluyla; kendisine, eşine ve küçük çocuklarına [2] ait eğitim ve sağlık harcamaları.

2.1. Eğitim harcamaları kapsamına; anaokulu, kreşi lise-üniversite okul bedelleri, dershane ücretleri, yabancı dil eğitimi harcaması[3], kitap-kırtasiye giderleri, okul servis bedelleri[4], yurtta kalma ücretleri, okul logosunu taşıyan zorunlu okul ayakkabıları ve kıyafet harcamaları[5] ve bunun gibi giderler girmektedir. Yemek ödemelerine ilişkin kısım kapsam dışıdır. Bunun gibi spor, müzik kursları, tiyatro-konser-sinema biletleri, gazete-dergi bedelleri de kapsam dışı olarak değerlendirilmektedir.

Vakıflar tarafından kurulan vakıf üniversiteleri kurumlar vergisinden muaf olduklarından, buradaki eğitim harcamaları gelir vergisi beyannamesinde indirim konusu yapılamaz.

Harcamanın Türkiye’de yapılması ve eğitim kurumunun gelir veya kurumlar vergisi mükellefi olması gerekmektedir.

2.2. Sağlık harcamaları kapsamına; ilaç, tedavi, tahlil, ameliyat, fizik tedavi ve muayene giderleri gibi giderler girmektedir. Teşhis, Check-up, tahlil, MR vs ücretleri, fizik tedavi masrafları, diş muayenesi harcamaları, gözlük-lens gibi harcamalar bu kapsamdadır. Estetik amaçlı yapılan harcamalar, diyetisyen ödemeleri [6] ise kapsam dışıdır.

3- G.V.K. 89 uncu maddesinin sekizinci bendine göre yapılan sponsorluk harcamaları (Sponsorluk harcamalarının amatör spor dalları için % 100’ü, profesyonel spor dalları için % 50’si yıllık beyanname ile bildirilecek gelirlerden indirim konusu yapılabilecektir.),

4- Türkiye Kızılay Derneği, Türkiye Yeşilay Cemiyeti, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu, AFAD, TÜBİTAK, TSK Güçlendirme Vakfı ve üniversitelere yapılan bağışlar,

5- Beyan edilen gelirin %5’i ile sınırlı olarak (Kalkınmada öncelikli yörelerde %10’u); Belediyelere, kamu yararına çalışan derneklere (Örneğin; Beşiktaş Jimnastik Kulübü Derneği v.b. gibi) ve Cumhurbaşkanı’nca (Eskiden Bakanlar Kurulu) vergi muafiyeti tanınan vakıflara yapılan bağışlar, (Örneğin; TEV, Hisar Eğitim Vakfı, TEMA Vakfı, Tohum Otizm Vakfı, v.b. gibi)

Vergi iade tutarının hesaplanması

Bay (A)’nın 2024 yılında aldığı ücret gelirleri (vergi matrahı) 4.000.000 TL, aynı yıl içinde eğitim/sağlık, sigorta harcamaları ve yaptığı bağışlar aşağıdaki gibi olsun:

- Beyan Edilen Ücret Geliri                                                 : 4.000.000 TL

- İndirilebilecek Eğitim ve Sağlık Harcaması Tutarı (*)     :  (400.000) TL

- Şahıs Sigorta Primi (-)                                                       :    (50.000) TL

- Gelir Vergisi Matrahı                                                         : 3.550.000 TL

- Hesaplanan Gelir Vergisi                                                  : 1.178.000 TL

- Yıl İçinde Kesilen Vergi Tutarı(-)                                      : 1.358.000TL

- İade Edilecek Vergi                                                           :    180.000 TL

(*) Maksimum ücret gelirinin %10’u kadar indirim imkânı vardır.

Görüldüğü gibi bu örnekteki ücretli, beyanname üzerindeki vergi matrahından yıl içinde yaptığı eğitim/sağlık harcamalarını indirerek vergi iadesi almaya hak kazanmaktadır. Beyannameyi verip tahakkuk fişini alır almaz Vergi Dairesi’nden talepte bulunabilecektir.

Vergi iadesini almak için nasıl bir yol izlemek gerekiyor?

Mart ayı içinde Gelir İdaresi Başkanlığı (GİB) İnteraktif Vergi Dairesi sistemindeki “hazır beyan” uygulamasına giriş yapılır [7].

- Önce 2024 “beyanname doldur” kısmından beyanname hazırlanır. Eğitim, sağlık ve diğer harcamalara ilişkin bilgiler girilir. Beyanname için sadece Damga Vergisi ödemesi çıkar. Taslak kaydedilir ve son kontrolden sonra onay/tahakkuk alınır.

- “İade Talep Dilekçeleri” bölümündeki talep dilekçesi (Nakden İade) doldurulur. İade tutarı “beyannameden getir” ile doldurulur.

- “YMM raporu olmaksızın iade” seçeneği işaretlenir.

- “Yıl İçinde Kesilen Vergiler Dolayısıyla İade” seçeneği işaretlenir.

- Talep dilekçesine işveren tarafından verilen yıl içindeki ücret tutarları ile kesintilerin yapıldığını gösteren onaylı yazı ve harcama belgeleri eklenir. Talep dilekçesinde IBAN numarası belirtilir.

- Ardından aynı sitedeki GEKSİS (Gelir ve Kurumlar Vergisi Standart İade Sistemi) üzerinden iade talebi tamamlanır. (Bu işlem1-2 gün sonra yapılmalıdır.)

- Sonuçta sistemin ürettiği iki tane döküman oluşmaktadır:

i. GİB Gelir/Kurumlar Vergisi iade talebi alındısı,

ii. GEKSİS Kontrol raporu (Özet Rapor).

- Bunların ardından “GEKSİS İade Kontrol Raporu” çerçevesinde Vergi Dairesinin tahakkuk servisindeki ilgililerle iletişim kurulması sürecin hızlandırılması açısından uygun olur. Eğer Vergi Dairesi istekte bulunur ise eksikler tamamlanır.

- Bu arada İnteraktif vergi dairesinden iadeye ilişkin “genel dilekçe” verilmesi ve böylece konunun buradan da Vergi Dairesi kayıtlarına aktarılması tavsiye olunur.

(https://dijital.gib.gov.tr/ ; ‘Dilekçelerim’+‘Yeni dilekçe oluştur’+‘Genel Dilekçe’ adımlarıyla.)

- Öte yandan, fiziki bir dilekçe ile de başvuru yapılarak söz konusu yazıya da şirketten alınacak vergi kesintilerinin yatırıldığına ilişkin yazı ile yıllık beyannamede indirim konusu yapılan harcamalara ilişkin belgeler eklenir.

- 340.000 TL’ya [8] kadar ki iadelerde Vergi Dairesi işlemi makul bir sürede yapar. Bunu aşan taleplerde aşan kısım için vergi incelemesi sonucu beklenir.

- İade talebinin 340.000 TL’yi aşması halinde bu tutarı aşan tutar Vergi Dairesi’nce yapılacak inceleme sonucunda iade edilir. Bu kapsamda Vergi Dairesi; eğitim, sağlık harcamalarına ilişkin belgelerin (fatura vb gibi) gerçek olup olmadığını ve bordro stopajlarının ödenip ödenmediğini kendi sisteminin elektronik ortamında kontrol eder. Vergi Dairesi eğer gerekirse harcama belgeleri ile ücret stopajlarına ilişkin muhtasar beyanname ödemelerinin ibrazını da isteyebilir.

- Öte yandan 340.000 TL’yı aşan kısmın teminat mektubu ile alınması da mümkündür. Bu durumda Vergi Dairesi iade işlemini hemen yapar. Daha sonra teminat mektubunun geri alınması sürecinde Vergi Dairesi’nce inceleme yapılır.

- Vergi iadesi talebinin beyanname veriliş tarihinden itibaren 1 yıl içinde yapılması gerekmektedir.

Harcama Belgeleri konusunda aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir

- Masrafların belgelendirilmesinde “fatura” ve “serbest meslek makbuzu (doktorlar)” esas alınmalıdır.

- Fişler (eczane, kitapçı vb gibi) uygulamada Vergi Daireleri’nce kabul edilmemektedir [9].

- Kamu kurumları ve vakıflardan alınan belgeler geçersizdir.

- Eğitim harcamalarında fatura tarihi esas alınmaktadır.

Görüldüğü üzere; belli bir tutarın üzerindeki ücretlilere gelir vergisi beyanname verme zorunluğu getirilmesi ile eğitim, sağlık gibi bazı kişisel harcamaların vergiden düşme imkânı söz konusu olmuştur. Tabii bu imkâna tüm ücretlilerin sahip olması gerekir. Yapılacak bir yasal düzenleme ile herhangi bir sınır olmaksızın herkese ihtiyari olarak beyanname verebilme imkânı hakkı tanınması hakkaniyete uygun olacaktır. Ne yazık ki mevcut kanun maddesi bu tutarın altında ücret elde edenler için beyanname verme hakkını vermemekte, hal böyle olunca da geniş kesimler sağlık ve eğitim harcamaları indirimi ve vergi iadesi alma hakkından mahrum olmaktadırlar. Esasen daha fazla ihtiyacı olan geniş kesimler bu mekanizmadan yararlanması için madde hükmünün bir torba yasa teklifine eklenerek tüm çalışanlara ihtiyari beyan hakkının verilmesi yerinde ve daha adil olacaktır.

DİPNOTLAR:

[1] 7 Aralık 2019 tarihli Resmî Gazetede yayımlanan 7194 sayılı Kanun

(Hazır Beyan Sistemine;

[2] Küçük çocuk tabiri 23.10 2012 tarih ve GVK-85/2012-7 sayılı sirkülerde açıklanmış olup “mükellefle birlikte oturan veya mükellef tarafından bakılan (nafaka verilenler, evlat edinilenler ile ana veya babasını kaybetmiş torunlardan mükellefle birlikte oturanlar dâhil) 18 yaşını veya tahsilde olup 25 yaşını doldurmamış çocukları, ifade etmektedir.
[3] Muğla VDB 23.02.2012 tarih ve B.07.1.GİB.4.48.15.01-GVK-57-32 sayılı özelge
[4] Ankara VDB 11.09.2012 tarih ve B.07.1.GİB.4.06.16.01-120[89-11/2]-919 sayılı özelge
[5] Ankara VDB 24.08.2011 tarih ve B.07.1.GİB.4.06.16.01-120[89-11/1]-666 sayılı özelge
[6] Karabük Defterdarlığı, 08.02.2023 tarihli özelge
[7] Hazır Beyan Sistemine;

-hazirbeyan.gib.gov.tr adresinden (Kullanıcı Kodu ile Giriş, e-Devlet Yöntemi ile Giriş veya Yabancı Kimlik Numarası ile Giriş),

-Dijital Vergi Dairesinden (Hazır Beyan Sistemi),

Giriş yapılabilir

[8] Nakden yapılacak iade taleplerindeki incelemesiz işlem sınırı 252 Seri Nolu Gelir Vergisi Genel Tebliği ile belirlenmekte olup; buna göre 2024 yılı için 239.000 TL olan tutar, yeniden değerleme oranı ile arttırıldıktan sonra 2025 yılına ilişkin işlemlerde 340.000 TL olmaktadır.

[9] Esasen bu perakende satış fişleri harcamanın kredi kartı slipi gibi belgelerle de kanıtlandığında mevzuata göre kabul edilmesi gerekir.