Yunan bankaları nasıl ayakta kaldı?

Zaman ekonomi yazarı Saruhan Özel bugünkü köşesinde Yunan bankalarının tüm olumsuzluklara ve krize rağmen nasıl ayakta kaldıklarını yazdı.

Yunanistan yaşadığı iflas döneminde ne yaptı ne etti bankalarını ayakta tutmayı başardı. Peki öyle bir ortamda bu nasıl mümkün oldu?

İşte bu sorunun yanıtı Özel'in köşesinde...

Yunanistan’ın Euro’ya geçmesi piyasaların gözünde artık Avrupa Birliği (AB) himayesine girmiş olması demekti.

Yunanistan Euro’su ile Almanya Euro’sunu aynı kefeye koyan bu örtülü garanti sayesinde Yunanistan’ın borçlanma maliyetleri hızla geriledi. Almanya’ya yakın maliyetlerle çok daha ucuza ve uzun vadeli borçlanabilmeye başladılar. 2000-2010 yılları arasında cari açık yılda ortalama %8,1 olarak gerçekleşirken ülkenin dış borcu ekonominin %94’ünden %150’sine kadar yükseldi. Yunan bankalarının bilançoları hızla ekonominin iki katına büyüdü. Kendi ülke sınırlarına çıkıp çevre ülkelerde bankalar aldılar. Bu kaynaklar devletin kamu harcamaları ile iç tüketimi finanse edebilmesini kolaylaştırdı. AB üyeliğinin kamu açığını ve borcunu kısıtlayan şartları vardı ama muhasebe oyunlarıyla ve finansal türev enstrümanlarla bunları düşük göstererek denetimlerden kaçabildiler.

Ne var ki, 2009 yılında şiddetlenen global krizle birlikte piyasalar bankaların ve devletin bu hızla artan borçlarını artık taşıyamayacaklarını gördüler. Yunanistan Euro’su ile Almanya Euro’sunun aynı şey olmadığını anladılar. Yunanistan’ın 10 yıllık devlet tahvil getirileri 2011 yılında %25’leri gördü. Devlet ve bankalar borçlarını ödeyemez hale geldiler. Avrupa Merkez Bankası (AMB) destekleriyle yüzdürdü (çünkü bu borçları verenler ağırlıklı Alman ve Fransız bankalarıydı). Sonunda AB yıllar önce verdiği örtülü garantiyi açık hale getirmek zorunda kaldı ve 110 milyar Euro’luk bir destekle Yunanistan’ı resmen kurtardı. Bunu kendi halklarına kabul ettirmek için de karşılığında Yunanistan’dan 2015’e kadar 150 bin kamu çalışanının işten çıkarılması, emeklilerin ve kamu maaşlarının dörtte bir azaltılması, kamu yatırımlarının durdurulması gibi acı tasarruf tedbirleri istedi. Ama kamunun küçülmesi başka büyüme kanalı olmayan Yunanistan ekonomisi için küçülme demekti. Ne iç tüketim daralırken devalüe edip ihracatına gaz verecek bir para birimi ne de Euro’dan çıkacak cesareti vardı. İhracatı yerinde sayarken ithalatı yarıya indi. Sonuçta Yunanistan ekonomisi 2007’den beri her yıl küçülerek toplamda %23 daraldı. İstenen tedbirlerde, özelleştirmelerde hep ayak süründü. İlk defa bu yıl ekonominin binde üçü büyüklüğünde 691 mn Euro faiz dışı bütçe fazlası verebildi diye herkes ekonomi yönetimine övgüler düzüyor. İşsizlik 2013 sonunda tarihî zirvesi olan %28’de, azalacak diye beklenen kamu borcu ekonominin %175’ine çıkmış ne gam.

Ve bu iflas ortamında Yunanistan ne yaptı etti bankalarını ayakta tutmayı başardı. Zor durumdaki küçükleri büyüklere yamayarak 2008 yılında (kriz öncesinde) 66 olan banka sayısını 40’a indirdi ve bunu yapmak için de AB’den 42 milyar Euro borç alıp bankaların sermayelerine eklediler. Bu sayede banka bilançoları hâlâ 5 yıl öncesinden daha yukarıda ve ekonomisinin %222’si büyüklüğünde. Ülkenin 4 büyük bankasının kredileri 5 yıl önce toplam kredilerin %70’ini oluştururken 2013 sonunda %92’sini oluşturuyor. Ve kredilerin %146 olan ekonomiye oranı hâlâ daha 5 yıl öncesinin üzerinde. Diğer bir deyişle, bankalarının sayısı azalmış ama ekonomiye verdikleri destek, tersine daha da artmış durumda. Üstelik bunu mevduatları 5 yıl öncesine göre %30 azalmış olmasına rağmen (Yunanistan Merkez Bankası (YMB) ve AMB fonlamaları) ile yapıyorlar. Yıllardan beri ilk defa 2013 yılı sonunda ve az bir miktarda kâr edebilmelerine rağmen sermaye tarafında da gayet güçlü gözüküyorlar. 2013 üçüncü çeyreği itibarı ile en büyük 4 bankanın ortalama sermaye yeterliği %11,4

Bankacıların kolayca tahmin edebileceği üzere iflas etmiş ve küçülen bir ekonomide bankacılık sektörünü kağıt üzerinde bu kadar parlak tutmanın yolu bilançolardaki batıkları göz ardı etmekten geçiyor. Gerçekten de 5 yıl önce kredilerinin %5’i düzeyinde olan batıklar 2013 sonunda %31’ini geçmiş durumda (Grafik 2). Buna bilançolardaki Yunanistan devlet tahvilleri dahil değil elbette. Buna rağmen kimse daha fazla sermaye eklemelerini, yapmazlarsa da kapılarını kapatmalarını dayatamıyor. Bugüne kadar yapılan stres testlerinden de hep “sağlam” çıktılar. Klasik bir çözüm olan yurtdışındaki başarılı iştiraklerini satıp sermayeye ekleme yoluna gitmiyor ve çevre ülkelerdeki mevcudiyetlerini sürdürüyorlar.

Ama artık Euro Bölgesi’ndeki bankaların denetiminden sorumlu hale gelen AMB’nin tüm itibarını ortaya koyup bu yıl içinde tamamlayacağı stres testi bankaların işini bozacak gibi gözüküyor. YMB öncesinde bir analiz yaparak tüm sektörün 6,4 milyar Euro sermaye açığı olduğunu açıkladı. AMB ve IMF’den bunun 8-9 milyar Euro civarında olduğu yönünde tahminler var.

Kıssadan Hisse

Yıllardır küçülen iflas konumundaki Yunanistan bankalarının ekonomisi için ne kadar önemli olduğunu idrak edip el üstünde tutuyor ve korumaya çalışıyor. Bugüne kadar da her türlü iç sorunlarına, gelişmekte olan ülkelerdeki krize ve global politik çalkantılara rağmen AB’nin de desteğiyle bunu çok iyi becerdiler. Ve bugünlerde en büyüklerden ikisi Pirebank ve Eurobank oldukça yüksek tutarlarda tahvil ve hisse senedi arzı yapmak üzere piyasadalar. Talep olacağını gördüler ki bunu yapıyorlar. Sonrasında AMB testinden de sağlam çıkarlar.