Yüksek enflasyonun sebebi gerçekten gıda mı

Sayfada üç grafik görüyorsunuz. Grafikler farklı enflasyon kalemlerinde yıllık enflasyon hızının son yıllardaki seyrini gösteriyor. Bu üç basit grafik, yüksek enflasyonun nedeni konusunda çok sık işittiğimiz başlıca tezleri çürütmeye yetiyor.

Şimdi bu tezlere bir kez de bu grafikler üzerinden bakalım:

1. tez: “Enflasyon, sebze ve meyve fiyatlarındaki aşırı artış yüzünden yüksek.”

Yüksek enflasyonun nedeni konusunda Merkez Bankası raporları dahil en sık duyduğumuz tezlerin en başında bu geliyor. Bazen domates, bazen karpuz, bazen kiraz günah keçisi oluyor.

Birinci grafik, genel enflasyon ile işlenmemiş gıda ve işlenmemiş gıda dışındaki enflasyonun seyrini gösteriyor. Görüldüğü gibi işlenmemiş gıda enflasyonu, genel enflasyonun hep üstünde seyretmiyor. Örneğin 2016’da işlenmemiş gıda enflasyonu genel enflasyonun ciddi şekilde altına inmesine rağmen genel enflasyon pek de aşağılara inmemiş.

Asıl önemlisi işlenmemiş gıda dışında kalan kalemlerin ortalama enflasyonu ile genel enflasyon hep birbirine yakın ve aynı eğilimler içinde seyrediyor. İşlenmemiş gıdadaki oynaklık, toplam enflasyonu belirli ölçüde etkilemekle birlikte temel düzeyini ve yönünü pek de değiştirmiyor.

Bu grafik “yüksek enflasyonun sebebi işlenmemiş gıdadır” diyerek işin içinden sıyrılamayacağımızı, enflasyonun işlenmemiş gıda dışında da temel ve köklü sorunları olduğunu söylüyor.

2. tez: “Sebze ve meyvede enflasyon, aracılar yüzünden yüksek.”

İkinci grafik, tarladaki enflasyon (Tarım ÜFE) ile marketteki enflasyonun (Gıda TÜFE) düzeyini ve seyrini karşılaştırıyor.

Görüldüğü gibi tarladaki enflasyon ile marketteki enflasyon arasında çok büyük bir fark yok. Özellikle 2016’dan beri birbirine daha yakın bir seyir içindeler ve son aylarda ise eşit düzeyde giriyorlar.

Bu grafik de bize işlenmemiş gıdada tarladan markete aracılık maliyetlerini azaltmakla, bir defalık ucuzlama gelse de enflasyon dinamiklerinin yok olmayacağını söylüyor. Grafik gıdada hem üretici tarafında, hem de aracılık ve nihai satış tarafında daha temel enflasyon dinamikleri bulunduğuna işaret ediyor. Bunları hedef almayan bir politikanın gıdada yüksek enflasyon sorununu çözmesi mümkün değil.

3. tez: “Yüksek enflasyon geçici faktörlerden kaynaklanıyor, önümüzdeki aylarda düşecek.”

Bu tezi artık eskisi kadar sık olmasa da duymaya devam ediyoruz. Ama yılsonu enflasyon tahminini yüzde 8.5’e yükselten Merkez Bankası’nın garip para politikası bile yüksek enflasyonun geçici olacağı varsayımına dayanıyor.

Üretici fiyatları ile tüketici fiyatlarındaki enflasyonun seyrini gösteren üçüncü grafik de yüksek enflasyonun geçici olacağını ummanın pek mümkün olmadığını sergiliyor. Yurtdışı ve yurtiçi ÜFE’de yıllık enflasyon, TÜFE’nin belirgin şekilde üzerinde. Kısa vadede üretim tarafında, hala tüketiciye yansıtılmamış bir enflasyon stoğu bulunuyor.

Uzun vadede ise üretim cephesindeki yapısal enflasyon dinamikleri çözülmeden kalıcı sonuç elde etmek mümkün değil.