Yatırımcının geliri nasıl vergilendiriyor

Bireysel yatırımcılar tarafından elde edilen menkul kıymet gelirlerinin çoğu, banka ve aracı kurumlar tarafından kaynakta vergi kesintisine tabi tutulduğu için beyan edilmiyor. Ancak vergi kesintisi yapılmayan bazı gelirler ile temettü gelirlerinin bu ayın 25’ine kadar beyan edilmesi gerekiyor.

Menkul kıymet gelirlerinin birçoğu, yaklaşık 10 yıldır kaynakta kesinti (stopaj) yoluyla vergilendiriliyor. Bu vergi kesintisinin, işlemlere aracılık eden banka veya aracı kurumlar tarafından yapılması nedeniyle beyanname verilmemesi, yatırımcılar açısından büyük kolaylık.

Ama yine de beyan uygulamasının, başta eurobond ve temettü gelirleri olmak üzere bazı menkul kıymet gelirlerinde hâlâ devam ettiğini hatırlatmakta fayda var. Bu tür işlemlerde vergiye tabi kazancın hesaplanması (ki en zor kısmı budur) başta olmak üzere, beyanname verilmesinden verginin ödenmesine kadar tüm işlemlerin, geliri elde eden yatırımcılar tarafından yapılması gerekiyor.

Bu yazımızda, bireysel yatırımcıların 2015 yılında bazı menkul kıymetlerden elde ettikleri gelirlerinin vergilendirilmesi konusuna değindikten sonra, kısaca, bu gelirler için ilk kez uygulanacak olan elektronik beyan usulü (Hazır Beyan Sistemi) üzerinde duracağız.

BORSA KAZANÇLARI

Yatırımcıların, Borsa İstanbul'da (BİST) yaptıkları hisse senedi işlemlerinden oluşan kâr veya zarar, işleme aracılık eden Banka veya aracı kurum tarafından hesaplanıyor. Üçer aylık olarak belirlenen kazançlar üzerinden stopaj (vergi kesintisi) yapma yükümlülüğü de bu kurumlara ait. Stopajın oranı menkul kıymet yatırım ortaklığı (MKYO) hisse senedi kazançlarında yüzde 10, diğer hisse senetlerinde ise yüzde 0 olarak uygulanıyor.

Stopaj oranı ister yüzde 10 isterse de yüzde 0 olsun, BİST'te gerçekleştirilen hisse senedi işlemlerinden sağlanan kazançlar, tutarı ne olursa olsun ayrıca beyan edilmiyor.

HİSSE SENEDİ KÂR PAYI

Borsada veya borsa dışındaki şirketler tarafından gerçek kişi ortaklara dağıtılan kâr payları (temettü) üzerinden yüzde 15 oranında vergi kesintisi yapılması gerekiyor. Kaynakta kesilen bu vergi ile iş bitmiyor. Bazı hallerde bu gelirlerin gelir vergisi beyannamesi ile beyanı da söz konusu olabiliyor.

Hisse senedi kâr paylarının brüt tutarının yarısı gelir vergisinden istisna. Kalan yarısının 29 bin liradan fazla olması durumunda, istisna sonrası kalan tutarın "menkul sermaye iradı" olarak beyan edilmesi zorunlu. Yani 2015 yılında brüt 58 bin liradan (net 49 bin 300 lira) fazla temettü geliri elde eden bir yatırımcının bu gelirini beyan etmesi gerekiyor.

Temettü gelirinin beyan edilmesi durumunda hesaplanan vergiden, kâr payını ödeyen kurum tarafından yapılan vergi kesintisinin (yüzde 15) tamamı düşülebiliyor.

TAHVİL VE BONO

Bireysel yatırımcılar, uzun vadeli ve kuponlu Devlet tahvillerinden dönemsel olarak kupon faizi alıyorlar. Ya da kuponlu veya kuponsuz Devlet tahvilleri ile Hazine bonoları vadesinden önce satılarak alım satım kazancı da elde edilebiliyor.

2006 ve sonrasında ihraç edilen bu tür kıymetlerden elde edilen faiz ve alım satım kazançları üzerinden, banka veya aracı kurum tarafından yüzde 10 oranında vergi kesintisi yapılıyor. Bu gelirlerin tutarı ne olursa olsun, gelir vergisi beyannamesi verilmesi zorunluluğu bulunmuyor.

EUROBOND FAİZİ

Eurobondlar, Türk Hazinesi tarafından, döviz cinsinden, yurtdışı piyasalarda ihraç edilen tahviller. Bu menkul kıymetlerden elde edilen gelirler üzerinden vergi kesintisi yapılmıyor. Bu nedenle bazı durumlarda gelirin beyan edilmesi gerekiyor.

Döviz cinsinden kupon faizinin TL karşılığı, kupon tarihindeki Merkez Bankası döviz alış kum kullanılarak hesaplanıyor. Bu tutar, 2015 yılı için geçerli olan 29 bin liralık beyan sınırının altında ise beyanname vermeye gerek yok. Sınırı aşması durumunda ise tamamının gelir vergisi beyannamesinin "menkul sermaye iradı" satırına yazılmak suretiyle beyan edilmesi ve hesaplanan verginin ödenmesi gerekiyor.

ALIM SATIM KAZANCI

Eurobondların 2015 yılında satılması durumunda ise kazanç; tahvilin satış tarihindeki TL karşılığından alış tarihindeki TL karşılığının çıkarılması şeklinde hesaplanıyor. Bu hesaplama yapılırken maliyet bedelinin endekslenmesi de mümkün. Ancak 2006 ve sonrasında ihraç edilen eurobondların endekslemeye tabi tutulabilmesi için Yİ-ÜFE (yurtiçi üretici fiyat endeksi) farkının yüzde 10'dan fazla olması gerektiği unutulmamalı. 2006 öncesindeki ihraçlar için böyle bir sınırlama yok.

2006 öncesinde ihraç edilen eurobondların 2015 yılında satılmasından sağlanan kazancın ayrıca 23 bin lirası gelir vergisinden istisnadır. Yani kazanç 23 bin liradan az ise beyan edilmiyor, aşması durumunda ise aşan kısmın beyan edilmesi gerekiyor. 2006 ve sonrasında ihraç edilen eurobondlar için böyle bir istisna söz konusu değil. Hesaplanan kazancın hitan ne olursa olsun gelir vergisi beyannamesi ile beyan edilmesi gerekiyor.

Kazanç, beyannamenin "diğer kazanç ve irat" satırında gösteriliyor.

FAİZ VE REPO

Repo gelirleri üzerinden yüzde 15, mevduat faizleri ile katılım bankalarınca katılma hesaplarına ödenen kâr payları üzerinden ise vadeye ve döviz cinsine göre yüzde 10 ile yüzde 18 arasında stopaj yapılıyor. Stopaj yoluyla vergilendirilmiş olan bu gelirler tutarı ne olursa olsun beyan edilmiyor.

YURTDIŞI FAİZ

Yurtdışı bankalardan veya Türkiye'deki bankaların yurtdışındaki şubelerinden elde edilen faiz gelirleri için ise aynı şeyi söylemek mümkün değil. Bu gelirler üzerinden vergi kesintisi yapılmadığından, 2015 yılında elde edilen faizin bin 500 lirayı aşması durumunda, tamamının gelir vergisi beyannamesinin "menkul sermaye iradı" satırına yazılmak suretiyle beyan edilmesi ve hesaplanan verginin ödenmesi gerekiyor.

YATIRIM FONLARI

Farklı fonlar için farklı stopaj oranları söz konusu. Portföyünün en az yüzde 75'i hisse senedinden oluşan fonlarda (hisse senedi yoğun fon) yüzde 0 oranında stopaj yapılıyor. Bir yıldan daha fazla süreyle elde tutulan ve hisse oranı yüzde 51'den fazla olan fon gelirlerinden de stopaj yapılmıyor.

Bunlar dışındaki menkul kıymet yatırım fonu katılma belgelerinden elde edilen gelirler üzerinden yüzde 10 oranında vergi kesiliyor, ister stopaj yapılsın isterse yapılmasın, yerli yatırım fonu gelirleri ayrıca beyan edilmiyor.

BEYAN VE ÖDEME

2015 yılı menkul kıymet gelirlerine ilişkin beyannamenin 25 Mart 2016 Cuma gününe kadar verilmesi gerekiyor.

Bu yıldan itibaren menkul kıymet gelirleri de elektronik olarak beyan edilebiliyor. Gelir İdaresi Başkanlığı'nın internet sitesinde (www.gib.gov.tr) yer alan "Hazır Beyan Sistemi"ni kullanarak, ilk defa menkul kıymet gelirlerini beyan edecek olanlar dahi, hiç vergi dairesine gitmeden beyanname verebiliyorlar.

Beyannamede gösterilen vergilerin ise yarısının 31 Mart'a, diğer yarısının da 1 Ağustos'a kadar ödenmesi gerekiyor.

Menkul kıymet gelirlerinin vergilendirme esasları yukarıdaki tabloda özet olarak yer alıyor.

(M.Fatih Köprü/Ekonomist Dergisi)