Sudan'da orduyla çatışan HDK nasıl kuruldu

Kökeni Sudan'ın batısındaki Darfur bölgesinde 2003'te patlak veren iç savaşta kötü şöhrete sahip Cancavid milislerine dayanan Hızlı Destek Kuvvetleri, 2018'deki halk devriminde önemli rol oynadı.

En çok darbenin yapıldığı Afrika ülkesi Sudan'da ordu ile çatışan paramiliter güç Hızlı Destek Kuvvetleri (HDK), ülke içinde ve dışında üstlendiği roller ve giderek bağımsızlaşan ve güçlenen yapısıyla sürekli tartışma konusu oldu.

Darfur'da 2003'te çoğunlukla Arap olmayanların ayrımcılık şikayetiyle hükümete karşı silahlanması üzerine yaşanan iç savaş ve oluşan insani kriz, 2003-2004 yıllarında dünya gündemine oturdu.

Birleşmiş Milletlere göre, savaşta yaklaşık 300 bin kişi öldü ve yaklaşık 2,5 milyon kişi yerinden edildi.

Dönemin Sudan Devlet Başkanı Ömer el-Beşir, isyancılara karşı savaşmak için bölgenin yerlisi ve çoğunluğu Arap kökenli Cancavid milislerinden destek aldı.

Ömer el-Beşir hakkında Darfur’da insanlık suçu işlediği gerekçesiyle 2009'da Uluslararası Ceza Mahkemesinde (UCM) açılan dava ve isnat edilen soykırım suçlamaları, Cancavidlerin kontrol altına alınmasını gerektirdi.

Sudan’ın o dönemki liderliği, 2010’da başlayan barış süreciyle bu silahlı oluşumun orduya entegre edilmesi için çalışmaya başladı.

HDK, İstihbarat Teşkilatına bağlı olarak 2014'te resmen tanındı

Bu amaçla devlet, 2013’te kurulan bu birlikleri önce "Sınır Koruma Birlikleri", sonra da "Hızlı Destek Kuvvetleri (HDK)" adı altında Sudan istihbarat teşkilatına entegre ederek 2014'te resmen tanıdı.

2013 yılında "Cancavid" denen silahlı milislere liderlik eden Musa Hilal’in Ömer el-Beşir ile ilişkilerini kesmesi, Hilal’in kuzeni "Hımidti" lakabı ile bilinen Muhammed Hamdan Dagalu'nun önünü açan dönüm noktası oldu.

Karanlık geçmiş

HDK, 2013'te kuruldu ve kökenleri, Darfur'da isyancılarla savaşan ve uyguladıkları yöntemlerle kötü şöhrete sahip Cancavid milislerine dayanıyorken bu güçler, Darfur'da ve Eylül 2013'te ülkedeki protestolara katılanlara karşı ihlallerde bulunmakla suçlanıyor.

Ocak 2017'de Sudan Parlamentosu, Güvenlik ve İstihbarat Teşkilatına bağlı olan HDK'nin Beşir liderliğindeki orduya bağlanmasıyla ilgili "Hızlı Destek Kuvvetleri Yasası'nı" kabul etti.

HDK lideri Dagalu, Yemen ve Libya'daki çatışmalarda rol alan ve 2017’de Sudan'ın Darfur ve Kurdufan bölgelerindeki bazı altın madenlerini kontrol eden etkili bir paramiliter güç oluşturdu.

Yemen savaşı ile bölgesel bir boyut kazandı

Böylelikle HDK, başta Libya olmak üzere Sudan sınırlarında düzensiz göç akışlarını durdurmak gibi görevler üstlenirken Sudan ordusunun içinde 2015'te Yemen'deki savaşa katılması ve orada karadaki güçler arasında en etkili güçlerden biri olarak tanımlanması, HDK'ye bölgesel boyut kazandırdı.

2018 sonunda Atbera, Hartum ve Kesele gibi şehirlerde sokak protestoları başladığında Ömer el-Beşir'in rejimi korumaları için 30 yıllık iktidarının devrilmesinden kısa bir süre önce Hartum’a konuşlandırdığı HDK, protesto sürecinde Ömer el-Beşir’in yanında yer almaya devam etti.

Destek için çağıran Beşir'in devrilmesindeki rolü

Ancak HDK lideri, devrim sona yaklaştığında halktan yana tavır alarak Beşir'in devrilmesinde önemli rol oynadı.

HDK, Nisan 2019’daki askeri müdahalenin ardından başkentte ordu karargahının önünde Haziran 2019'da 100’den fazla protestocunun katledilmesi de dahil olmak üzere insan hakları ihlalleriyle suçlanıyor.

Ancak yeni iktidar düzenlemelerinin söz konusu olmasıyla Dagalu da siyaset sahnesine girerek kendisini bir aktör olarak kabul ettirdi.

Ömer el-Beşir’den sonra 12 Nisan 2019’da yeni kurulan Geçici Askeri Konseyin başkan yardımcılığına getirilen Dagalu, Ağustos 2019'da asker-sivil ortaklığındaki yeni yönetimde ikinci adam haline geldi.

Burhan'ın yayımladığı kararname ile yarı bağımsız resmi güç oldu

Dönemin Geçici Askeri Konsey Başkanı Orgeneral Abdulfettah el-Burhan, 30 Temmuz 2019'da HDK Kanunu'nda değişiklik yaparak ve "HDK'nin, Ordu Kanunu'nun tüm hükümlerine tabi olmasını" öngören 5. maddesini kaldıran anayasal kararname yayımladı.

Bu maddenin iptal edilmesiyle paramiliter güç HDK, yarı bağımsız hale geldi ve doğrudan Dagalu'ya bağlı askeri güce dönüştü.

Deve tüccarlığından devlet başkanı yardımcılığına

Darfur’daki Rizeygat kabilesine mensup, gençliğini deve tüccarlığıyla geçirmiş Dagalu, hızla tırmandığı ordu kariyerinde orgeneralliğe kadar yükseldi.

Sudan'da Geçici Sivil Yönetim düzenlemelerini içeren Anayasal Bildiri anlaşmasının imzalanmasıyla 21 Ağustos 2019'dan bu yana devlet başkanlığı yetkilerini üzerinde toplayan Egemenlik Konseyinde başkan yardımcılığına getirildi.

Dagalu, 25 Ekim 2021 askeri darbesinde Ordu Komutanı Burhan'a ortaklık etti.

Rusya ve Birleşik Arap Emirlikleri ile yakın ilişkiler kuran, yurt dışında çok sayıda devlet başkanı ve liderle bir araya gelen Dagalu, 2019'da daha siyasi bir rol üstlenmesinin ardından halka yakın portre çizmeye başladı.

Ordu ve HDK'nin askeri gücü

Afrika’daki en güçlü 10 ordu arasında yer alan Sudan ordusunun, 200 bine yakın asker, 170 tank, yaklaşık 7 bin askeri araç, 389 top ve 45'i savaş jeti olmak üzere 191 savaş uçağına sahip olduğu belirtiliyor.

HDK'nin personel sayısının ise 100 bin civarında olduğu tahmin ediliyor. Milis gücün, 10 bin silahlı araç, uçaksavar ve topa sahip bulunduğu kaydediliyor.

HDK'nin özellikle ülkenin batısında Çad sınırındaki Darfur ve güneydeki Kurdufan bölgelerinde orduya nispeten daha etkili konumda yer aldığı ifade ediliyor.

Hızlı Destek Kuvvetleri, devrik lider Ömer el-Beşir'in desteği ve zamanla ekonomik ve siyasi alanda elde ettiği kazanımlarla giderek bağımsız ve paralel bir orduya dönüştü.

Ordu, çıkarları örtüştüğünde ortak hareket ettiği ve desteklediği HDK'yi, bağımsız davranması nedeniyle kendisi ve ülke için her zaman tehdit ve istikrarsızlık kaynağı olarak gördü.

Sudan'daki çatışmaların ilk gününde 56 kişi öldü

İslam İşbirliği Teşkilatı'ndan Sudan'da diyalog için çağrı

Sudan'da iç savaş! Ordu isyancıları bombaladı