Şubatta bütçenin dengesi niçin şaştı

Şubat ayında merkezi yönetim bütçesinde ciddi bir bozulma ortaya çıktı. Şubat ayı bütçe performansı, hem bir önceki ocak ayına göre, hem de geçen yılın şubat ayına göre aşırı ölçüde bozuldu. Üstelik bozulma bütçenin iki ayağında birden gerçekleşti.

Gelirler ayağı, artış hızında sert bir düşüş şekilde bozuldu. Giderler ayağı, tam tersine artış hızı yükseldiği için bozuldu. Böylece iki taraftan da yara alan bütçe dengesinde ani ve yüksek bir bozulma ortaya çıktı.

Giderler tarafındaki artışın şubatta hızlanmasında referandum etkisi hissediliyor. Ayrıca ekonomideki durgunluk karşısında peş peşe açıklanan çeşitli kesimlere yönelik harcama artırıcı politikaların sonuçları görülüyor.

Gelirler tarafında da ekonomik durgunluğun ciddi bir etkisi görülüyor.

Bütçenin görünümündeki ani değişim aslında, esnekliği olmayan bütçenin yapısal hastalığının, rüzgar terse dönünce bütçenin dengesinin hızla bozulmasına yol açtığının bir örneği.

Bütçenin harcamalar tarafında ana gövdeyi personel giderleri ile cari transfer harcamaları oluşturuyor. Buradan bir kısıntı yapma yönünde bir esneklik yok. Esneklik olsa olsa kısa dönemli artışlar şeklinde oluyor. Bunu da seçim zamanlarında geçici personel giderlerindeki, mal ve hizmet alımlarındaki artışlarda izliyoruz.
Gelirler tarafında ise vergi gelirlerinin yaklaşık üçte ikisini dolaylı vergiler oluşturuyor. Ticari işlemler üzerinden alınan bu gelirlerde güncel konjonktürden aşırı ölçüde etkileniyor. Ekonomi durgunluğa girdiğinde, tüketici güveni azaldığında dolaylı vergiler hızla azalıyor.

Ortam bozulunca, ortama göre oynaklık gösteren dolaylı vergiler azalırken, bütçede kısma ihtimali son derece kısıtlı cari harcamalar yerinde duruyor. Bu yüzden de ekonomide hava bozunca bütçenin de görünümü birden değişebiliyor.

Bu açıdan bakınca şubat ayı bütçesinde şu noktalar dikkat çekiyor.

• Bütçe iki ayaktan birden yara alınca, ocak ayında 7.23 milyar TL, geçen yılın şubat ayında 2.42 milyar TL fazla vermiş olan bütçe şubat ayında 6.84 milyar TL açık verdi. Ocak ayındaki bütçe fazlası, bir yıl öncesine göre 172 milyon TL daha fazlaydı, şubat ayında ise bütçe dengesindeki bozulmanın boyutu geçen yılın şubatına göre 9.26 milyar TL’yi buldu.

• Bütçe gelirlerindeki artış oranı ocakta yüzde 25.81 iken şubatta birden yüzde artış hızı yüzde 4.86’ya düştü. Ocakta yüzde 22.01 olan vergi gelirleri artış hızı, şubatta yüzde 4.46’ya indi.

• Ocakta yüzde 19.70 artan KDV gelirleri, şubatta geçen yıla göre yüzde 3.18 düştü. Ocakta yüzde 21.90 olan ÖTV artış hızı, şubatta yüzde 7.76’lık bir düşüş gösterdi. Otomobil satışlarından alınan ÖTV ocakta yüzde 46.19 artmışken, şubatta yüzde 8.77 düştü. Dayanıklı tüketim mallarından alınan ÖTV’deki artış yüzde 42.43’ten şubatta yüzde 15.10 geriledi. Dolaylı vergilerin diğer kalemleri şubatta düşerken, dayanıklı tüketim mallarından alınan ÖTV’nin hızı ciddi oranda düşmesine rağmen hala artıda olmasında, geçici ÖTV indirimi etkisi gözleniyor.

• Bütçenin giderler ayağında ise ocakta yüzde 11.35 olan artış hızı şubatta yüzde 27.02’yı tırmandı. Memur ve işçi maaşlarındaki artış her iki ayda da sınırlı kalırken sözleşmeli personel giderlerinin her iki ayda da yüzde 46’nın üzerinde artmasında referandum etkisi var gözüküyor. Tarımsal destek ödemelerindeki hızlanma, Halk Bankası’nın görev zararındaki artış da bu çerçevede dikkat çekiyor.

• Geçen yılın ilk iki ayında 2.79 milyar TL olan SGK açık finansmanının bu yıl yüzde 164 artarak 7.38 milyar liraya çıkmasında da SSK ödemelerinin ertelenmesinin etkisi görülüyor.