Sınırdaki doğalgaz: TANAP

Edirne, İpsala’da, hemen Yunan sınırının kıyısındaki TANAP (Trans Anadolu Doğalgaz Boru Hattı) MS4 Ölçüm İstasyonu’nda buz gibi havaya aldırmayan bir ekip harıl harıl çalışıyor. Yoğun güvenlik önlemleri ve sıkı bir disiplin dikkat çekiyor. Burası Hazar Denizindeki Şahdeniz-2 Gaz Sahası ve Hazar Denizi’nin güneyindeki diğer sahalarda üretilen doğalgazı Avrupa’ya taşıyacak boru hattının Türkiye’deki “batı ucu”. Boru hattından Avrupa’ya ne kadar gaz yollandığını ölçecek MS4’ün batısında ise Yunanistan tarafındaki Kipoi’de başlayan TAP (Trans Adriyatik Doğalgaz Boru Hattı) yer alacak. MS4’te henüz gaz yok. Bu hat üzerinden Gürcistan’a verilmeye başlayan Azeri doğalgazı şu anda Eskişehir’e kadar geliyor ve buradaki BOTAŞ istasyonundan Haziran 2018’den beri Türkiye’ye dağıtılıyor. Sırada Eskişehir’den sonraki bölüme test gazı verilmesi aşaması var.

İlk adımları 2012’de atılan TANAP’ın ortakları arasında Southern Gas Corridor Closed Joint Stock Company (SGC) yüzde 58, BOTAŞ yüzde 30 ve BP yüzde 12 payla yer alıyor. TANAP’ta genel ilerleme oranının şubat sonu itibarıyla yüzde 98 olduğunu belirten TANAP Genel Müdürü Saltuk Düzyol, 15 Nisan 2019’da boru hattının Eskişehir ile Avrupa bağlantı noktası arasında kalan bölümünde gaz dolumuna başlanmasının planlandığını söylüyor. Böylece “Güney Gaz Koridoru” olarak adlandırılan ve 2,6 trilyon metreküp onaylanmış rezervden çıkarılacak gazı taşıyacak toplam 3 bin 500 km uzunluğundaki üç ayrı boru sisteminin ikinci ayağı da söz konusu gaz dolumuyla tamamlanacak.

TANAP’ın doğu ucunda ise Şahdeniz İkinci Fazı’nı oluşturan dört kuyudan çıkan gazı, Ardahan’ın Posof ilçesi Türkgözü köyüne kadar taşıyan Bakü-Tiflis- Erzurum hattı var. Posof’tan başlayan ve 56 inç (142 cm) çapıyla Avrupa’nın en büyük kapasiteli boru hattını oluşturan bin 850 kilometre uzunluğundaki TANAP 22 il, 67 ilçe ve 600 köyden geçtikten sonra Edirne’nin İpsala ilçesindeki Sarıcaali köyündeki MS4 istasyonuna ulaşıyor. TAP’ın tamamlanmasıyla boru hattının toplam uzunluğu 3 bin 500 kilometreyi bulacak. TANAP’ın ticari işletmecilik faaliyetlerini 190 personelle sürdürdüğünü belirten Düzyol, projenin başlangıcında 11,7 milyar dolarlık yatırım maliyeti hesapladıklarını ancak bunun yaklaşık yüzde 41 tasarrufla 7 milyar dolar seviyesine kadar düşürüldüğünü söylüyor.

TANAP ile ilk etapta 6 milyar metreküpü Türkiye piyasasına arz edilmek üzere toplam 16 milyar metreküp doğalgaz taşınacak. TANAP’ın kapasitesi, ilerleyen yıllarda ek yatırımlarla önce 24 milyar metreküpe ve ardından 31 milyar metreküpe kadar çıkarılabilecek. Düzyol, Türkiye’ye boru hattı ile 30 Haziran 2018’den 28 Şubat 2019’a kadar yaklaşık 1,25 milyar metreküp gaz taşındığını belirtiyor ve “Bu rakamın Haziran 2019 sonuna kadar 2 milyar metreküpe, 2019 sonuna kadar ise 4 milyar metreküpe ulaşmasını hedefliyoruz” diyor. Proje istatistiklerinden söz eden Düzyol boru hattında 108 milyon adam- saatten fazla çalışıldığını belirterek “Şubat 2019 sonu itibarıyla toplam yazışma sayısı 152 bin. Kurumlardan alman görüş sayısı 3 bin 278 ve aldığımız izin sayısı 7 bin 351 oldu. Toplam imzalanan kontrat tutarı 5 milyar 368 milyon dolar” diyor. Boru hattı çalışmaları sırasında toplam 10 yeni canlı türüne rastlandı. Bunların dokuzu hayvan biri de bitki. 154 yeni arkeolojik alanla karşılaşıldı ve 84 milyon dolar bütçe sosyal ve çevresel yatırım programına ayrıldı.

1 Temmuz 2019 tarihi itibarıyla TANAP, Azerbaycan gazını Yunanistan sınırında teslim alarak Arnavutluk’tan ve Adriyatik altından İtalya’ya geçerek Avrupa’ya iletimini yapacak olan 878 kilometrelik Trans Adriyatik Boru Hattı’na (TAP) test amaçlı gaz verilmesi için hazır hale gelecek. Ancak Azeri doğalgazının Avrupa’ya ulaşması beklenildiği sürede gerçekleşemeyebilir. Bunun nedeni Yunanistan geçişinde boru hattı çalışmalarının yer yer arazi sahiplerinin direnciyle karşılaşması. Bu tür engellerin aşılması için boru projelerinde biyolojik ve sosyal çevreye dikkat ediliyor, hatların geçtiği yerler için çeşitli projeler geliştirilerek olumlu bir etki yaratmaya gayret ediliyor. 2020’de tamamlanması beklenen ve 3,9 milyon euro kaynak ayrılan TAP’ın hissedarlarını BP (yüzde 20), SOCAR (yüzde 20), Snam (yüzde 20), Fluxys (yüzde 19), Enagas (yüzde 16) ve Axpo (yüzde 5) oluşturuyor.

Düzyol, “Gazın ciddi dokuz alıcısı var, bunlar Avrupalı çok ciddi şirketler. 15 yıllık gaz taşıması anlaşması çerçevesinde hizmet vereceğiz. Ama projemizin Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti tarafından tanınmış 49 yıllık imtiyazı var. İlave gaz üretimi olması halinde Azerbaycan’da ve diğer topraklarda önce Türkiye piyasasına ve ardından Avrupa piyasasına talep üzerine arz etme imkanımız olacak. Türkiye bu proje sayesinde enerji arz güvenliğini ve çeşitliliğini artırabilecek, uzun yıllar taşıma ve vergi geliri elde etmesinin yanında yatırım gelirleri de olacak” diyor.

TANAP enerji oyununda Türkiye’nin elini güçlendirecek bir araç. Bunun iki yararından biri tedarik seçeneklerinin artışı. Türkiye doğalgazı, Doğu Hattı ile İran’dan, Mavi Akım (Karadeniz üzerinden) ve Batı Hattı (Ukrayna, Romanya, Bulgaristan üzerinden) ile Rusya’dan sağlıyordu. Şimdi de TANAP ile (Gürcistan üzerinden) Azerbaycan’dan alıyor. Hattın ikinci yararı ise Türkiye’nin artık yıllık 450 milyar metreküpün üzerinde doğalgaz tüketimi olan ve ihtiyacının yüzde 80’ini dışarıdan karşılayan Avrupa ülkeleriyle ekonomik ve politik pazarlıklarda elini güçlendirebilecek (hatta bu ülkeler arasına İran’ı da katmak gerek). Sonuçta Türkiye’nin Rusya ve İran’a bağımlılığı azalırken Avrupa ülkelerinin de Rusya ile pazarlık koşulları değişebilecek.

YEREL KALKINMA

TANAP projesi aynı zamanda boru hattının geçtiği yerlerde bir dizi sosyal etki yaratmayı hedefliyor. Sosyal ve Çevresel Yatırım Programı (SEIP) kaynak hacmi itibarıyla projenin Türkiye’de özel sektör eliyle uygulamaya aktarılan en büyük sosyal ve çevresel yatırım programlarından biri olma özelliğini taşıyor. SEIP ile TANAP, güzergahı üzerinde yer alan il, ilçe ve köylerde sosyoekonomik kalkınmayı hızlandırma ve doğal kaynakların korunması hedefiyle 860 doğrudan hibe, sekiz doğrudan yatırım ve sekiz program katkısı protokolü çerçevesinde bine yakın projeyi toplam 84 milyon dolarlık bütçeyle hayata geçiriyor. Program kapsamında şu ana kadar 433 okul ve sosyal alan modernizasyonu, 257 hayvancılık ve arıcılık projesi, 181 altyapı projesi ve 17 yenilenebilir enerji projesi gerçekleştirildi. (ERSUN ERDİNÇ/FORBES TÜRKİYE DERGİSİ)