ABD Federal Temyiz Mahkemesi, önceki gün önemli bir karara imza atarak 1915 olaylarında ölen Ermenilerin mirasçılarının, kendilerine ödeme yapılması için sigorta şirketlerine dava açamayacağına hükmetti. Konuyu yakından takip eden uzmanlar, kararın Türk hükümetine ve bankalarına karşı açılan davada "Türkiye'nin elini güçlendirdiğini" savundu.
EYALET YASALARI ETKİSİZ
Dava süreci, Kaliforniya Eyalet Meclisi'nin soykırımı tanımasıyla başladı. 2000 yılında da, 1915 olaylarında yaşamlarını yitiren Ermenilerin mirasçılarına, sigorta bedellerini almak için sigorta şirketlerine dava açma hakkı tanındı. ABD'de yaşayan Ermeniler önce New York'taki büyük sigorta şirketi Life Insurance'a, ardından Fransız AXA'ya dava açtı. Her iki sigorta şirketi dava sona ermeden Ermenilerle anlaştı. Üçüncü dava ise Ermeni bir rahip olan Vazken Movsesyan tarafından 10 yıl önce, Ermeni aileler adına Munich Re AG'ye karşı açıldı. Munich Re AG ise mahkemenin yetkisiz olduğunu savundu. San Francisco 9'uncu Temyiz Mahkemesi, üç yıl önce Kaliforniya eyaletinde kabul edilen yasayı iptal ederek Ermenilere dava yolunu kapattı. Ancak aynı mahkeme, Ermenilerin 2010'un aralık ayında yaptığı itirazı kabul etti. Böylece Ermenilerin dava açabileceklerini ilan etti. Kasım 2011'de bu kez Alman şirketinin itirazını incelemeye alan aynı mahkeme, kararını önceki gün açıkladı. Yargıç Susan Graber başkanlığındaki mahkemenin 11 kişilik heyeti, oy birliğiyle Alman şirketine Ermeniler tarafından açılan davayı düşürdü. Mahkeme, kararın gerekçesi olarak, "yabancı kuruluşları ABD mahkemeleri önüne çıkarma yetkisinin sadece federal hükümette olduğunu" belirtti. Gerekçede, "Dışişleri doktrinine göre, federal yetkiye müdahale eden eyalet yasaları etkisizdir" ifadesi kullanıldı. Mahkeme gerekçesinde, ABD Başkanı Barack Obama'nın 2010'un nisan ayında, 1915 olaylarına dair yaptığı konuşmada "soykırım" kelimesini kullanmaktan kaçındığının da altını çizdi. Alman Munich Re AG'nin Halkla İlişkiler Direktörü Johanna Weber ise "Hukukçularımız kararı inceliyor. Açıklamayı ancak detaylı incelemeden sonra yapacağız" şeklinde konuştu.
2 BANKAYA DAVA AÇTILAR
San Francisco Temyiz Mahkemesi'nin aldığı karar Türkiye'yi de yakından ilgilendiriyor. Zira ABD'nin Los Angeles kentinde yaşayan Ermeniler, 2010'un temmuz ayında, Türkiye devleti ile Ziraat Bankası ve Merkez Bankası aleyhine dava açmıştı. 1915'te yaşamını yitiren Ermenilerin varisleri, "milyarlarca dolar" tazminat talep etmişti. Kararı yorumlayan Türk uzmanlar, sonucun Türkiye'nin yararına olduğunu belirterek, "Mahkemelerin yetkisiz oldukları görüşünü destekleyen Türkiye'nin eli güçlendi" yorumunu yaptı. BİLGE ESER / Sabah

Uzmanlar yorumluyor

Eyalet mahkemesi, dış politikayı belirleyemez
Ömer Engin Lütem (Avrasya İncelemeleri Merkezi): Alman sigorta şirketi, en baştan beri mahkemelerin yetersiz olduğunu savundu. Bu kararın esası, "Eyalet mahkemesinin ABD dış politikasını etkileyebilecek bir karar alması doğru değildir" tezidir. Sigorta şirketleri mahkûm edilirse Türkiye buna karşı çıkacak. Sonunda ABD hükümeti ile Türkiye arasında bir ihtilaf doğacak. Bu da ABD'nin dış politikasını etkileyecek. Alman şirketinin de, bizim de çok lehimize bir karardır. 1948 BM Sözleşmesi'ne göre, bir olayın soykırım olup olmadığına ancak yetkili bir mahkeme verebilir. Herhangi bir parlamento bu kararı veremez. Bu karar Türkiye'nin "yetkiniz yoktur" tezini güçlendiren bir olaydır. Türkiye savunmasında mutlaka bu kararı kullanacaktır.

Şapkadan kaç tavşan daha çıkaracaklar?
Pulat Tacar (Emekli Büyükelçi): Bu Türkiye açısından çok önemli bir karardır. Türkiye'ye karşı Ermenilerin açtığı davaları da etkiler. Yunanistan ile İtalya yıllar önce Almanya'ya karşı açtığı davada, savaş sırasında yakılan köyleri için tazminat istedi. Uluslararası Adalet Divanı da 1.5 ay önce "devletlerin devletlere karşı böyle bir dava açamayacağına ve dokunulmazlıklarına" karar verdi. Türkiye'nin savunmalarında bu kararları kullanması esastır. Ermeniler şapkalarından kaç tavşan çıkacak göreceğiz. Bir önceki kararda Ermeniler üç hâkimden birinin oyunu değiştirerek kararı tersine çevirmişlerdi. İtiraz eden Alman şirketi ise işin peşini bırakmadı ve bu kez 11 kişilik heyet önünde taraflar görüşlerini bildirdi. Kararın oy birliğiyle alınması da ayrıca çok önemlidir.

Türkiye'nin ödeme zorunluluğu olmaz
Prof. Dr. Yusuf Halaçoğlu (Eski Türk Tarih Kurumu Başkanı ve MHP Kayseri Milletvekili): ABD'de, 1936'da da aynı davalar açıldı. Mahkemeler reddetti. "Sizin burada bir hakkınız yok, bizim yetkimiz yok" dedi. Sigorta şirketleri ödemiyorsa Türkiye'nin ödeme zorunluluğu gibi bir durum ortaya çıkmaz. Birincisi o dönemde Türkiye yok, Osmanlı Devleti var. İkincisi de sigorta şirketleri Türk şirketleri değil. Alman, Fransız gibi şirketler. Lozan'da Osmanlı'dan kalan borçlar, ilgili ülkelerle bölüşülerek ödeme konusu hüküm altına alındı ama bu konuya ilişkin bir hüküm yok. ABD'de federal mahkemenin verdiği karar doğru. Fakat verilen karar ne olursa olsun Türkiye'yi bağlayan bir tarafı yoktur.

Ankara'da ihtiyatlı bakış
ABD Federal Mahkemesi'nin kararı, Ankara'da 'ihtiyatlı bir memnuniyetle' karşılandı. Yetkililer, Ermenilere ait olduğu iddia edilen toprak, bina, işyeri, banka mevduatı, dini ve tarihi eserler için tazminat talep edildiğini kaydederek, "Ulusal düzeyde soykırım kararı alınmazsa eyaletlerde alınacak kararlar ile yasal işlem yaptırılamayacak" yorumunu yaptı.  HAZAL ATEŞ / Sabah