Prof. Dr. Helvacı: Kripto varlık düzenlemesi sınırlı, kapsamlı değil

VOLKAN KARSAN - FINANSGUNDEM.COM / KAZANDIRAN SOHBETLER

Kimi iddialara göre Türkiye’de kripto para hukuku açısından bir belirsizlik hala devam etmekte... Kimilerine göre ise bu konuda bir hukuki zemin oluşmakta ve gelişmekte. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nde bu konudaki dersleri başlatacak olan Ticaret Hukuku Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mehmet Helvacı “Kazandıran Sohbetler”e konuk oldu.

“KRİPTO VARLIKLAR ÖDEME ARACI OLARAK KULLANILMASI DIŞINDA, HUKUK DÜZENİ TARAFINDAN KABUL EDİLMİŞTİR”

- Sayın Helvacı, Blockchain Sistemi ve kripto paralarla ilgili hukuk sistemimizde şu anda bir boşluk var mı ve nasıl gelişiyor?

- Öncelikle merhabalar ve tüm okuyuculara selamlar. Bildiğiniz üzere, blok zincir esas itibarıyla, kripto varlık ve akıllı sözleşmeler gibi hukuku da doğrudan ilgilendiren pek çok güncel ve önemli kavramın altında yatan teknoloji olarak karşımıza çıkıyor. Tabii, blok zincir teknolojisinin de gelişimi, dönüşümü ve hatta gelecekte yerini yeni teknolojilere bırakması söz konusu olacaktır. Öte yandan; teknik altyapıyı oluşturması itibarıyla, blok zincir doğrudan bir hukuki düzenlemenin konusu değil. Ancak hukuk hayatın her alanında ve blok zincirlerin de yazılım olmaları itibarıyla, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu kapsamında eser olarak nitelendirilip nitelendirilemeyecekleri de ülkemizde ve dünyada, hukukçuların tartıştığı konular arasında yer alıyor.

Finans dünyası bakımından blok zincir teknolojisine dayanan kripto varlıkların kısa sayılabilecek sürede kaydettiği aşama ve kazandığı önem ortada. Bu durum da, kripto varlıklara ilişkin hukuki düzenleme ihtiyacını ve çağrılarını da beraberinde getiriyor. Küresel düzeyde, bazı ülkelerin kripto varlıkları yasaklamayı tercih ettiğini görüyoruz ki, Çin geçtiğimiz aylarda yasaklara ilişkin yasal düzenlemeleri sıkılaştırarak, piyasanın da dalgalanmasına neden oldu. Bazı ülkeler ise, daha çok “bekle-gör” politikasını tercih eder görünümdeler. Bunlar arasında, kara para aklanması ve vergi gibi Ceza Hukuku ve Vergi Hukuku’nu ilgilendiren boyutları düzenlemekle birlikte; bu konular dışında herhangi bir düzenleme yapmamayı tercih eden ülkeleri de sayabiliriz. Nihayetinde, az sayıda bazı ülkede, kripto varlıkların özel olarak düzenlendiğini görüyoruz.

Teknik altyapıyı oluşturması itibarıyla, blok zincir doğrudan bir hukuki düzenlemenin konusu değil. Ancak hukuk hayatın her alanında ve blok zincirlerin de yazılım olmaları itibarıyla, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu kapsamında eser olarak nitelendirilip nitelendirilemeyecekleri de ülkemizde ve dünyada, hukukçuların tartıştığı konular arasında yer alıyor.

Ülkemizde son bir yıldır, kripto varlıklara yönelik yatırımcı ilgisi ve yatırım hacminin yüksek düzeyde artması, Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın konuya ilişkin yaptığı açıklama, MASAK’ın kripto varlık borsalarından kullanıcı bilgilerini talep etmesi, haciz tartışmaları ve özellikle, kripto varlık borsalarıyla ilgili yaşanan gelişmeler yasal düzenleme ihtiyacını ve bu konuda farklı bileşenlerin çağrılarını arttırmıştır.

Bu noktada, doğrudan kripto varlıkları konu edinen ilk mevzuat düzenlemesi olan 16 Nisan 2021 tarihli ve 31456 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan ve TCMB tarafından düzenlenen “Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik”ten de kısaca söz etmek uygun olur kanaatindeyim. Öncelikle, bu düzenlemenin yönetmelik olması itibarıyla, ikincil mevzuat boyutunda kaldığını ve kripto varlıkları genel olarak ve kapsamlı şekilde düzenlemediğini belirtmek gerekir. Söz konusu yönetmelik ile TCMB kendi görev ve yetki alanı ile sınırlı bir düzenlemeye gitmiş ve kripto varlıkların ödeme aracı olarak kullanılmasını yasaklamış ve kripto paralarla yapılan işlemlerin ödeme ve elektronik para kuruluşları aracılığıyla yapılmasını önleme yoluna gitmiştir. Ancak bu düzenleme ile kripto varlıkların Türk Hukuku’nda, yasa dışı hale geldiğini veya yasaklandığını söylemek hukuken doğru olmayacaktır. Aksine, burada kripto varlıkların ödeme aracı olarak kullanılması dışında, hukuk düzeni tarafından kabul edildiği söylenebilir.

Yönetmeliğin, kripto varlıkları tüm boyutlarıyla düzenlemediğinden ve yalnızca sınırlı bir kapsamı haiz olduğu düşünüldüğünde; bazı kripto varlık borsalarıyla ilgili yaşanan olumsuz gelişmeler ve kripto varlıkların tüm gelişmelere karşılık, ülkemizde tercih edilen bir yatırım aracı olmaya devam etmesi nedeniyle, daha kapsamlı bir düzenlemenin yerinde olacağı söylenebilir. Zaten Cumhurbaşkanlığı Finans Ofisi, SPK ve BDDK gibi kurumların temsilcileri tarafından yapılan açıklamalar ve konuyla ilgili basından takip ettiğimiz güncel haberler de kısa süre içinde kapsamlı bir düzenleme yapılacağı izlenimi oluşturulmuştur. Bunun biz izlenim mi gerçek mi olduğunu ilerleyen günlerde göreceğiz.

“ALTINI ÇİZEREK SÖYLÜYORUM BUNLAR KESİNLİKLE PARA DEĞİLDİR”

- Benim sorumda para diye söz ettiğim bu ürünü siz sürekli varlık olarak düzeltiyorsunuz. Bunun farkını ve önemini açıklar mısınız?

- Sizin kripto para sorularınıza hep kripto varlık olarak cevap vermem dikkatinizden kaçmamış olması sevindirici benim için, dilerim okuyanlar da bu durumu fark ederler. Sorunuzu fazla teoriye girip okuyucuyu sıkmadan hızla cevap vereyim. Bunlar asla para değildir. Bilimsel olarak bir şeyin para olarak bir çok özellikten bahsedilebilir ancak olmazsa olmaz olan paranın söz konusu olabilmesi için bir merkez bankası veya karşılığı olan kurumca çıkarılmış veya bunların vermiş olduğu yetki ile yetki alan kurum tarafından çıkarılmış olmasıdır. Kripto varlıklar ise tamamen kişilerin birbirleri ile yaptıkları sözleşmelerin sonucudur. Meseleyi bilimsel bir platforma oturtmak gayretinde olanlar “dar anlamda para”, “geniş anlamda para” gibi terminolojiler oluşturarak para kelimesini kullanmaya gayret etmektedirler. Ben bunu yatırımcı algısı açısından çok tehlikeli ve yanıltıcı buluyorum. Kripto varlıklara yatırım yapmak isteyenlerin bu gerçeği bilerek hareket etmesi çok önemlidir. Ben kendisini olmadığı şekilde tarif eden her şeyden çekinilmesi gerektiğini biliyorum, dilerim yatırımcılar da bunu bilerek hareket ederler. Bizim sorumluluğumuz bu gerçeğe işaret etmek ve dikkat çekmektir. Bu yüzden altını çizerek tekrar söylüyorum bunlar kesinlikle para değildir. Açacağımız derslerin bir bölümü de o yüzden para teorileri ve tarihçesine ilişkin olacaktır.

“BİZ BİLİM İNSANLARININ DA SORUMLULUĞUNU DÜŞÜNEREK, BİR DERS BAŞLATMAYI PLANLADIM”

- Sizin bu eğitim yılında bu sistemle ilgili başlatacağınız dersler başka neler içerecek?

- Yabancı literatürde FinTech olarak adlandırılan finansal teknolojilerin gelişimi de göz önünde tutulduğunda; yalnızca ülkemizde değil, küresel düzeyde önem taşıyan ve önemi gittikçe artan kripto varlıkların akademik boyutuyla ele alınmasının, bu konuda ülkemiz finans sektörünün ihtiyaç duyacağı ve sektöre liderlik edecek yetişmiş iş gücünün oluşması ve tabii ki bilimsel çalışmaların hız kazanması açısından büyük önem taşıyacağını düşünüyorum. İşte bu düşünce, bu konuda bilimsel metodolojik yaklaşımla, güncel ve karşılaştırmalı hukuktaki gelişmeleri; ihtiyaç duyulan ölçüde konuya ilişkin teknik altyapı, ekonomi ve finansa ilişkin bilgilerle birleştirecek bir ders açmanın gerekliliğini beraberinde getirdi. Bu konuda biz bilim insanlarının da sorumluluğunu düşünerek, bir ders başlatmayı planladım.

Dersin içeriği hakkında kısaca ve genel olarak bilgi vermek gerekirse; para kavramının tarihi gelişimi ve hukuki boyutu, elektronik para kavramı, kripto varlıkların; para ve elektronik para kavramı karşısındaki yeri, blok zincir teknolojisi, kripto varlık türleri, kripto para kavramı, türleri ve özellikle, İngilizce’de stable coin olarak adlandırılan değeri bir para birimi, varlık veya menkul kıymete sabitlenmiş kripto varlıklar, Türk Hukuku ve karşılaştırmalı hukuktaki düzenlemeler; Medenî Hukuk, Ticaret Hukuku, İcra ve İflâs Hukuku gibi farklı hukuk dallarının bakış açısından kripto paralar ile dünyada ve Türkiye’de merkez bankaları tarafından çıkartılması planlanan dijital paralar gibi konular üzerinde durulacak.

Yalnızca ülkemizde değil, küresel düzeyde önem taşıyan ve önemi gittikçe artan kripto varlıkların akademik boyutuyla ele alınmasının, bu konuda ülkemiz finans sektörünün ihtiyaç duyacağı ve sektöre liderlik edecek yetişmiş iş gücünün oluşması ve tabii ki bilimsel çalışmaların hız kazanması açısından büyük önem taşıyacağını düşünüyorum.

“KRİPTO VARLIKLAR YASAKLAR, DEĞER DALGALANMALARI VE KATI DÜZENLEMELERE KARŞILIK FİNANS DÜNYASINDAKİ ÖNEMİNİ YİTİRMEDİ”

- Uluslararası piyasalarda bazı kripto varlık birimlerine dayalı anlaşmaların bankalarda krediler için garanti olarak kabul gördüğünü biliyoruz. Türkiye'de durum nedir nasıl gelişebilir?

- Türkiye’de de kripto varlıklara bankaların ilgisi ve yaklaşımı, 16 Nisan 2021 tarihli ve 31456 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan ve TCMB tarafından düzenlenen “Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik”e kadar artmaktaydı. Ancak söz konusu Yönetmelik md. 4 kapsamında getirilen yasak ile bu gelişimin önü kesilmiş durumda. Öte yandan, bu hüküm ödeme hizmeti sağlayıcıları, ödeme ve elektronik para kuruluşlarını kapsadığından; sizin veya benim, yani bir gerçek kişinin veya ödeme hizmeti sağlayıcı, ödeme ve elektronik para kuruluşu olmayan bir tüzel kişinin kripto varlıkları teminat olarak kabul etmesine bir engel bulunmuyor. Kripto varlıkların yasaklar, değer dalgalanmaları ve katı sayılabilecek düzenlemelere karşılık Finans dünyasındaki önemini yitirmediği; dünyanın başlıca yatırım fonlarının portföylerinde belirli bir oranda kripto varlık tutmaya başladıkları düşünüldüğünde, gelecekte daha esnek bir yaklaşım benimsenebileceği düşünülebilir.

Küresel düzeyde piyasada 11.172 adet farklı kripto varlığın işlem gördüğünü anlıyoruz ki bu rakam geçmişte piyasada çıkan fakat silinip giden kripto varlıkları kapsamıyor. Konunun uzmanları hali hazırdaki kripto varlıkların büyük bölümünün de uzun ömürlü olmayacağını dile getiriyorlar.

"UZMANLAR HALİ HAZIRDAKİ KRİPTO VARLIKLARIN BÜYÜK BÖLÜMÜNÜN DE UZUN ÖMÜRLÜ OLMAYACAĞINI DİLE GETİRİYOR”

- Her canı isteyen Blockchain sistemine girip piyasaya kripto varlık sürebilir mi?

- İlk sorunuza verdiğim yanıtta da belirttiğim üzere, kara para ve vergi gibi konular kripto varlıklar küresel anlamda yeknesak bir düzenlemeye tabi olmadığı gibi ulusal düzenlemeler de sınırlı. Blok zincir de bir yazılım olduğundan, sorunuzun yanıtı “evet”tir. 6 Ağustos itibarıyla, Coin Market Cap isimli internet sitesinin verilerine bakıldığında; küresel düzeyde piyasada 11.172 adet farklı kripto varlığın işlem gördüğünü anlıyoruz ki bu rakam geçmişte piyasada çıkan fakat silinip giden kripto varlıkları kapsamıyor. Konunun uzmanları hali hazırdaki kripto varlıkların büyük bölümünün de uzun ömürlü olmayacağını dile getiriyorlar.

Açıkçası, bu durum da kripto varlığa yatırım yapan ve yapmak isteyenleri piyasadaki gelişmeler, alabilecekleri riskler, kripto varlıklara ilişkin temel bilgilere sahip olma ve finansal okur yazarlık gibi konularda daha dikkatli olmak zorunda kılıyor diye düşünüyorum.

“KÜÇÜK YATIRIMCI KAPSAMLI BİR MEVZUATIN BULUNMAMASI VE UYGULAMADA DA FARKLI GÖRÜŞ VE KARARLARIN ORTAYA ÇIKMASI RİSKİNE KARŞI DİKKATLİ OLMALI”

- Küçük yatırımcının dikkat etmesi gereken hukuki detaylar neler olmalı?

- Küçük yatırımcılar şu an itibarıyla kripto varlıklara ilişkin kapsamlı bir hukuki düzenleme olmadığının ve bu kavramın çok yeni bir kavram olmasına da bağlı olarak, hukuk dünyasında kavrama ilişkin belirsizliklerin farkında olmalı. Kısa süre içinde bir mevzuat yürürlüğe gireceği izlenimi açıklamalardan anlaşılmakla birlikte, şu an için kripto varlık borsalarının da düzenlenmemiş olmadığını da göz önünde tutmalılar. Tabii ki bunları kesinlikle küçük yatırımcıları caydırmak veya kripto varlıklara yatırım yapılmaması için dile getirmiyorum. Aksine, kripto varlıklar hukuk dünyasının içindeki yerlerini aldılar ve uygulamanın içine girdiler; bu bakımdan, kripto varlık yatırımcıları hukukun dışında değildir. Pekala, yaşadıkları uyuşmazlıklar hukuk sistemi içerisinde mevcut durumda da çözülebilir. Ancak kapsamlı bir mevzuatın bulunmaması ve uygulamada da farklı görüş ve kararların ortaya çıkması riskine karşı dikkatli olmalılar; yapılacak düzenlemeleri iyi takip etmeliler. Bu anlamda, her yatırımcının yapması gereken risk analizinde bu hususları göz önünde tutmaları iyi olacaktır.

Miras Hukuku bakımından kripto varlıkların maddi değere sahip oldukları düşünüldüğünde, bunların da vefat eden kişinin terekesine dâhil olacağı kabul edilmektedir. Uygulamada, kripto varlık borsalarındaki hesapların sahiplerinin vefatı üzerine, mirasçılar tarafından yapılan başvurular üzerine, Miras Hukuku düzenlemeleri kapsamında gerekli işlemlerin yapıldığını biliyoruz.

“KRİPTO PARALARIN HACZEDİLEBİLİR OLDUĞU KONUYA İLİŞKİN BİLİMSEL YAYINLARLA ORTAYA KONULMUŞTUR”

- Bir kişi kripto varlık sahibi ise alacaklısı bunu haciz etme, icra işletme hakkına sahip midir? Kripto varlığın miras işlemleri nasıl olacak?

- Kripto varlıkların haczine ilişkin kamuoyuna Nisan ayında yansıyan haberler büyük yankı uyandırdı. Zira maalesef bilgi eksikliği veya kulaktan dolma ve yanlış bilgiler nedeniyle, bazı kripto varlık yatırımcıları tamamen anonim olduklarını veya bu varlıkların hiçbir koşulda haczedilemeyeceği gibi düşüncelere sahipti. Kamuoyunda da bu türden görüşleri ileri süren bazı kişiler de mevcuttu. Oysa, Türk Hukuku’nda genç hukukçular daha 2019 yılında bu konuya ilişkin iki ayrı yüksek lisans tezi yazmışlardı; değerli bilim insanları konuyu makalelerinde incelemişlerdi. Bu bakımdan, kripto paraların haczedilebilir olduğu konuya ilişkin bilimsel yayınlarla ortaya konulmuştu.

Kural olarak, maddi değeri olan ve paraya çevrilebilen varlıklar haczedilebilir; eski ifadeyle, haczi kabildir. Haczi caiz olmayan varlıklar ve haklar, yasada istisnaen ve açıkça düzenlenmiştir. Bu tespitlerden yola çıkarak, kripto varlıkların da hukuken haczedilebileceklerini söyleyebiliriz. Tabii, şunun da altını çizmek isterim. Kripto varlıkların sıcak cüzdan veya soğuk cüzdanda saklanması, soğuk cüzdanda saklananların şifreli olması, kripto varlıkların piyasada değerlerinin anlık olarak değişmesi gibi olgular karşısında; kripto varlık haczine ilişkin İcra ve İflâs Hukuku teori ve uygulamasında ele alınması gereken çok ilginç soru ve sorunlar da bulunmaktadır ki bunların yanıtlanması yukarıdaki kadar kolay olmayabilecektir.

Miras Hukuku bakımından da kripto varlıkların maddi değere sahip oldukları düşünüldüğünde, bunların da vefat eden kişinin terekesine dâhil olacağı kabul edilmektedir. Uygulamada, kripto varlık borsalarındaki hesapların sahiplerinin vefatı üzerine, mirasçılar tarafından yapılan başvurular üzerine, Miras Hukuku düzenlemeleri kapsamında gerekli işlemlerin yapıldığını biliyoruz. Ancak burada da somut olayın şartları göz önünde tutulmalıdır. Örneğin; soğuk cüzdanlarda saklanan kripto varlıklara ilişkin olarak, soğuk cüzdanın şifresinin bilinmemesi ve bulunamaması hallerinde, kripto varlıkların mirasçılara intikalinde sorun olabilecektir. Esasen, yukarıda da belirttiğim üzere; hukuki sorunların çok boyutlu olarak ve somut olayın tüm şartları göz önünde tutularak değerlendirilmesi gerekir. 

“KRİPTO VARLIKLARIN HUKUKİ BOYUTUNA İLİŞKİN BİR DERS SANIRIM ÜLKEMİZDE İLK OLACAK”

- Sizin bu konudaki dersleriniz başlıyor, farklı üniversitelerde de benzer girişimler olacaktır. Peki bu konu özelinde uzmanlaşma ne kadar zamanda gerçekleşebilir?

- Kripto varlıkların teknik boyutuna ilişkin diğer üniversitelerde de dersler bulunduğunu; kripto varlıkların hukuki boyutuna ilişkin Türk doktrininde de azımsanmayacak sayıda bilimsel çalışma olduğunu söyleyebilirim. Fakat kripto varlıkların hukuki boyutuna ilişkin bir ders sanırım ülkemizde ilk olacak.

Konuyla ilgilenen kişilere sorunuzun yanıtı olarak şunu söylemek isterim; kripto varlıkların çok cazip ve güncel bir konu olduğu açık. Ancak bu kadar teknik ve çok boyutlu bir konuda, yalnızca YouTube gibi sosyal medya mecralarından izlenecek birkaç video, kulaktan dolma bilgiler veya internet sitelerinde yazılmış yüzeysel bazı makale veya görüş yazılarından yahut düzenlenen bir günlük “eğitim programlarından” bilgi sahibi olmaya çalışmak yeterli olmayacaktır. Bu konuda, akademisyen ve uygulamada gerçek anlamda bu işin uzmanları tarafından sistematik ve belirli bir metotta düzenlenen gerçek anlamda eğitimlere katılmak; bilimsel kaynaklardan ve araştırmalardan yararlanmak gereklidir. Tabii bir konunun uzmanı olmak için yeterli zamanı, belirli bir süreklilikte ayırmak gerekir. Ancak günümüzde bilgiye erişim; özellikle, elektronik ortamda çok kolay olsa da nitelikli ve doğru bilgiye ulaşmak da zorlaşmıştır. Bu bakımdan, üniversitelerde açılacak dersler ve konuya ilişkin sertifika ve lisans üstü programlar hem doğru bilgiye erişmek ve gerçekten uzmanlaşabilmek hem harcanan zamanın kaybedilmemesi bakımından oldukça önemlidir.

Bu anlamda; şu kadar saat, şu kadar hafta gibi bir ölçü koymak isabetli olmayabilir. Ancak konuya ilişkin yukarıda saydığım nitelikte ve belirli bir süreklilik içinde düzenlenen dersler, sertifika ve lisans üstü programlara katılmanın gerçek anlamda uzmanlaşma için gerekliliğini vurgulamak isterim.

Ahmet Aras: Bodrum'un imara değil koruma planlarına ihtiyacı var

Ünlü bankacı Halisdemir, modern köy kuruyor: Nefes Assos

Binnur Zaimler: 2022 bolluk ve bereket yılı

Fatih Savaş: Kurbanı ehil olanlar kesmeli

Cisco Genel Müdürü Duru: Türkiye, dijital dünyada çok ileride

Gürhan Çam: Dijital bankacılıkta dünya birincisiyiz

Ali Yüce: Çip krizi 100 milyar dolara mal olabilir

Haluk Levent: Pandemi mağduru sanatçılar için seferber olduk

Türk futbolunun en önemli derdi menajer ücretleri ve yüksek maaşlar

Dr. Cem Kınay: Turizmin acil reçetesi aşı oranının artması

30 yıllık 'Escort Teknoloji' tecrübesi yeni bir dünya için gençlere rehber oluyor

'Altın kahini' Sağman'dan portföy uyarısı: Varlık dağılımı önemli!

Dünya boya devi Jotun'da zirveyi Türkler yönetiyor