Merkez bankaları dijital parayı neden önemsiyor?

FINANSGUNDEM.COM – DIŞ HABERLER SERVİSİ

Merkez bankaları bir zamanlar küçümsedikleri kripto paralar alanında uzmanlaşmaya çalışıyor. Dünyanın ilk kripto parası Bitcoin ilk ortaya çıktığında anarşistlerin ve uyuşturucu satıcılarının alanı olarak görülen bu bölgeye merkez bankalarının mesafeyle bakması kolaydı. Bu durum Facebook’un kendi dijital para birimi Libra’yı hazırladığını açıklamasıyla birlikte hızla değişti.

Birdenbire kripto para kavramı hem pratik hem de mevcut para rejimlerine karşı potansiyel bir tehdit olarak görüldü. Çin, Euro Bölgesi, Bahamalar ve bunun gibi birçok bölgedeki merkez bankaları konuyla ilgili araştırmalarını sürdürüyor. Buna karşın ABD Merkez Bankası (FED) ve İngiltere Merkez Bankası (BoE) gibi diğer merkez bankaları ise araştırmalarını sürdürmesine rağmen en azından şimdilik işin içerisine girmiş değil. Bloomberg’in haberine göre merkez bankalarının kripto paralara olan bu ilgisinin nedenleri 8 kritik soru ile aydınlatılıyor:

Libra’da bu kadar endişe verici olan neydi?

Günlük işlemler için kullanılabilecek bir para birimi Facebook’un iki milyardan fazla olan kullanıcı tabanının kullanımına sunulabilir. Bitcoin ve Ethereum gibi çoğu kripto para birimi, düzenli olarak onları bir değişim aracı olarak uygun olmayan hale getiren aşırı fiyat dalgalanmalarına maruz bırakır. Libra tıpkı doların değerlemelerini takip etmeyi hedefleyen popüler istikrarlı kripto para birimi Tether gibi düşük volatiliteli piyasa varlıklarını takip etmeyi amaçlıyor.

Pek çok engelle karşı karşıya olmasına rağmen Facebook’un önerisi alternatif bir para birimi kavramı. Bu para biriminin piyasa düzenleyicilerine, mahremiyete, finansal istikrara ve merkez bankasının para politikalarını yürütme becerilerine tehdit oluşturulacağı düşünülüyor. Milyarder riskli fon yöneticisi Ray Dalio merkez bankasının yerinde olsa özel bir dijital para birimine asla izin vermeyeceğini söyledi.

Merkez bankası dijital para birimleri neye benzeyecek?

Merkez bankalarının oluşturacakları para birimleri Bitcoin’den çok Libra’ya benzeyecek. Zira Bitcoin bir merkez bankanın kontrolü dışında kurulacak bir finans sisteminin üstünlüğüne dair bir inanç üzerine kurulmuştur. Buna rağmen Suudi Arabistan’dan Tayland’a kadar birçok merkez bankası Bitcoin’i destekleyen ve Blockchain olarak da bilinen katılımcılar tarafından bağımsız olarak tutulup ve güncellenen veri tabanıyla aynı teknolojiyi izlemeyi ve kullanmayı hedefliyor. Ancak Bitcoin gibi anonimliği desteklemek yerine merkez bankaları Blockchain’in gözetim altında tutulmasını sağlamayı hedefliyor.

Merkez bankalarının aklında ne var?

Bankaların hedefi ikiye ayrılıyor: Toptan ve perakende. Toptan projelerde dijital para birimine erişim bankalar ve diğer finans kurumları ile sınırlı olacak ve amaç mevcut finansal sistem içinde ödeme akışları daha hızlı ve daha ucuz hale getirmek olacak. Perakende projelerinde, merkez bankası dijital para birimleri (CDBC), bir merkez bankasında kamuoyu için veya merkez bankasıyla çalışan ticari bankalardaki hesaplar için etkili bir şekilde hesap verilebilirliği sağlıyor. İkincisi, merkez bankaları, kara para aklama ve terörle mücadele finansmanı önlemlerinde gerekliliklerinin yerine getirilmesinin yanı sıra vergi bilgilerini sağlamakla ve müşteri durum tespitini gerçekleştirmekle ilgili sorumluluklarını üstlenmek zorunda kalabilirler.

Kim dijital para birimi üretmeyi deniyor?

Grenada, St. Kitts ve Nevis de dahil olmak üzere Doğu Karayipler'deki bazı adalar, şu anda bir merkez bankası tarafından paylaşılan dijital para birimlerini tüketiciler ve tüccarlar tarafından test edilmeyi çoktan başlattılar Ama bunu büyük ölçekte gerçekleştiren ilk büyük merkez bankası Çin Merkez Bankası (PBOC) olacak gibi görünüyor. Konu üzerine yıllarca süren araştırmalarının ardından PBOC dijital yuanın iç piyasada varsayımsal kullanım testlerinin yapması için bir miktar ticari krediye yeşil ışık verdi.

Çin’in yeni dijital parası dolaşımda

Avrupa Merkez Bankası da kendi deney aşamasında olduklarını açıkladı. Avrupalı yöneticiler bir süredir baskı altında oldukları korumacılık riskleri ve pandemi etkileri gibi sorunlardan teknolojik trendlere yönelerek sıyrılmayı hedefliyorlar. İsveç, Uruguay, Güney Afrika ve İsviçre gibi birçok ülke kendi dijital para birimlerine ulaşmak için araştırmalarını sürdürüyor.

Neden istemeyenler var?

Bazı merkez bankalarının bu fikre yakınlaşması zaman alıyor. Örneğin FED’in bir dijital para birimine ısınması oldukça yavaş olmuştur. Ancak FED de yakın zamanda varsayımsal dijital dolar için araştırma amaçlı da olsa deneylerini yakın zamanda başlattı. Yine de hükümet ve paydaşları ile dijital paranın yasallığını ve fizibilitesini keşfetmeyi taahhüt etmiyor.

Japonya Merkez Bankası da şu ana kadar kendi dijital para birimini kurmak yönünde bir planı olmadığını açıkça belirtti. Ancak bankadaki önemli personel değişimleri bankanın konuyla ilgili daha çok çalışmak istediğini gösteriyor.

Dijital paranın avantajları ne olur?

Merkez bankaları teknik güçlükleri aşabilirse, dijital para birimleri sınır ötesi daha hızlı ve daha ucuz para transferlerine olanak sağlayabilir ve nakit arzının azaldığı ülkelerde yasal ihaleye erişimi artırabilir. Dünya Ekonomik Forumu'nda yayınlanan bir makalede, yeni para birimlerinin perakende yatırımcılarına merkez bankalarında hesap oluşturmalarına olanak sağlaması halinde tasarruf etmeleri için daha güvenli yerler sunabileceğini ve şu anda yaklaşık 1,7 milyar insanı bankacılık hizmetlerinden mahrum bırakan maliyet engellerini azaltabileceği öne sürüldü.

Bazı ekonomistler, faiz oranlarının doğrudan geçişine izin vererek para politikasını daha verimli hale getirebileceklerini dahi savunuyorlar. ECB Başkanı Christine Lagarde, korumacı politikalardaki artış ortamında Avrupa'nın ağırlıklı olarak dış ödeme hizmetlerinin aksamalarına yol açılması durumunda dijital euronun özellikle önemli hale gelebileceğini savundu.

Çin için, dijital para birimi hızla dijitalleşen ekonomiye ayak uydurmak ve kontrol etmek için olası bir yol sunuyor. Öte yandan, hükümete toplumsal denetim için fazladan bir araç da verebilir.

Dijital paranın dezavantajları neler?

Dijital para girişiminde başarısız olmak ciddi bir risk. Bu nedenle birçok merkez bankası işlemlerine başlama tarihi konusunda daha dikkatli olmak zorunda CBDC modeline göre merkez bankası ticari bankalarla ilişkilerini kesmek durumunda kalabilirler ki bu reel ekonomideki hayati kaynaklarıyla ilişkilerini kesme anlamına gelir. Dijital para birimi aynı zamanda bankacılık sisteminin doğrudan risklerini ve komplikasyonlarını da bünyesinde taşır.

İşletme yönetimi gibi merkez bankaları için yeni olan sorunlar kamu nezdindeki güvenlerine zarar verebilir. Çoğunlukla sevilmeyen faiz artırımı gibi eylemleri bankaların prestijine zarar verebilir. Ayrıca, bazı araştırmacılar mevcut blockchain teknolojisinin büyük hacimli eşzamanlı işlemlerin desteklemesinde mümkün olup olmayacağı konusunda şüphelerini dile getiriyorlar.

PBOC yetkilileri yaptıkları bir araştırmada Bitcoin'in blockchain kapasitesinin, Çin'in 2018 yılındaki yalnızlar günü alışveriş etkinliklerinde saniyede 92.771 işlemle en yüksek talebin çok altında kaldığını gösterdiğini belirtiyor. Diğer bir çalışmada ise, Ethereum'un saniyede ortalama 15 işlem yaptığını Visa’nın ağının ise saniyede 24.000'i işle yapabildiğini gösteriyor.

Sadece finansal bir çılgınlık mı?

Alandaki birçok insana göre böyleydi ancak artık değişiyor. Banco de Mexico’nun Eski Başkanı Agustin Carstens, Bank of International Settlements’ın yeni Genel Müdürü, 2019 yılının Mart ayında, merkez bankası dijital para birimlerine dair “araştırma ve deneyler şimdiye kadar ikna edici bir durumu ortaya koydu” dedi. Ancak Libra açıklamasından bir hafta sonra, Carsten dijital para birimlerinin “bizim düşündüğümüzden daha kısa bir sürede” ortaya çıkacağını söyledi. İngiltere Merkez Bankası (BoE) son dönemde yaptığı açıklamada, merkez bankası destekli bir dijital para birimi yaratma konusunda değerlendirme yaptığını söyledi. BoE Başkanı Andrew Bailey’e göre, ülke birkaç yıl içinde “bir tür dijital para birimine doğru yol alıyor olacak.”

Çin ekonomisi 10 yılda ABD’yi geride bırakabilir

Bankalar dev kredi kayıplarına hazır olmalı

Yuan’da Libra endişesi