Kuzey Irak krizde, Türk şirketleri zorda

Irak'ın kuzeyindeki Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin yaşadığı ekonomik kriz, bölgede milyarlarca dolarlık iş yapan Türk firmalarını da zora soktu. Bölgede bin 351 Türk şirketi faaliyet gösteriyor. Kürt yönetiminden alacağım tahsil edemeyen, piyasadaki tüketim iştahının da her geçen gün azaldığını dile getiren Türk şirketleri, teker teker bölgeye yeni yatırım kararlarım askıya alıyor.

Enerji kaynakları ve yatırımcı dostu uygulamalarıyla birkaç yıl öncesine kadar Ortadoğu'nun Dubai'si diye anılan Irak'ın kuzeyindeki Kürdistan Bölgesel Yönetimi, Bağdat ile yaşadığı bütçe sorunu, petrol fiyatlarındaki düşüş ve IŞİD terörü nedeniyle ağır bir ekonomik krize girdi. Bu nedenle dünya genelinde bölge ile en ciddi ticareti yapan Türk şirketleri de sıkıntılı bir süreç yaşamaya başladı.

Özellikle Bağdat-Erbil arasındaki bütçe sorunu nedeniyle Kürt hükümetinin kaynak sıkıntısı yaşaması, taahhüt işleri yapan Türk şirketlerini zor durumda bıraktı. Türk şirketlerinin projeleri durma noktasına gelirken, bölgeye yeni yatırım planları da askıya alındı. Miktarı tam hesaplanamamakla birlikte, Türkiyeli şirketlerin 2000'den bu yana Kuzey Irak'ta taahhüt hizmetleri de dahil toplam yatırım tutarının 30 milyar dolar civarında olduğu belirtiliyor.
 
PROJELER DURDU

Krizle birlikte yakın zamana kadar en önemli yatırım alanı olan bölgede yerli ve yabancı yüzlerce şirket iflas etti. Kürdistan Bölge İşadamları Birliği Yönetim Kurulu Üyesi Rızgar Cemal Dizeyi, ekonomik kriz nedeniyle Kürdistan'daki değişik sektörlerde yapımına başlanan veya planlanan projelerin yüzde 90'ının durdurulduğunu söylüyor. Dizeyi, "Krizin başlangıcında Kürdistan genelinde 2 bin 930 proje yürürlükteydi. Ancak krizle birlikte bunların 2 bin 700'ü durdu" diyor. Rızgar Cemal Dizeyi, şu ana kadar Süleymaniye'de 200, Erbil'de de 50 şirketin iflasını ilan ettiğini belirtiyor.

Süleymaniye Ticaret Odası Başkanı Sirwan Muhammet ise "Bütçe sorunu ve IŞİD nedeniyle Süleymaniye'deki 2 bin 500 fabrika ve işletmenin yüzde 80'i kepenk kapatmak zorunda kaldı" diye konuşuyor. Fabrikası kapanan iş adamlarına hükümetin tazminat ödemek durumunda olmadığını anlatan Muhammet, "Hükümet, mali kriz nedeniyle memur maaşlarını bile ödeyemiyor. Hükümetten ihaleyle iş alan firmalar da hakedişlerini alamadı" diye konuşuyor.
 
ALACAKLAR TAHSİL EDİLEMİYOR

Bölgedeki en büyük enerji şirketlerinin başında gelen Genel Enerji de krizden etkilenen şirketlerden biri. Büyük petrol, gaz rezervleri ve üretimiyle öne çıkan Genel Enerji'nin Tak Tak ve Tavke sahalarında ortalama 1,3 milyar varil petrol rezervi bulunuyor. Genel Enerji yetkilileri, petrol fi-yatlarındaki düşüş, Bağdat-Erbil gerilimi ve IŞİD terörünün bölgede ticareti olumsuz etkilediğini belirtiyor. Genel Enerji'nin hükümetten tahsil edemediği alacaklarının toplamının 1 milyar doları aştığına dikkat çekiliyor. Yetkililer, bölgedeki istikrarsızlık nedeniyle Londra Borsası'nda işlem gören hisselerinin de değer kaybettiğini kaydediyor.

Bugüne kadar Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nde 1 milyar dolarlık işe imza atan Gürbağ İnşaat da Kuzey Irak yatırımlarını yavaşlatan şirketlerden biri. Halen bölgede 500 milyon dolarlık inşaat işlerinin devam ettiğini anlatan Gürbağ İnşaat Finans Müdürü Durmuş Doğan, "Bölgede içme suyu arıtma tesisleri, dere ıslah projeleri, köprülü kavşaklar gibi altyapı işlerinin yanı sıra lüks konut işlerimiz de bulunuyor. Evet, ciddi bir mali kriz yaşanıyor. Bu kriz esnasında hiçbir işimizi durdurmadık ama yavaşlatmak suretiyle tedbirimizi almış bulunmaktayız" diye konuşuyor.
 
İSTASYON AÇMAKTAN VAZGEÇTİ

Bizce Yağ markasıyla Irak devletinin en büyük ayçiçek yağı tedarikçisi olan Kadooğlu Holding Yönetim Kurulu Başkanı Tarkan Kadooğlu, hem Kürdistan bölgesi hem de Irak'ın diğer bölgelerinde ağır bir ekonomik kriz yaşandığını söylüyor. Geçen yıl 120 milyon doları ayçiçek yağı olmak üzere Irak'ın geneline 150 milyon dolarlık ihracat gerçekleştirdiklerini ifade eden Kadooğlu, "Kürdistan bölgesinin en büyük geliri petroldür. Petrol fiyatlarının son bir yılda 115 dolarlardan 60 dolara gerilemesi, üstüne bir de IŞİD terörü ekonomiyi vurdu" diyor.

Yüzlerce Türk firmasının faaliyet gösterdiği bölgede hem ticaretin hem de gayrimenkul fiyatlarının dip yaptığını dile getiren Tarkan Kadooğlu, "Şu anda yalnızca gıda ve akaryakıt ticareti yapılabiliyor. Ancak gıdada da daha önce 45 gün sonra yapılan ödemeler 3,5 aya çıkmış durumda" diye konuşuyor. Irak devletine geçen yıl 90 bin ton ayçiçek yağı sattıklarını, bu yıl da aynı miktarda satış gerçekleştirmeyi planladıklarını belirten Kadooğlu, "Şimdilik Irak devleti ile ticaretimizde bir kayıp yok. Ancak Kürdistan bölgesine kurmayı planladığımız Kadoil istasyonlarını erteledik. IŞİD nedeniyle şu anda güvenli değil" diyor.

MAĞAZA YATIRIMLARI DURDU

Birleşik Markalar Derneği (BMD) verilerine göre, 2014 sonu itibariyle yaklaşık yüzde 90'ı Kürt bölgesinde olmak üzere Irak'ta toplam 95 Türk mağazası bulunuyor. Türk perakendecilerin bölgedeki işleri yatırımcı şirketler kadar ağır yara almasa da tüketimdeki yavaşlamadan etkileniyor.

Şu anda Erbil ve Süleymaniye'de ikişer, Duhok'ta da bir mağaza ile faaliyet gösteren Çilek Mobilya da bu markalardan biri. Bölgedeki beş mağazalarının yanı sıra 10'u aşkın satış noktasında da Çilek ürünlerinin satıldığını anlatan Çilek Mobilya Yönetim Kurulu Üyesi Talha Çilek, toplam ihracatlarının yüzde 8-10'unu Kürt bölgesine gerçekleştirdiklerini belirtiyor. Tüketimde geçen yıla oranla şu an ciddi bir gerileme gözlemlemediklerini anlatan Çilek, şunları söylüyor: "Geçen yıl bizim için daha kötüydü. Şu an bölge halkı tüketime yavaş yavaş yeniden dönüyor. Ancak inşaat ve enerji gibi alanlarda, devletle iş yapan yatırımcılar için sorunlar sürüyor. Mevcut durumda bölge hala risk altında. 2016 için şimdiden bir şey söylemek zor ama bu yıl bölgede yeni bir mağaza açmayacağız."
 
TURİZM ZORDA

Bölgede büyük yara alan bir diğer sektör de turizm ve otelcilik sektörü oldu. IKBY Hotel ve Restoranlar Derneği Başkanı Heriş Çavşin, bir yıldır devam eden ekonomik kriz nedeniyle 100 konaklama merkezinin kapandığını söylüyor. Birçok otel ve turistik işletmenin de küçülme kararı aldığına işaret eden Çavşin, son yıllarda turizm potansiyeli ile de adından söz ettiren bölgenin güvenlik nedeniyle turistlerin ilgi alanı dışına çıktığını kaydediyor.
Nitekim Koç Grubu'na bağlı Divan Otelleri'nin yurtdışındaki ilk yatırımı olan 100 milyon dolarlık Erbil Divan Otel de ekonomik krizden etkilenen işletmeler arasında. Bölgeye gelen yatırımcıların IŞİD nedeniyle giderek azalması sonucunda otelde oda fiyatlarının 400 dolarlardan 150 dolarlara gerilediği belirtiliyor.
 
"MİLYAR DOLARLIK PAZARI KAYBEDEBİLİRİZ"

Ercüment Aksoy/Türk-Irak İş Konseyi Başkanı

"Türkiye'nin Irak'ın genelindeki imajı her geçen gün kötüye gidiyor. Ne yazık ki yalnızca iş bağlantılarımızı kaybetmekle kalmıyoruz, can güvenliğimiz de artık tehlikede. Maliki'nin başbakanlığı döneminde üç yıl boyunca Türk firmaları Irak'taki devlet ihalelerine alınmamıştı. Şimdi ise pek çok insan Irak'taki IŞİD tehdidinin arkasında Türkiye'nin olduğunu düşünüyor. Bu nedenle mal satmak konusunda zorluk yaşıyoruz. Türk firmalar kara listeye alınıyor, alacakları ödenmiyor. Milyar dolarlık bir pazarı kaybetme noktasına geldik."     

Bölgede bin 351 Türk şirket var

* Erbil, Süleymaniye ve Duhok kentlerinden oluşan Irak Kürt Bölgesel Yönetimi'nin nüfusu 5,5 milyon.

* Bölgede bin 351 Türk firması faaliyet gösteriyor. Faaliyet alanları inşaattan enerjiye, gıdadan mobilyaya kadar birçok sektörü kapsıyor.

* Türkiye'yi 341 şirketle İran, 163 şirketle Lübnan ve 161 şirketle Birleşik Arap Emirlikleri izliyor. Bölgede İngiltere'nin 129, ABD'nin ise 118 şirketi var.

* Dünya ham petrol rezervlerinin yüzde 8'ine sahip olan bölgede 6o'ı yabancı 300 enerji şirketi faaliyette.

* Bölgedeki Türk perakende mağazası sayısı 95. Beyaz eşya, mobilya, tekstil ve gıdada Türk markalan büyük ilgi görüyor.

* Türkiye’nin 11 milyar dolarlık Irak’a ihracatının yüzde 80’i Kürt bölgesine yapılıyor.
(ARAM EKİN DURAN/EKONOMİST DERGİSİ)