Karar alma süreçlerini şekillendiren 10 psikolojik gerçek

FINANSGUNDEM.COM - DIŞ HABERLER SERVİSİ

Başta iş hayatı olmak üzere hemen her an zihnimiz çok büyük miktarda bilgiyi karar alma süreçlerinde kullanılmak üzere işler. Hayatta yol alırken, çeşitli kararlar vermek ve muhakemeler yapmak için bazı zihinsel kestirme yollara, önyargılarımıza ve sezgilerimize bilinçsizce güveniriz. Güven duyduğumuz bu araçlar, farkında olmadığımız bazı psikolojik gerçeklerle ilişkilidir ve hayatı ne kadar kaliteli yaşadığımızı belirler.

Finansgundem.com’un derlediği bilgilere göre, zihinsel süreçler, başkalarıyla nasıl iletişim kurduğumuzdan dünyayı nasıl gördüğümüze ve hatta kendimizi nasıl algıladığımıza kadar birçok alanda etkilidir. Bu nedenle, bu zihinsel süreçlerden haberdar olmak, hayatımızda ve işimizde doğru kararlar almak için önemli artılar sağlar.

ABD’li yatırımcı Steve Burns, New Trader U'da yer alan makalesinde, günlük hayatımızı şekillendiren asıl etmenler olarak 10 psikolojik gerçeğe değiniyor ve bunların biz farkında olmadan hayatımızı nasıl şekillendirebildiğini ortaya koyuyor. İşte o 10 psikolojik gerçek…

Sürü psikolojisi

Keşfedeceğimiz ilk gerçek, insanları başkalarının davranışlarına uymaya iten güçlü bir psikolojik güç olan sürü psikolojisidir. Bu fenomen, bireyler sosyal izolasyona uyum sağlamak veya sosyal izolasyondan kaçınmak için çoğunluğun inançlarını, tutumlarını ve eylemlerini benimsediğinde ortaya çıkar. Sürü zihniyeti, moda trendlerinden ve viral sosyal medya meydan okumalarından finansal piyasalara ve siyasi hareketlere kadar toplumun çeşitli yönlerinde görülebilir. Kalabalığı takip etmek bazen faydalı sonuçlara yol açabileceği gibi yanlış bilgi yaymak veya zararlı klişeleri sürdürmek gibi zararlı sonuçlara da yol açabilir.

Zihinsel muhasebe

Nobel ödüllü ekonomist Richard Thaler tarafından ortaya atılan bir kavram olan ‘zihinsel muhasebe’, insanların finansal kararları sınıflandırma ve değerlendirme biçimini ifade eder. Bireyler genellikle parayı tasarruf, eğlence veya market alışverişi gibi farklı zihinsel hesaplara ayırır ve bunları ayrı ve devredilemez kategoriler olarak ele alır. Bu zihinsel sınıflandırma, para başka bir yerde daha sorumlu bir şekilde kullanılmış olsa bile vergi iadesi veya çalışma ikramiyesi ile finanse edildiği için tatile daha fazla para harcamak gibi irrasyonel mali davranışlara yol açabilir.

Bulunabilirlik kısayolu

‘Bulunabilirlik kısayolu’ yöntemi, bireylerin muhakemede bulunmak ve karar vermek için hazır bilgilere güvendikleri zaman zihinsel bir kestirme yoldur. Örneğin, insanlar haberlerde yakın zamanda meydana gelen bir havacılık kazasını duyduktan sonra bir uçak kazası olasılığını abartabilirler. Bu buluşsal yöntem, değerlendirmelerimizde yanlışlıklara yol açabilir çünkü en mevcut bilgiler her zaman en temsili veya doğru bilgiler olmayabilir. Ayrıca, genel ortalamanın nadir ve dramatik olaylara odaklanması bu önyargıyı şiddetlendirebilir ve insanların çevrelerindeki dünya hakkında gerçekçi olmayan bir algıya sahip olmalarına neden olabilir.

Kumarbaz yanılgısı

Kumarbaz yanılgısı, bireylerin geçmiş olayların rastgele süreçlerde gelecekteki sonuçları etkileyebileceğine inandıkları bilişsel bir önyargıdır. Örneğin, yazı tura ile sonuçlanan bir dizi para atımından sonra, birisi bir sonraki atışın tura gelme olasılığının daha yüksek olduğuna inanabilir. Bu yanılgı, olasılığın yanlış anlaşılmasından kaynaklanmaktadır, çünkü her yazı tura atma, her iki tarafa da yüzde 50 şans veren bağımsız bir olaydır. Kumarbaz yanılgısı, kumar davranışlarını ve finansal karar vermeyi etkilemek gibi gerçek dünyaya ait kötü sonuçlara yol açabilir.

Sonralık önyargısı

Sonralık önyargısı, bireylerin karar verirken veya yargıda bulunurken yeni bilgileri eski bilgilere göre daha fazla tartma eğilimini ifade eder. Bu bilişsel önyargı, yatırımcıların kısa vadeli piyasa dalgalanmalarına aşırı tepki vermesi veya iş başvurusunda bulunanların en son başarılarına göre daha olumlu değerlendirilmesi gibi çeşitli bağlamlarda gözlemlenebilir. Sonralık önyargısı, insanların kritik tarihsel verileri veya uzun vadeli eğilimleri gözden kaçırmasına neden olabileceğinden, zayıf ve kalitesiz karar vermelerine yol açabilir.

Aşırı güven önyargısı

Diğer bir yaygın bilişsel önyargı da bireylerin yeteneklerini, bilgilerini veya tahminlerinin doğruluğunu abarttıklarında ortaya çıkan aşırı güvendir. Aşırı güven, bir projenin başarısı hakkında gerçekçi olmayan iyimserlik veya kişinin belirli bir alandaki uzmanlığına ilişkin abartılı bir his gibi çeşitli şekillerde kendini gösterebilir. Bu önyargı, zayıf finansal yatırımlar veya bir görevi tamamlamak için gereken zaman ve kaynakların hafife alınması gibi olumsuz sonuçlara yol açabilir.

Geri görüş önyargısı

"Her şeyi başından beri biliyordum" etkisi olarak da bilinen geri görüş yanlılığı, bireylerin bir sonucu veya olayı meydana geldikten sonra doğru bir şekilde tahmin ettiklerine inandıklarında ortaya çıkar. Bu bilişsel önyargı, insanların gelecekteki olayları tahmin etme yeteneklerini abartmalarına yol açabilir ve aşırı güven duygusuna katkıda bulunabilir. Geri görüş yanlılığı, geçmiş olaylara ilişkin anılarımızı da çarpıtarak, sahip olduğumuzdan daha fazla iç görü veya öngörüye sahip olduğumuza inanmamıza neden olabilir. Bu çarpıklık, geçmiş hatalardan ders alma ve gelecekte daha iyi kararlar verme yeteneğimizi engelleyebilir.

Fırsatları kaçırma korkusu (FOMO)

Bir şeyi kaçırma korkusu veya FOMO, bireylerin fırsatları, deneyimleri veya sosyal olayları kaçırma konusunda bir endişe veya rahatsızlık duyduklarında ortaya çıkan psikolojik bir olgudur. Bireyler sürekli olarak başkalarının mükemmel görünen yaşamlarını ve deneyimlerini sergileyen görüntülere ve güncellemelere maruz kaldıklarından, sosyal medyanın yaygınlığı FOMO'yu şiddetlendirmiştir. FOMO, düşünmeden karar verme, mali sorumsuzluk ve genel refah duygusunun azalması gibi olumsuz sonuçlara yol açabilir.

Pişmanlıktan kaçınma

Pişmanlıktan kaçınma, bireylerin gelecekte pişmanlık duymaktan kaçınma isteklerine dayalı kararlar aldıklarında ortaya çıkan bilişsel bir önyargıdır. İnsanlar pişmanlık olasılığını en aza indirmek için daha az riskli seçeneği seçebileceğinden, bu, güvenli oynama eğilimine yol açabilir. Bu önyargı bazen daha muhafazakar kararlar almayla sonuçlanabilirken, aynı zamanda bireylerin potansiyel olarak faydalı fırsatlardan yararlanmasını da engelleyebilir. Ek olarak, bireyler yanlış karar verme ve pişmanlık duyma korkusuyla seçim yapmakta zorlanabileceğinden, pişmanlıktan kaçınma karar felcine de katkıda bulunabilir.

Dunning-Kruger etkisi

Son olarak, Dunning-Kruger etkisi, belirli bir alanda düşük yeteneğe sahip bireylerin yetkinliklerini olduğundan fazla varsaymasıyla ortaya çıkan bilişsel bir yanlılıktır. Oysa aksine, asıl yüksek yeteneğe sahip olanlar yeterliliklerini hafife alırlar.

Bu fenomen ilk olarak 1999'da sosyal psikologlar David Dunning ve Justin Kruger tarafından tanımlanmıştır. Dunning-Kruger etkisi, ortalamanın üzerinde sürüş becerilerine sahip olduklarına inanan veya karmaşık siyasi konuları güçlü bir şekilde anlayan insanlar gibi çeşitli bağlam ve örneklerde gözlemlenebilir. Düşük yetenekli bireylerin kötü kararlar alma veya riskli davranışlarda bulunma olasılığı daha yüksek olabileceğinden, bu önyargı olumsuz sonuçlara yol açabilir. Buna karşılık, yüksek yeteneğe sahip olanlar, uzmanlıklarını paylaşmakta veya liderlik rolleri üstlenmekte tereddüt edebilirler.

Hiçbir şey yapmadan zengin eden borsa stratejisi

Klasik borsa stratejisi geri dönüyor

Belirsizlikler çağında strateji geliştirmek

Zihinsel yönden güçlü insanların 12 şaşırtıcı özelliği