İstihdamın krizle imtihanı

“Geldi - gelecek, geçti - geçmedi, dip göründü - görünmedi” tartışmalarıyla global ekonomik krizin damgasını vurduğu 2009’un ardından, istihdamda hem gözler hem de umutlar yeni döneme çevrildi. İşten çıkarmalarla, yeniden yapılanma ve küçülmelerle artan işsizlik oranları ve alınan önlemlerle bol dalgalanmalı ve spekülasyonlu bir yılı geride bırakan, istihdam piyasası ve insan kaynakları camiasında şimdi ara karne zamanı! Şirketler ekonomik krizi nasıl yaşadı, ne gibi önlemler (ve de dersler) alındı, hangi önlemler etkin olurken hangi ‘kriz paketleri’ çuvalladı? Bir önceki krizle karşılaştırıldığında şirketler ve yöneticileri neler öğrendi? İnsan kaynakları ve yönetimi alanında Türkiye’nin en önemli sivil toplum kuruluşlarından PERYÖN’ün, araştırma şirketi TNS Türkiye ile ortaklaşa yürüttüğü araştırma, ekonomik krizin geride bıraktığımız yılda istihdam piyasası üzerine olan etkilerini ortaya koydu. Buna göre şirketlerin yüzde 62’si, 2009’da işe alımları durdururken neredeyse yarıya yakını “maliyet yarattığı gerekçesiyle” kişisel gelişim eğitimlerine ara verdiğini belirtiyor. Yine aynı araştırmanın sonuçlarına göre her iki şirketten biri çalışanlarını şirketin finansal durumu ile ilgili daha sık ve daha etkin bilgilendirmeye başlarken, yüzde 44’ü ise iş verimini artırmaya yönelik yeniden yapılanma çalışmaları yürüttü. PERYÖN Yönetim Kurulu Başkanı Yiğit Oğuz Duman “2001 yılında personel alımının yüzde 90 oranında durduğu, tam zamanlı personelin işten çıkartılma oranının da yüzde 60 olduğu görülmüştü. 2009 yılı sonuçlarına baktığımızda insan kaynakları yönetiminde krizin elbette ciddi etkileri görülse de, 2001’deki krizle karşılaştırıldığında personel alımının yüzde 22 daha az etkilendiği anlaşılıyor. Bu sonuç, şirketlerin daha önce yaşadıkları kriz deneyimleri nedeniyle insan kaynaklarına daha bilinçli yaklaştığının ve istihdam politikalarında ciddi değişiklikler yaratmadığının göstergesidir” diyor. Kötünün iyisi Finans, enerji, telekomünikasyon, ilaç, tekstil, medya, hızlı tüketim, dayanıklı tüketim, gıda ve perakende gibi çeşitli sektörlerden CEO, genel müdür yardımcısı, insan kaynakları ve diğer fonksiyonların direktörlerinin bir araya getirildiği ve “Bilgi Yönetimi Platformu” ismi verilen çalışma grubunun katılımıyla gerçekleşen araştırma, 2001 ve 2009’da yaşanan krizleri de detaylı olarak karşılaştırıyor. Buna göre yaşanan son krizde, 2001’e kıyasla işten çıkarmaların daha az olduğu sonucuna varılıyor. 2001 krizinde şirketlerin yüzde 60’ının “maliyet azaltıcı önlem” olarak tam zamanlı çalışanları işten çıkarmaya başvurduğu görülürken bu oranın 2009 krizinde yüzde 35’e kadar gerilediği kaydediliyor. Ancak her iki krizde, farklı oranlarla da olsa ‘yeni işe alımların durdurulması’, önlemler listesinin ilk sırasında. Araştırmaya katılan yöneticilerin yüzde 62’si, son ekonomik krizde şirketlerin işe alımları tamamen durdurarak personel maliyetlerini kısmayı tercih ettiğini ifade ediyor. 2001 krizinde ise aynı önlemi uygulayan şirketlerin oranı ise yüzde 90 ile ilk sırada yer alıyor. Ekonomik krize karşı şirketlerin devreye soktuğu önlem paketleri yalnızca işe alım ya da işten çıkarmaları kapsamıyor. PERYÖN tarafından yapılan araştırma gösteriyor ki şirketler, 2009’da maliyet yarattığını düşündükleri hemen her alanda kısıtlamaya gitmiş. Hatta öyle ki araştırmaya katılan şirketlerden yüzde 42’sinde, maliyet azaltıcı projelerin üretilmesi için “proje grup”larının oluşturulduğu gözleniyor. Bunun yanı sıra iş verimini artırmaya yönelik “yeniden yapılanma” da yüzde 44 ile şirketlerin aldığı önlemlerin başında yer alıyor. Ancak araştırma 2009 krizinin, 2001’dekine kıyasla şirket yönetimlerini daha ‘kapalı’ hale getirdiğini de ortaya koyan sonuçlara sahip. Bir önceki krizde şirketlerin yüzde 56’sı çalışanlarını, şirketin finansal durumu ve gidişatıyla ilgili bilgilendirdiğini belirtirken bu oran, son krizde yüzde 46’lara kadar gerilemiş. Uçak yerine otobüs Şirketlerin krizin etkilerini en aza indirgemek adına yürüttüğü önlem paketlerinin arasında ücretler ve yan haklara getirilen kısıtlamalar yer alıyor. Ancak ücretin çalışan bağlılığı ve performansa olan etkisi göz önüne alındığında, 2009 krizinde şirketlerin (2001’e göre) daha ‘temkinli’ davrandığı açık. Bir önceki krizde maliyet azaltıcı önlem olarak ücret artışı yapmamayı tercih eden şirketlerin oranı yüzde 54 iken 2009’da bu oranın, yüzde 39’a gerilediği görülüyor. Tabii bazı şirketlerin maliyetleri kısmak adına farklı yöntemlere başvurduğunu da unutmamak gerekir. Örneğin 2009’da şirket içi ve dışında yapılan toplantı ve etkinlikleri tamamen durduran şirketlerin oranı yüzde 37 iken, her üç şirketten biri ulaşım maliyetlerinin ve seyahat sıklığının azaltılması yönünde çalışma yürüttüğünü, seyahatlerde ise uçak yerine otobüsün tercih edildiğini belirtiyor. Araştırma, 2009 krizinde insan kaynakları yönetimleri alınan önlemlerin etkinliğini de ortaya koyuyor. Buna göre “çalışanların şirketin finansal durumu ve gidişatıyla ilgili bilgilendirmesi”nin en etkin yol olduğu sonucuna varan şirketlerin oranı yüzde 81. Bunu “iş verimini artırmaya yönelik yeniden yapılanma”, “yeni düzene uyum için motive ve bilgilendirici eğitimlerin düzenlenmesi”, “maliyet azaltıcı projelerin üretilmesi” ve “işten çıkarmaların bireysel performansa göre yapılması” takip ediyor. 2009’da daha etkin kriz yönetimi! PERYÖN Yönetim Kurulu Üyesi ve aynı zamanda araştırmayı yürüten “Bilgi Yönetimi platformunun başında yer alan Merck Serono İnsan Kaynakları Direktörü Sevilay Pezek Yangın’ın araştırmayla ilgili görüşleri şöyle: “2001 krizinde önlemlerin ilk sıralarında yer alan personel alımının durdurulması, tam zamanlı personelin işten çıkartılması ve şirket içi etkinliklerin sınırlandırılması, etkinlik açısından zayıf not alınca şirketler, 2009’da farklı önlemleri devreye soktu. Personel alımının durdurulması, 2001’e kıyasla daha az başvurulan bir yöntem olurken maliyet azaltıcı projelerin üretilmesi, çalışanların şirketin finansal durumuna yönelik bilgilendirilmesi ve verimi artırmaya yönelik çabalar kriz yönetimi açısından daha etkili sonuçlar doğurdu.” Rakamlarla 2009 krizi ve alınan önlemler TABLO 1 2009 krizinde çalışma sisteminizde ne gibi önlemler aldınız? Önlem Yüzde Ücretsiz izin 24 Ödül sisteminin kaldırılması 18 İşlerin taşeron firmalara devri 14 Çalışma sürelerini kısaltma 12 Evden çalışma sistemine geçiş 3 TABLO 2 Ücret ve yan haklarda ne gibi önlemler aldınız? Önlem Yüzde Ücret artışı yapmadık 39 Ulaşım maliyetlerini kıstık 30 İkramiye ve primleri azalttık 17 Özel sağlık sigortası kapsamını kısıtladık 14 Erzak vb. uygulamaları kestik/azalttık 10 TABLO 3 Çalışanlara yönelik alınan önlemler Önlem Yüzde İşe alımları durdurduk 62 Tam zamanlı personeli işten çıkardık 35 Geçici personeli işten çıkardık 24 Fazla mesai ödemelerini kestik 20 Terfileri durdurduk 20 Çalışma saatlerini kısıp part-time sistemine geçtik 11 Daha fazla geçici personel aldık 5 İŞ’TE İNSAN – sabah Onur Uysal [email protected]