İslami finans aracı olarak sukuk

Prof. Dr. Nevzat Saygılıoğlu, Para Dergisi’ndeki “Ankara’dan Görünüm” köşesinde “İslami finans aracı olarak Sukuk”u kalema aldı…
Son zamanlarda finansal araçlar içerisinde özellikle “sukuk” önemli bir yer tutmaya başladı. Özellikle Türkiye’de bu sistemin hukuki alt yapısı da oluşturulunca gelişimi daha da hızlandı. Biraz bu konuyu teknik düzeyde açmaya çalışalım.İslami Finansal Kuruluşlar Muhasebe ve Denetim Kurumu (AAOIFI) sukuk’u, “Dayanak teşkil eden bir varlık sepetinde yer alan varlıklar üzerindeki ortak mülkiyeti temsil eden eşit değerdeki sertifikalar” olarak tanımlanmış.
Sukuk ihracının amacı, toplanan fonlar ile sahip olunan paya göre yeni bir projeye başlamak, mevcut bir projeyi geliştirmek veya toplanan fonları ticari bir faaliyetin finansmanı için kullanmak. Sukuk sisteminde yatırımcının veya sukuk sahibinin elde edeceği getiri; bir ticari faaliyetten, belirli bir varlığın mülkiyetinden ya da bir iş ortaklığından elde edilecek gelir üzerindeki hak sahipliğinden kaynaklanmakta. Sukuk yatırımcılarına faiz ödemesi yapılmamakta; varlıkların paylaşılmasına veya kiralanmasına dayalı gerçek ekonomik işlemlerin getirisi dağılmakta.
Sukuk ihracının gerekçeleri ihracatçılar açısından bakıldığında; finansman temini, yatırımcı tabanını genişletmek ve çeşitlendirmek olmakla beraber, yatırımcılar açısından, yeni bir varlık sınıfına yatırım imkânı, sermayeyi daha etkin ve verimli kullanma yolu olarak açıklanabilir.
Uluslararası fonların yetersizliği karşısında Asya’da ve Körfez İşbirliği Konseyi (KIK) üyesi olan ülkelerde merkezi yönetimler altyapı projelerini finanse etmek ve yerel likidite havuzlarına erişebilmek için sukuk ihraç ediyor. Ayrıca, Afrika’daki hükümetler de Ortadoğu’daki yatırımcıları ülkelerine çekmek için aynı rotayı izliyor. 2011 yılında dünya sukuk ihracı önceki yıla göre yüzde 64.5 oranında artış kaydederek 84.5 milyar dolara yükselmiş. Dünya sukuk ihracındaki yüzde 70’in üzerindeki payı ile Malezya ilk sırada ve yüzde 13’lük payı ile Suudi Arabistan ikinci sırada yer almakta. İlk sukuk ihracı Malezya’da 2000 yılında gerçekleşmiş. Dünya sukuk talebinin 2017 yılına kadar üç kat artarak 300 milyar dolardan 900 milyar dolara ulaşması bekleniyor. Sukuk, başlangıçta daha ziyade sabit getirili geleneksel bonolara alternatif olarak çıkarıldı. Ancak piyasa geliştikçe geleneksel bonolarla olan farkları giderek artıyor.
SUKUK NASIL İŞLİYOR?
Yükümlü, varlığın mülkiyetini temsil eden sukukun dayanağı olan varlığı önceden anlaşılmış olan fiyattan, vade sonunda varlığı geri alma (buy back contract) koşuluyla katılım bankalarının kurduğu Özel Amaçlı şirketlere (SPV’ye) satar.
SPV, satın aldığı fiyata eşit şekilde vadeli sukuk sertifikası ihraç ederek finansmanı sağlar ve varlığın satış bedelini yükümlüye öder.
Kira sözleşmesi (icara, leasing agreement ) belirlenmiş bir süre için yükümlünün, varlığı kiracı olarak yeniden kiralanması amacıyla yükümlü ve SPV arasında imzalanır.
SPV, yükümlüden periyodik olarak kira bedelini alır.
Kira tutarı yatırımcılara (sukuk sahiplerine) önceden belirlenmiş periyodik kira kupon ödemeleri şeklinde SPV tarafından payları oranında dağıtılır.
Vadede (itfa tarihinde) SPV, yükümlü ile arasındaki geri alım anlaşması çerçevesinde önceden belirlenmiş bir fiyattan varlığı yükümlüye geri satar.
Geri satış sonucu elde edilen bedel, SPV tarafından sertifika anapara ödemesi olarak sukuk sahiplerine dağıtılır. Sistemin işleyişinde sukuk yatırımcıları, periyodik kira bedeli ile birlikte vadede anapara ödemesi de elde etmektedirler. Ayrıca sukuk sahipleri isterlerse, ellerindeki sukukları ikincil piyasada devretme imkanına da sahiplerdir. Zira icra sukuk, ikincil piyasası olan likit bir enstrümandır.