Hangi çalışan beyanname vermek zorunda

Kamuda olsun, özel sektörde olsun... Milyonlarca çalışan için vergi ödevleri normalde işverenlerce yerine getirilir. İşverenler; ücret bordrosu vasıtasıyla çalışanların aylık ücretleri üzerinden vergi hesaplar ve Maliye’ye öderler. Çalışanların büyük çoğunluğu için bizzat yapılması gereken vergi ödevi

Bazı çalışanlarınsa ayrıca bizzat Maliye’ye beyanname vermeleri gerekiyor. Ücret gelirinin elde edildiği yılı takip eden Mart ayında beyanname vermesi gereken çalışanlar var… Bu çalışanlar için beyanname vermek için son tarih de haftaya pazartesi (27 Mart) doluyor.

İlk olarak ‘beyanname verecek çalışanların’ kimler olduğunu açıklayalım. Ardından beyanname vermeyen çalışanlar için de ‘vergide azalmaya - net maaşta artışa’ neden olan kritik konuları ele alalım.

* Hangi çalışanlar beyanname vermek zorunda?

Birden fazla işverenden ücret geliri elde eden ücretliler için birden sonraki işverenden alınan ücretlerin toplamı 2016 ücretleri için 30.000 lirayı aştığında beyanname verme zorunluluğu (Son tarih 27 Mart ) başlıyor (GVK Md. 86/1.b). Beyanname vermek zorunda olan ücretliler tüm ücret gelirlerini de beyannamesine dâhil etmesi gerekecek.

Birinci işverenden ve ikinci (varsa üçüncü) işverenden alınan ücretin hangisi olacağı ücretli tarafından serbestçe belirlenebiliyor. Örneğin 2016 yılında üç ayrı işverenden; 100 bin lira, 15 bin lira ve 10 bin lira gelir elde edildiğini varsayalım. İlk işveren olarak 100 bin lira gelir elde edilen işyeri düşünüldüğünde, ikinci ve üçüncü işverenden elde edilen ücret toplamı 30 bin lirayı geçmediği için (15.000 + 10.000 = 25.000) beyanname verilmesi de gerekmeyecek.

* Özel okul faturaları ödenecek vergiyi azaltıyor mu?

Yukarıda bahsettiğimiz beyanname verecek çalışanlar için eğitim faturaları beyannamedeki vergi hesabında indirim olarak dikkate alınabiliyor. Yani ödenecek vergiyi azaltabiliyor.

Sağlık harcamaları da (Türkiye’de yapılmış olmalı) eğitim masrafları gibi (gelirin yüzde 10’nu aşmayacak şekilde) vergiyi azaltıcı etkiye sahip. Söz konusu harcamaların mükellefin kendisi, eşi ve küçük çocuklarına ilişkin olması gerekiyor.

Ancak bizzat beyanname vermeyen çalışanların eğitim ve sağlık faturalarını vergi hesabında indirim konusu yapma imkânı mevcut değil. GV Yasası’nın 89. maddesinde yazılı olan ve ödenecek vergiyi azaltabilecek olan bağış ve yardımlar için de aynı durum söz konusu... Beyanname vermeyen ücretlilerin vergi hesabında, bağış ve yardımlar da indirim olarak dikkate alınamıyor.

(Daha maaşı eline geçmeden vergisi kesilen milyonlarca çalışan için; eğitim-sağlık masraflarının vergi hesabında dikkate alınmasına yönelik yapılabilecek yasal düzenleme ile mağduriyet giderilebilir.)

* Özel sağlık ve hayat sigortası primleri net maaşı ne kadar artırır?

Beyanname vermeyen çalışanlar da özel sigorta şirketlerine ödedikleri sağlık sigorta ödeme belgelerini işverenlerine ilettiklerinde, ücretlerinin yüzde 15’lik kısmına kadarki primler vergi matrahlarından indirilebiliyor. Yıllık indirilebilecek tutar, asgari ücretin yıllık tutarını aşamıyor. Örneğin 5.000 lira brüt ücreti olan bir çalışan için; aylık 200 TL’ye denk gelen bir poliçeyle (yüzde 20 vergi diliminde olduğu varsayıldığında) 200 TL daha az vergi matrahı hesaplanır ve ele geçen net maaş ise 40 TL artmış olur. Çalışan bu yüzden ilaveten yıllık 480 TL daha fazla net maaş elde etmiş olur. Ölüm, kaza, sağlık, hastalık, engellilik, işsizlik, analık, doğum ve tahsil gibi şahıs sigorta poliçeleri eş ve küçük çocuk adına da olabiliyor.
Hayat sigorta primlerinin ise (Yüzde 15 şartı ve asgari ücret sınırı da dikkate alınarak) ancak yarısı vergi matrahından indirilebiliyor.
Bireysel emeklilik sistemine (BES) ödenen katkı payları ise indirim konusu yapılamıyor.

* Asgari geçim indirimi (AGİ) net ücreti nasıl artırıyor?

AGİ’nin hesabı asgari ücret üzerinden yapılıyor. AGİ’den kaynaklı çalışana ödenecek yıllık tutar; yıllık asgari ücretin yarısına yüzde 15 oranı uygulanarak bulunuyor (GVK Md. 32). 2017 için bu tutar bekâr bir çalışan için aylık 133.31 liraya denk gelmekte. Evli, eşinin geliri olmayan ve üç çocuk sahibi bir çalışanın AGİ kaynaklı net maaşında artış ise 226.63 liraya denk gelmekte.

* Çalışanlara ödenen hangi tazminatlar vergili, hangileri vergisiz?

Çalışanlara ödenen kıdem tazminatı üzerinden yalnızca binde 7.59 oranında damga vergisi (DV) kesilir. Gelir vergisiyse (GV) hesaplanmaz (GVK Md. 25/1).

Mahkemenin, çalışanın işe iadesine karar vermesine rağmen çalışan tekrar işe iade alınmadığı durumda ödenen işe başlatmama (dört ila sekiz aylık ücreti tutarında) tazminatında da DV dışında bir vergi kesilmez.

İşe iade kararı verilen çalışana dört aylık ücretine kadar ödenebilecek ‘boşta geçen süre ücreti’ üzerinden ise GV ve DV hesaplanır. Çalışana ödenen ihbar tazminatı üzerinden de GV ve DV hesaplanarak vergi dairesine ödenir.