Fed, gelişmekte olan piyasaları krize sürüklüyor

FINANSGUNDEM.COM - DIŞ HABERLER SERVİSİ

ABD ekonomisini vuran yüksek enflasyonla mücadele etmek için 18 ay süren faiz artırım kampanyasını başlatan Fed, ABD ekonomisini krizden çıkarmış görünüyor. Ancak bu hamle, gelişmekte olan piyasalar için ise bir yıkım anlamına geliyor.

Finansgundem.com’un derlediği bilgilere göre, faiz oranlarını yükselterek ABD enflasyonuyla mücadele etme kampanyası bir buçuk yıldır devam ediyor ve etkileri gelişmekte olan piyasalar başta olmak üzere dünya çapında hissediliyor.

Dünya çapında dalgalanmalar

Fortune’dan Cristina Bodea’nın haberine göre, Fed, 18 ay boyunca Faiz oranlarını artırarak ABD ekonomisini kurtarmış ancak gelişmekte olan piyasalar için kriz garantisi vermiş olabilir.

26 Temmuz 2023'te Fed, başka bir çeyrek puanlık faiz artırımına daha gitti. Bu, ABD’de faiz oranlarının son 18 ayda yüzde 5,25 oranında arttığı anlamına geliyor. ABD'de enflasyon şu anda düşüyor ancak Fed’in uyguladığı agresif para politikasının dünya genelindeki gelişmekte olan ülkeler üzerinde uzun vadeli ve negatif etkileri olması bekleniyor.

Bankacılık krizleri, yüksek enflasyon dönemleri ve yükselen faiz oranları gibi ekonomik fenomenlerin dünyanın dört bir yanındaki ülkeleri nasıl etkilediği bilinen bir gerçek. Ve bu uzun süreli yüksek ABD faiz oranları döneminin, özellikle düşük gelirli ülkelerde ekonomik ve sosyal istikrarsızlık riskini artırdığı gözleniyor.

ABD'de faiz oranlarının yukarı çekilmesi gibi agresif para politikası kararları, düşük gelirli ülkelerde belirgin dalgalanmalar yaratıyor. Özellikle doların küresel ekonomideki merkezi rolünün bunda etkisi bulunuyor. Gelişmekte olan birçok ekonomi, ticaret için dolara güveniyor ve çoğu ABD Doları cinsinden borç alıyor ve bu borçların tümü Fed'in etkilediği oranlar üzerinden gerçekleşiyor. Ve ABD faiz oranları yükseldiğinde, birçok ülke ve özellikle gelişmekte olan ülkeler aynı şeyi yapma eğiliminde oluyor.

Resesyon riski

Bu, büyük ölçüde para biriminin değer kaybetmesiyle ilgili endişelerden kaynaklanıyor. ABD faiz oranlarının yükseltilmesi, Amerikan hükümeti ve şirket tahvillerinin yatırımcılar için daha çekici görünmesini sağlıyor. Bunun sonucunda ise, daha riskli kabul edilen gelişmekte olan piyasalardan serbest yabancı sermaye akışı artıyor. Bu durum, bu ülkelerin para birimlerini düşürüyor ve düşük gelirli ülkelerdeki hükümetleri ABD Merkez Bankası politikasını yansıtmak için harekete geçiriyor. Sorun şu ki, bu ülkelerin çoğu zaten yüksek faiz oranlarına sahip bulunuyor ve daha fazla artış, hükümetlerin kendi ekonomilerini genişletmek için ne kadar borç verebileceğini sınırlayarak durgunluk riskini artırıyor.

Ayrıca, ABD'deki faiz artırımının büyük borçları olan ülkeler üzerindeki de etkisi bulunuyor. Oranlar düşükken, birçok düşük gelirli ülke, Kovid-19 salgınının olumsuz etkisini ve ardından Ukrayna'daki savaşın neden olduğu yüksek fiyatları dengelemek için yüksek düzeyde uluslararası borç aldı ve almaya devam ediyor. Ancak borçlanmanın artan maliyeti, hükümetlerin şimdi vadesi gelen geri ödemeleri karşılamasını zorlaştırıyor. ‘Borç sıkıntısı’ olarak adlandırılan bu durum, giderek artan sayıda ülkeyi etkiliyor. Mayıs 2023'te hâlâ Dünya Bankası başkanıyken konuyla ilgili yorumda bulunan David Malpass, düşük gelirli ülkelerin yaklaşık yüzde 60'ının borç sıkıntısı içinde veya yüksek risk altında olduğunu tahmin ediyor.

Daha genel olarak, ABD'de enflasyonu düşürmek için büyümeyi yavaşlatmaya yönelik herhangi bir girişim, görece küçük devletlerin ekonomileri üzerinde zincirleme bir etki yaratıyor. ABD'de borçlanma maliyetleri arttıkça, işletmeler ve tüketiciler yerel veya uluslararası tüm mallar için daha az ucuz para bulabiliyor. Bu arada, Fed'in çok hızlı frene bastığı ve resesyon riskiyle karşı karşıya olduğu yönündeki herhangi bir korku da, tüketici harcamalarını daha da baskılama riski taşıyor.

Yayılma riski

Bu olumsuzlukların giderek daha fazla yayılma riski bulunuyor ve bu sadece teoriye değil, tarihteki birçok örneğe dayanıyor.

O zamanki Fed Başkanı Paul Volcker, 1970'lerin sonlarında ve 1980'lerin başlarında enflasyonla mücadele ettiğinde, bunu dünya çapında borçlanma maliyetini yükselten agresif faiz oranları artışlarıyla yaptı. Bu durum, 16 Latin Amerika ülkesinde borç krizlerine katkıda bulundu ve bölgede ‘kayıp on yıl' olarak bilinen, ekonomik durgunluk ve artan yoksulluk dönemine yol açtı.

Mevcut oran artışları, oranların yaklaşık yüzde 20'ye yükseldiği 1980'lerin başındakilerle aynı seviyede değil. Ancak oranlar, ekonomistler arasında korku uyandıracak kadar yüksek. Dünya Bankası'nın en son Küresel Ekonomik Beklentiler (Global Economic Prospects) raporu, ABD faiz oranlarının gelişmekte olan ülkelere yayılmasıyla ilgili eksiksiz bir bölüm içeriyor: “Amerika Birleşik Devletleri'ndeki faiz oranlarındaki hızlı yükseliş, yükselen piyasalar ve gelişmekte olan ekonomiler için önemli bir zorluk teşkil ediyor” deniyor ve bunun sonucunda, savunmasız ekonomiler arasında mali krizlerin ‘daha yüksek olasılık’ olduğunu ekliyor.

Servet uçurumunu genişletmek

Dünya Bankası tarafından ima edilen türden, para biriminin değer kaybetmesi ve borç sıkıntısı gibi mali krizler, yoksulluğu ve gelir eşitsizliğini artırarak gelişmekte olan ülkelerin sosyal dokusunu parçalayabileceğini gösteriyor.

Gelir eşitsizliği hem tek tek ülkeler için hem de daha zengin ve gelişmekte olan ülkeler arasında tüm zamanların en yüksek seviyesinde seyrediyor. 2022 Dünya Eşitsizlik Raporu (2022 World Inequality Report) şu anda, küresel olarak bireylerin en zengin yüzde 10'luk kesiminin tüm küresel gelirin yüzde 52'sini aldığını, küresel nüfusun en yoksul yarısının ise yalnızca yüzde 8,5'ini aldığını gösteriyor. Ve böyle bir servet uçurumunun toplumlar için son derece yıpratıcı olduğu şu sözlerle ifade ediliyor: “Gelir ve servet eşitsizliğinin demokrasiye zarar verdiği ve demokratik kurumlara yönelik halk desteğini azalttığı görülüyor. Gelir ve servet eşitsizliği aynı zamanda politik şiddet ve yolsuzlukla da ilişkilendiriliyor.”

ABD'deki yüksek faiz oranlarının yol açabileceği türden mali krizler, ekonomik yavaşlama ve hatta durgunluk olasılığını artırıyor. Endişe verici bir şekilde Dünya Bankası, gelişmekte olan ülkelerin yalnızca yoksulluk oranlarını artıracak ‘çok yıllı yavaş büyüme dönemi' ile karşı karşıya olunduğu konusunda uyarıda bulunuyor. Ve tarih, bu tür ekonomik koşulların olumsuz etkisinin en çok düşük vasıflı ve düşük gelirli insanlar üzerinde olduğunu gösteriyor.

Acıyı en yoksul kesimler çekiyor

Bu etkiler harcamalarda ve devlet hizmetlerinde kesintiler gibi yine orantısız bir şekilde daha az iyi durumda olanları vuran hükümet politikaları tarafından birleştiriliyor. Ve bir ülke, yüksek küresel faiz oranlarının bir sonucu olarak ülke borcunu geri ödemekte zorlanıyorsa, o zaman en yoksul vatandaşlarına yardım edecek daha az nakdi bulunduğu kabul ediliyor.

Dolayısıyla, gerçek anlamda, ABD'de yüksek faiz oranları dönemi, gelişmekte olan ülkelerin ekonomik, politik ve sosyal refahı üzerinde zararlı bir etkiye sahip bir nitelik taşıyor. Ancak bir uyarıyı da es geçmemek gerekiyor: ABD'de enflasyonun yavaşlaması ile birlikte, daha fazla faiz oranı artışı sınırlı kalabilir. Fed politikasının ABD ekonomisini çok fazla yavaşlatma düğmesine basıp basmadığına bakılmaksızın, yine de yoksul ülkelerde potansiyel olarak daha ciddi ekonomik ve sosyal sıkıntıların tohumlarını ekmiş olması ise hala mümkün.

Resesyon, gelişmekte olan ekonomileri ayağa kaldırabilir

Fed yetkilisi Bowman'dan faiz açıklaması

Chicago Fed Başkanı Goolsbee'den gerçekçi faiz yorumu

FED sonrası para piyasası fonlarına yatırımcı akını

Fed'den 25 baz puanlık faiz artışı kararı