Dış ticaret dengesindeki bozulmanın nedeni?

Nisan ayına ilişkin dış ticaret verileri TÜİK tarafından açıklandı. Buna göre aylık ithalat yüzde 9.9 oranında artarak 17.8 milyar dolara ulaşırken ihracat da yüzde 7.4’lük artışla 12.8 milyar dolara ulaştı. Böylece dış ticaret açığındaki artış nisan ayında da devam etmiş oldu. İlk dört aylık toplamda, geçen yıl 16.4 milyar dolar olan dış ticaret açığı bu yılın aynı döneminde yüzde 7.1’lik artışla 17.5 milyar dolara ulaştı.

Bu yılın başından beri dış ticaret dengesinde gözlemlenen bozulmada kuşkusuz küresel petrol, enerji ve emtia fiyatlarının geçtiğimiz döneme göre bir miktar daha yüksek olmasının payı var. Nitekim geçtiğimiz aralık ayında 24.2 milyar dolara kadar gerilemiş olan ham petrol ve doğalgaz ithalatının maliyeti nisan ayı itibarıyla 27 milyar dolara yükselmiş durumda. Diğer yandan, özellikle son beş altı yılda dikkatleri üstüne çeken altın ticaretinde de ithalat yönünde hızlı bir artış söz konusu. Geçen yılın ilk dört ayında 1.1 milyar dolar olan altın ithalatı bu yılın aynı döneminde üç kattan daha fazla artarak 3.8 milyar dolara yükselmiş.

Mevsimselliğe ve tatil günlerine göre düzeltilmiş verilere baktığımızda da ithalattaki hızlı artış aşağıdaki grafikte de görüldüğü üzere hemen dikkat çekiyor.

Grafiğin son aylarına baktığımızda, hem ihracatta hem de ithalatta 2017’nin başından itibaren belirgin bir artış trendi söz konusu. Her ne kadar mevsimselliğe göre düzeltilmiş verilerde Nisan ayı ihracatı yüzde 2.7 oranında düşmüş olsa da bu düşüşün genel bir trend olmadığı açık bir şekilde görülebiliyor. Aylık ortalama ihracat 12 milyar dolardan 13 milyar dolara yükselmiş durumda. Buna karşılık ithalattaki artış daha hızlı. Aralık ayında 16 milyar doların da altına inen aylık ortalama ithalat nisan ayı itibarıyla 18 milyar dolara yükselmiş durumda. Aylık ortalama verilerdeki bu farklılıklar, toplam dış ticaret açığını 20-25 milyar dolar artırabilir.

Diğer yandan, ithalat verilerinin detaylarına baktığımızda, yatırım malı ve tüketim ithalatının azaldığını ancak ara malı ithalatının hızla arttığını görüyoruz. Yılın ilk dört ayında yatırım malı ithalatı yüzde 17.2 oranında azalarak 9.4 milyar dolara gerilemiş. Bu düşüş büyük oranda özel sektörün yatırım iştahındaki zayıflığın bir sonucu. Aynı zamanda özel tüketim tarafında da zayıf görünümün sonucu olarak tüketim malları ithalatı ilk dört ayda yüzde 9.7 oranında azalarak 8 milyar dolara gerilemiş. Kuşkusuz hem yatırım hem de tüketim malı ithalat talebinin gerilemesinde döviz kurlarının, yani TL’nin değer kaybının da etkisi var. Ara malları ithalatının ilk dört ayda yüzde 18.7 oranında artarak 50.6 milyar dolara ulaşması ise hem enerji ve altın ithalatının maliyetinin artmasından, hem de ithal ara malına dayanan sanayi üretimindeki artıştan kaynaklanıyor.

Özetle, ilk çeyrekte ve sanayi üretiminde görülen ihracat kaynaklı kıpırdanma, aynı zamanda ithalat faturasını da artırıyor ve dış ticaret açığı bu yılın başından itibaren artıyor. Son üç dört aylık trend yıl sonuna kadar devam ederse, 2016’da 55 milyar dolar civarına inen dış ticaret açığı bu yıl yeniden 70 milyar dolara yaklaşabilir.