Dergi haberciliğinde son nokta!
Ekonomist Dergisi bir ay önce Para Dergisi'nde yayınlanan kapak haberini "Raporu ele geçirdik" anonsuyla verdi
Bu ülkede habercilik bitti bitiyor. Hele de dergi haberciliğinde, haberciliği bitirecek komik gelişmeler oluyor. Kapak haberi bulmakta zorlanan bazı haftalık ekonomi dergileri, iki üç haftada bir aynı kapak haberini tekrarlıyor. Son dönemlerde dergi haberciliğinde kapak tekrarlamaktan daha vahim gelişmeler de yaşanıyor.
Örnek mi?
Bu hafta Ekonomist Dergisinin kapak haberi, KOSGEBin destek paketiyle ilgiliydi.
Haber, Destek için 100.000 KOBİ aranıyor başlığı ile verilmişti.
Derginin genel yayın yönetmeni Editör yazısında bu haberi yazan muhabirin Destek paketinin ayrıntılarını ele geçirdiğini yazdı. Haberin editörleri ise kapak haberinin spotunda, Bürokratların masasında daha mürekkebi kurumamış bu kararları ilk kez kamuoyuna Ekonomist aktarıyor diyordu. Anlaşılan mürekkebi bir aylık süre bile hala kurutmamıştı.
Yani dergi yönetim haberden çok haberin pazarlaması ve ilk kez yayınlanmasıyla övünüyordu. Oysa bu haber olduğu gibi bir ay önce Para Dergisinde çıkmıştı. Hem de KOBİlere 300 milyon TL dağıtılacak başlığı ile⦠Hatta ara başlıkları bile aynıydı. Belli ki haber birer ay ara ile iki dergiye de servis edilmişti.
İlk yazan Para Dergisi olduğu için de rakip dergiye golü atmıştı.
Elbette kimsenin habercilik anlayışını eleştirecek değilizâ¦
Ama haberden çok haberin sunuluş biçiminin okuyucuya haksızlık olduğunu düşünüyoruz. İlk kez biz duyuruyoruz anlayışıyla verilen bir haberin bir ay önce olduğu gibi rakip dergide çıktığını acaba ekonomist okurları fark etmedi mi?
Satışlar neden düşüyor diye merak ediliyor yaâ¦ İşte bu yüzden⦠Sen okuruna saygı duymazsan okur da sana saygı duymazâ¦
İşte merak edenler için Para Dergisinin o haberiâ¦. Okuyup kıyaslayın lütfen fark var mı? aynı yerden çıktığı o kadar belli ki...
KOBİlere 300 bin TL
KOBİlere yönelik 6 yeni destek program açıklandı . 7ncisi de yolda. İş
geliştirmeden nitelikli eleman alımına, tematik projelerden teknolojiye,
proje getiren KOBİlerin kasasına bu yeni paketlerle toplam 300 milyon TL
konulacak...
ÖZLEM DOĞANER
7 y lda 130 bin KOBİye 7.1 milyar TLlik kredi hacmi yaratan hükümet,
KOBİlere yönelik 6 yeni destek program haz rlad . Haziran ortas nda
yürürlüğe girecek desteklere ek olarak 7nci paket yani teknolojiye destekler de
yolda. İş geliştirmeden nitelikli eleman al m na, tematik projelerden teknolojiye,
proje getiren KOBİlerin kasas na bu yeni paketlerle toplam 300 milyon TL
konulacak. 2011 y l nda KOSGEB kaynaklar yla KOBİ'lere yönelik verilecek bu
destekler 500 milyon TL'ye ç kar lacak.
Destekler kapsam nda KOBİ Proje Destek Program , Tematik Proje Destek
Program , Ar-Ge İnovasyon ve Endüstriyel Uygulama Destek Program ,
Girişimcilik Destek Program , İşbirliği-Güç Birliği Destek Program ve Genel
Destek Program yer al yor. KOSGEB Destek Programlar Yönetmeliğinin
haziran ortas nda Resmi Gazete'de yay mlanmas yla birlikte, bu 6 yeni program
yürürlüğe girecek. Teknoloji bölgelerindeki sorunlar n çözülmesi için haz rlanan
yasa taslağ da desteklerin süresini uzatacak ve yeni imkanlar yaracak. Bu
desteklerle katma değeri ve rekabet gücü yüksek, gelişme potansiyeli olan
sektörlere öncelik verilecek ve nitelikli KOBİ'lerin nitelikli bir şekilde
desteklenmesi sağlanacak.
PROJE DESTEK PROGRAMI
KOBİ Proje Destek Program 'yla işletmelerin üretim, yönetim ve organizasyon,
pazarlama, d ş ticaret, insan kaynaklar , mali işler ve finans, bilgi yönetimi ve
benzer alanlarda sunacaklar projeleri desteklenecek. İşletmelere 150 bin TL'ye
kadar verilecek desteğin oran 1'inci ve 2'inci bölgelerde yüzde 50, 3'üncü ve
4'üncü bölgelerde yüzde 60 olacak. Üst limit 150 bin TL olarak uygulanacak.
Proje süresi 6 ile 24 ay aras nda olacak.
Böylece işletmelere özgü sorunlar yine işletmeler taraf ndan projelendirilecek
ve maliyetler desteklenecek. Kendi projelerini kendileri haz rlayan KOBİler
kendi beceri ve noksanlar n daha iyi tan m ş olacak. Böylece işletmelerin proje
yapabilme kapasiteleri güçlendirilecek. Proje bazl çal şmak, uzun süreli planlar
yapman n ve değişen koşullara uyum sağlama becerisi kazanman n anahtar
olacak.
AR-GE VE YENİLİKÇİLİK DESTEKLERİ
İkinci destek program olan Ar-Ge, İnovasyon ve Endüstriyel Uygulama Destek
Program 'yla KOBİ'lerde Ar-Ge ve yenilikçilik geliştirilecek. Bu alandaki
çal şmalar ticarileşecek ve böylece Türkiye'nin rekabet gücü art r lacak.
Bu program, iki alt programdan oluşacak. Ar-Ge ve inovasyon alt program
kapsam nda 5 bin TL eğitim desteğinden 100 bin TL makine teçhizat donan m
desteğine kadar değişik limitlerde geri ödemesiz ve 200 bin TL geri ödemeli
destekler sağlanacak.
Endüstriyel uygulama alt program kapsam nda ise 18 bin TL'den 150 bin TL'ye
kadar geri ödemesiz ve 200 bin TL geri ödemeli destek sağlanacak. Bu destek
program nda destek oran tüm bölgelerde yüzde 75 olarak uygulan lacak. Bu
destek program yla Sanayi Bakanl ğ , Türkiyeyi Avrasya ve Avrupa'n n üretim
ve teknoloji üssü yapma iddias n destekleyecek. Bu programla bakanl ğ n bu
alanda yürütmekte olduğu Ar-Ge merkezleri, SAN-TEZ projesi, tekno-girişim
sermayesi desteği ve teknoparklar gibi uygulamalara derinlik kazand r lmas
amaçlan yor.
TEMATİK PROJE DESTEĞİ
Tematik Proje Destek Program ; Çağr Esasl Tematik Program ve Meslek
Kuruluşu Proje Destek Program olmak üzere iki alt programdan oluşacak.
Meslek Kuruluşu Destek Program yla verilecek desteğin üst limiti 150 bin
TL. Tematik Proje Destek Program yla verilecek desteğin üst limitine ise ilgili
teklif çağr s nda yer verilecek. Program destek oran 1'inci ve 2'inci bölgelerde
yüzde 50; 3'üncü ve 4'üncü bölgelerde ise yüzde 60 olarak uygulanacak.
Tematik Proje Destek Program yla makro stratejilerde belirlenen öncelikli
tematik alanlardaki bölgesel ve sektörel ihtiyaçlar karş lanacak. KOBİ'lerin
uluslararas önceliklere uyum sağlamas n n ve meslek kuruluşlar n n KOBİ'leri
geliştirmek için daha fazla proje haz rlamas n n teşvik edilmesi amaçlan yor. Bu
kapsamda, örnek olarak KOBİ'lerin sermaye piyasalar na aç lmalar n sağlamak,
yöresel kaynaklar ekonomiye kazand rmak, çevreye duyarl üretim sistemleri
oluşturmak, ana ve yan sanayi ilişkilerini geliştirmek gibi tematik alanlar
desteklenecek.
Program, meslek kuruluşu, KOBİ ve KOSGEB işbirliği ve iletişimini
güçlendirme noktas nda önemli bir rol üstlenecek. Çağr l proje programlar yla
belirlenecek temalarla, KOBİ desteklerinin daha spesifik alanlara kayd r lmas
mümkün olacak. Özellikle meslek kuruluşlar n n sorumluluğunun
artmas , AB fonlar ndan yararlanmay sağlayacak proje say s n art racak.
İŞBİRLİĞİ-GÜÇBİRLİĞİ PROGRAMI
İşbirliği-Güçbirliği Destek Program kapsam nda, ortak tedarik, ortak tasar m,
ortak pazarlama, ortak laboratuar ile ortak imalat ve hizmet sunumu gibi
alanlarda bir araya gelen işletmelere destekler sağlanacak. Program kapsam nda,
250 bin TL geri ödemesiz ve 500 bin TL geri ödemeli destek verilecek. Destek
oran 1'inci ve 2'inci bölgelerde yüzde 50; 3'üncü ve 4'üncü bölgelerde ise yüzde
60 olarak uygulanacak.
İşbirliği-Güçbirliği Destek Program 'yla Türkiye'nin üretim yap s n n en
s k nt l özelliklerinden biri olan küçük ve dağ n k işletmelerden kaynaklanan
sorunlara çözüm üretilecek. İşletmelerin birleşme, işbirliği ve ortakl k
yoluyla büyümelerinin amaçland ğ bu program n; KOBİ'lerin tedarik,
pazarlama, düşük kapasite kullan m , rekabet gücü zay fl ğ ve finansman
gibi tek başlar na çözemeyecekleri birçok soruna çözüm olmas bekleniyor.
YENİ GİRİŞİMCİ DESTEĞİ
Girişimcilik Destek Program 'n n içeriğinde Uygulamal Girişimcilik Eğitimi,
Yeni Girişimci Desteği ve İş Geliştirme Merkezi Desteği olmak üzere 3
uygulama bulunuyor. Uygulamal Girişimcilik Eğitimi kapsam nda genel ve
özel hedef gruplar na ücretsiz uygulamal girişimcilik eğitimleri verilecek.
Yeni Girişimci Desteği kapsam nda 27 bin TL geri ödemesiz ve 70 bin TL
geri ödemeli destek kulland r lacak. 27 bin TL belirlenirken, işini kuran yeni
girişimcilere geri ödemesiz 5 bin TL işletme kuruluş desteği, 10 bin TL makine
teçhizat ve ofis donan m desteği ile ayl k bin TL'den toplam 12 bin TL işletme
giderleri esas al nm ş...
İş Geliştirme Merkezi Desteği kapsam nda ise 25 bin TL'den 600 bin
TL'ye kadar geri ödemesiz İŞGEM Kuruluş Desteği; 100 bin TL de geri
ödemesiz İŞGEM İşletme Desteği verilecek. Destek oran 1'inci ve 2'inci
bölgelerde yüzde 60, 3'üncü ve 4'üncü bölgelerde yüzde 70 oran nda verilecek.
Girişimcinin kad n veya özürlü olmas durumunda ise bu oranlar 1'inci ve
2'inci bölgelerde yüzde 70, 3'üncü ve 4'üncü bölgelerde ise yüzde 80 olarak
uygulanacak.
Girişimcilik Destek Program yla ekonomik kalk nma ve istihdam sorunlar n n
çözümünün temel faktörü olan girişimciliği destekleyecek, başar l ve
sürekliliği olan işletmeler kurulmas amaçlan yor. Bu üç programla, yeni
işletmelerin kurulmas n kolaylaşt rmak, işletmeler için en kritik olan ilk
y llar n da daha iyi yönetilmesini sağlamak hedefleniyor. Bu programla kad n,
genç ve özürlü girişiminin de artmas planlan yor.
NİTELİKLİ ELEMAN İSTİHDAMI DESTEĞİ
Genel Destek Program yla çok daha fazla say da işletmeye ulaş lacak.
Sat şlar , ürün ve hizmet kaliteleri, verimlilikleri ve rekabet güçleri
artan işletmeler oluşturulacak. Bu kapsamda fuar, tan t m, eşleştirme,
nitelikli eleman istihdam , dan şmanl k, enerji verimliliği, s nai mülkiyet
halklar , tasar m, belgelendirme, test ve analiz gibi alanlar desteklenecek.
Örneğin, nitelikli eleman istihdam desteğinde 20 bin TL'ye kadar, fuar
desteklerinde 30 bin TL'ye kadar, tasar m desteğinde 15 bin TL'ye kadar
destekler sağlanacak. Böylece bir proje kapsam nda olmayan ancak rekabet
gücü gelişimine katk sağlayan faaliyetleri de destekleme imkan bulunacak.
Bu desteklerden faydalanan KOBİ'ler zamanla proje haz rlama becerilerini de
art rarak, proje bazl desteklerden yararlanma imkan bulacak. Genel Destek
Program nda destek oran 1'inci ve 2'inci bölgelerde yüzde 50, 3'üncü ve 4'üncü
bölgelerde ise yüzde 60 olarak uygulanacak.
81 İLE KOSGEB MÜDÜRLÜĞÜ...
Paketin kaynağ KOSGEB bütçesiyle s n rl olacak. Destekler için 263
milyon lira ay ran bakanl k, 300 milyon liraya kadar ç kmay hedefliyor.
Yaklaş k 400 girişimciye ulaş labileceği hesaplan yor. Bu yeni desteklerle,
KOSGEB'in çok daha etkin hale gelmesi ve ekonominin bel kemiğini oluşturan
KOBİ'lere çok daha verimli hizmetler sunmas bekleniyor. Bakanl k bu süreçte,
KOSGEB veritaban na kay tl olmayan firmalar n kay t olmalar n , kay tl
firmalar n ise bilgilerini güncellemelerini istiyor. Bu destek programlar n n
uygulamaya girmesiyle birlikte, 81 ilde KOSGEB Merkez Müdürlüğü aç lacak.
TEKNOLOJİYE DESTEK YOLDA
Sanayi ve Ticaret Bakanl ğ , bundan sonraki desteği ise teknolojiye verecek.
Teknoloji geliştirme bölgelerindeki sorunlar n çözümü için haz rlanan yasa
tasar s Bakanlar Kuruluna sunuldu. Haziran ay sonuna kadar yürürlüğe
girmesi planlanan tasar yla; teknoparklarda sağlanan destek, teşvik ve
istisnalar n n 2013 y l nda sona erecek süresi 2023 y l na kadar uzat lacak.
Türkiyedeki teknopark say s 38'e ulaşt ve 26's nda üretime başland . Bu
tasar yla Ar-Ge personelinin yürüttüğü projelerle ilgili, teknoparklar d ş nda
geçirdikleri sürelerin belirli bir k sm da teşvik, destek ve istisna kapsam na
al nacak. Ayr ca bölgelerde üretilen teknolojilerin yayg nlaşt r lmas ve
ticarileştirilmesi amac yla Teknoloji Transfer Ofisleri kurulacak. Ayr ca
KOBİ'lerin birleşerek ortak Ar-Ge merkezi kurabilmelerine imkan veren
bir düzenleme üzerinde de çal şma başlat ld . Ar-Ge desteklerinin daha
etkin uygulanabilmesi için 2009 y l nda ç kar lan kanundan sonra bugüne
kadar bakanl ğa 76 firma başvurdu. Bunlardan 64'üne Ar-Ge merkezi
belgesi verilirken, halen 12 bin Ar-Ge eleman bu bölgelerde görev yap yor.
Üniversite-sanayi işbirliğini geliştirmek için uygulanan SAN-TEZ program na,
2007'den bu yana 519 proje başvurdu. Projelerden 206's desteklemeye uygun
bulundu, tamamlanan 38 proje sanayiciye rekabet üstünlüğü sağlayacak
ürünlere dönüştü.
Tekno-girişim sermayesi desteğiyle her y l 100 genç girişimciye, fikirlerini
teknolojik ürüne dönüştürmeleri için kefilsiz 100 bin lira hibe desteği veriliyor,
teknoparklarda yer tahsisi yap l yor. Geçen y l 78 genç girişimcinin yararland ğ
programa, bu y l 724 başvuru oldu.
Nihat ERGÜN / Sanayi Bakan
Destek takip mekanizmas kuruyoruz
Günümüzde dünya genelinde başar l olman n ve tercih edilmenin en kestirme
yolu farkl olmak, farkl l k oluşturmakt r. Eşyaya farkl bakmam z sağlayacak,
üretim ve ticarete farkl l k getirecek rasyonel bütün fikir ve projelerin
desteklenmesi gerektiğine inan yoruz.
Eski sistemde işletmeler KOSGEB'i acil servis gibi alg l yordu. Başlar
derde düşünce KOSGEB'in kap s n çal yorlard . Kullan lan krediler sorunlara
geçici çözümler sağl yordu. Sorun bir süreliğine erteleniyordu ama sorunun
kaynağ kurutulmuyor, işletmeler yapt klar hatalar yapmaya devam ediyordu.
Şimdi KOSGEB'i aile hekimliği uygulamas na geçiriyoruz; sorunlar çözmek
kadar, sorunlar n ortaya ç kmas n engellemeye yönelik de ad mlar at yoruz.
KOBİ'lerin sadece hayatta kalmalar n değil, hayatlar n sağl kl ve güçlü bir
şekilde sürdürmelerini amaçl yoruz. Elbette KOBİ'lerin yaşad ğ her problemi
çözecek kurumsal bir kapasite oluşturmam z mümkün değil. Ancak KOBİ'lerin
kendi problemlerini çözebilecek bilgi ve tecrübeye ulaşmalar n sağlayacak
ad mlar atabiliriz.
Gerçekten işletmeye dönüşecek olanlara, elini taş n alt na sokacak olanlara
destek veriyoruz. Projeler hayata geçirilebilir nitelikte, ticarileşebilir nitelikte
olacakt r. Teknik heyet, projelerin realist projeler olup olmad ğ na karar
verecek. Burada takip mekanizmas kurulacak. Yani Al ve ne halin varsa
gör denmeyecek. Bir k sm başar s z da olabilir. Ama risk almazsan z tekno-
girişimciyi destekleyemezsiniz. Tabii risk almadan önce projeyi inceliyoruz.
Şu anda proje yapabilme kabiliyetine sahip KOBİ'ler bu desteklerden daha
h zl bir şekilde yararlanabilecek. Ama öbür KOBİ'ler de bu desteklerden
yararlanmak için proje yapabilme kabiliyeti kazanacak. Proje yapabilmeyi
öğrenecekler. Kendi problemlerinin çözümü için kafa yormay , birtak m
kurumlarla, mekanizmalarla işbirliği yapmay öğrenecekler. Böylece bu
KOBİ'lerin de niteliği artm ş olacak. Amac m z bu.
Nurettin ÖZGENÇ / KOBİDER Başkan
''Desteklerin karş l ğ istihdamda görülecek
Bu destek paketi ekonomimiz aç s ndan da çok önemli bir gelişme. KOBİ'lerin
ayağa kalkabilmesi için bu fitilin ateşlenmesi, yeni girişimcilerin önünün
aç lmas gerekiyordu. Hükümet, KOSGEB kanununda yapt ğ değişikliklerle bu
kurumun daha rasyonel çal şmas n n önünü açt . Ayr ca kurum teşkilat yap s n
güçlendirmek amac yla 81 ilde KOSGEB Merkez Müdürlüğü aç lmas na karar
verildi. Bunu da KOBİ'lerin ayağ na giden bir hizmet olarak değerlendiriyoruz.
130 bin KOBİ için 7.1 milyar liral k kredi hacmi oluşturulmas , bir anlamda
küçük ve orta büyüklükteki işletmelere verilen değeri gösteriyor. Bu desteklerin
kademeli olarak art r lmas n arzu ediyoruz. Her zaman ifade ettik; KOBİ'lere
yap lacak desteklerin karş l ğ , istihdamda olsun, ihracatta olsun muhakkak
görülecektir.
Ülkemiz kalk nmas için var gücüyle, çal şan, işsizliğe olabildiğince katk
sunan KOBİlerin yabanc ülkelerdeki rakipleriyle rekabet edebilmesi için bu tür
desteklerin sürekli olmas gerektiğine inan yoruz. KOBİ'lere para yard m ndan
ziyade d ş fuarlara, organizasyonlara gönderilmelerini sağlayacak desteğin çok
daha yararl olacağ n düşünüyoruz.
KOBİler finansmana erişemiyor
Kayseri Sanayi Odas Başkan ve Boydak Grubu Yönetim Kurulu Başkan
Vekili Mustafa Boydak, ekonomi büyüme sürecine girse de KOBİlerin halen
finansmana erişim konusunda s k nt lar yaşad ğ n söylüyor. Son aç klanan
KOBİ destek programlar n n küçük ve orta boy işletmelere bir nebze de olsa
nefes ald racağ na inanan Boydak, KOBİlerin çözülmesini beklediği temel
sonunu ise şöyle anlat yor:
Elbette sorunlar n tamam n bir anda çözmek mümkün değil. Bakanl ğ m z
KOBİlere nefes ald rma projesi başlatt . Bunu sürdürmesi gerekiyor.
KOBİlerimizin en önemli sorunlar ndan biri, finansmana erişim ve finansmana
erişimin maliyetinin yüksek olmas . KOBİlerimiz 2009un ilk yar s nda
bankalardaki borçlar n yeniden yap land rd . Ama bunun maliyeti yüksek oldu.
Henüz rahatlayabilmiş değiller. Özellikle küçük işletmelerimiz bankalarla
çal şmay bilmiyor. Bankac l k sektörü onlara kurumsal firmalara verdiğinin
üstünde faiz uyguluyor. Hakl da olabilirler. Çünkü takip oranlar yüksek.
KOBİlerimizin vade yap s yla ilgili de s k nt lar var. Orta ve uzun vadeli
borçlanam yorlar. Maksimum bir y l borçlanabiliyorlar. Yat r m yapabilmeleri
için en az iki y l borçlanabilmeleri gerekiyor. Hükümetimizin KOBİler
konusunda iyi niyetli çabalar n sürdürmesini bekliyoruz.
KOBİlerin zihniyetinin değişmesi gerekiyor
Orta Anadolu Makine ve Aksamlar İhracatç lar Birliği (OAİB) Başkan Adnan
Dalgak ran, Sanayi Bakanl ğ n n KOBİler için aç klad ğ son destek paketini
faydal buluyor. Paketteki İşbirliği-Güç Birliği Destek Program gibi farkl
desteklerin önemine vurgu yapan Dalgak ran, KOBİleri birleşmeye çağ r yor:
İşbirliği-Güç Birliği Destek Program var ama kültürümüzde güç birliği yok.
Art k Küçük olsun benim olsun dönemi bitti. KOBİler birleşmeli. Kuvvetli
finansmana sahip olmak için de bu gerekli. Sanayi Bakanl ğ faydal bir çal şma
yapm ş ve bunu ortaya koymuş. Önce bundan yararlan p, sonra diğer sorunlarla
mücadele edelim.
KOBİlerin kendi içinde özeleştiri yapmas gerektiğini de belirten Dalgak ran,
sözlerini şöyle sürdürüyor: Bir KOBİ, 150 bin lira krediyle güzel projeler
geliştirebilir. Ancak bizde genelde KOBİlerin birbirini taklit eden bir yap s
var. Bu zihniyetin değişmesi laz m. Bu desteklerden yararlananlar, rakipleri
karş s nda öne geçecek inovasyonlar geliştirebilir.
Hangi bölgede hangi iller yer al yor?
1. Bölge
İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa, Eskişehir, Bilecik, Kocaeli, Sakarya, Düzce,
Bolu, Yalova, Tekirdağ, Edirne, K rklareli
2. Bölge
Adana, Mersin, Ayd n, Denizli, Muğla, Antalya, Isparta, Burdur, Bal kesir,
Çanakkale (Gökçeada ve Bozcaada hariç)
3. Bölge
Zonguldak, Karabük, Bart n, Manisa, Afyon, Kütahya, Uşak, Konya, Karaman,
Gaziantep, Ad yaman, Kilis, Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye, Kayseri, Sivas,
Yozgat, K r kkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, K rşehir, Samsun, Tokat, Çorum,
Amasya
4. Bölge
Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane, Malatya, Elaz ğ, Bingöl,
Tunceli, Kastamonu, Çank r , Sinop, Erzurum, Erzincan, Bayburt, Şanl urfa,
Diyarbak r, Mardin, Batman, Ş rnak, Siirt, Ağr , Kars, Iğd r, Ardahan, Van,
Muş, Bitlis, Hakkari, Bozcaada, Gökçeada