Deglobalizasyon, şirketleri de esir alıyor

FINANSGUNDEM.COM - DIŞ HABERLER SERVİSİ

Küreselleşme, 1990’ları en iyi ve doğru şekilde tarif eden kavramların başında geliyor. O günden bugüne hız kesmeden ilerleyen küreselleşme süreci, bugün artık sadece devletler için değil şirketler için de cazip fırsatlar sunmuyor.

Finansgundem.com’un derlediği bilgilere göre, küreselleşmenin karşıt kutbunda yer alan deglobalizasyonun, sadece ülkeleri değil şirketleri de etkisi altına aldığı görülüyor.

Şirketler kurumsal yapılarını gözden geçiriyor

Bloomberg’den Adrian Wooldridge'in makalesine göre, çok uluslu şirketler, 1990'lardan çok 1930'lara benzeyen bir dünya için kurumsal yapılarını yeniden gözden geçiriyor.

Kırk yıl önce, o zamanlar Harvard Business School'da en saygın pazarlama düşünürü olan Theodore Levitt, yankı uyandıran “Dünya yuvarlaktır, ancak çoğu pratik amaç için onu düz olarak ele almak mantıklıdır” ifadesini içeren ve Harvard Business Review'da yayınlanan ‘The Globalization of Markets’ (Piyasaların Küreselleşmesi) başlıklı çığır açan bir makale yazdı.

Küreselleşme hız kazandıkça, artan sayıda şirket onun tavsiyelerine uydu. Ford Motor, ‘Ford 2000' sloganı altında herkese uyan tek bir otomobil şirketi kurmak için iddialı bir plan başlattı. Araba üreticisi, çok sayıda ayrı ulusal birimi kaldırdı ve bunların yerine küresel ürün ekipleri koydu. International Business Machines, şirketin 2003'ten 2011'e kadar CEO'su olan Sam Palmisano aracılığıyla ‘stratejisini, yönetimini ve operasyonlarını yeni bir hedef doğrultusunda şekillendiren bir şirket’ şeklinde tanımladığı International Business Machines’i ‘küresel olarak entegre bir şirket’ haline getirmeye çalıştı ve dünya çapında üretim ve değer sunumunun entegrasyonunu hedefledi.

Yönetim guruları ve gazeteciler yeni şirketler için yeni terimler türetti: ‘Ulusötesi şirketler’, 'metanasyonel şirketler’ ve ‘çok kültürlü çok uluslu şirketler’. Ne isim verilirse verilsin, bu yeni şirketler, gerçekten küresel şirketlerden çok, ulusal şirketlerin federasyonlarına benzeyen eski çok uluslu şirketlerden çarpıcı biçimde farklıydı.

Çark bir kez daha dönüyor

Bugün, çok uluslu şirketler küresel gerilimlere son kırk yıldır kendilerine hizmet eden organizasyon yapılarını kaldırarak yanıt verirken, çark bir kez daha dönüyor. Bu, geleceğe dönüş hevesinden daha fazlasını taşıyan bir geçiş. Çoğu çok uluslu şirket, yurtdışına doğru genişledikçe yerel ofisler açan ulusal şirketler olarak yola çıktı. Bu yerel ofisler, seyahat ve iletişimin zorlukları göz önüne alındığında her zaman kendi işlerini yapma alışkanlığına sahipti. Ancak 1920'lerin ve 1930'ların milliyetçi gerilimleri onları birbirinden daha da uzaklaştırdı.

Çok uluslu şirketler, kendi merkez ofisleri, tasarım tesisleri, üretim tesisleri ve tedarik zincirleri ile faaliyet gösterdikleri tüm ülkelerde kendi klonlarını yaparak yüksek tarifeler ve sıkı yerel içerik kuralları sorunlarıyla giderek daha fazla uğraştı. General Motors'un (GM) mimarı Alfred Sloan, 'ekonomik milliyetçilik’ olarak adlandırdığı şeyin, şirketin yalnızca Amerikan fabrikalarını ve bilgi birikimini ihraç etme alışkanlığını yeniden düşünmesi gerektiği anlamına geldiğini erkenden fark etti. GM, hem İngiltere'de hem de Almanya'da yerel otomobil şirketleri satın aldı ve yerel olarak üretilen lastikleri, camı ve diğer bileşenleri giderek daha fazla kullandı.

Coca-Cola, Nazi Almanya'sında bir Alman şirketi olarak reklamını yaptı ve 1936 Olimpiyat oyunlarının ana sponsoru oldu. Hatta gizli formülünü Hitler'in anavatanında üretme baskısına bile boyun eğdi. Bu çok-yerel yaklaşım, yalnızca savaş sonrası yıllarda devam etmekle kalmadı, aynı zamanda çok uluslu şirketlerin örgütlenmesi için de bir şablon haline geldi.

Globocorp çağı sona eriyor

Daha küresel yapılara geçiş, çok sayıda tasarruf ve değer oluşturan sinerjiler üretti: Ulusal merkezler, bölgesel merkezler haline getirildi; mükerrer ürünler rasyonalize edildi; tedarik zincirleri basitleştirildi; geleneksel olarak bu ulusal federasyonları bir arada tutan pahalı expat’lar dışarıda bırakıldı ve ulusal fabrikalar, diğer yerel fabrikaların kopyalarından küresel mükemmellik merkezlerine dönüştürüldü  ve örneğin Nestle, küresel makarna işinin genel merkezini İtalya'ya taşıdı.

Elbette rasyonelleştirme genellikle çok ileri gitti: Küresel araba arayışı, Amerika'nın daha büyük arabalara yönelik kalıcı tercihi nedeniyle hüsrana uğradı ve düzinelerce şirket, yerel dilleri ve gelenekleri anlamadıkları için hüsrana uğradı. Ancak çoğu şirket, gerçekten küresel bir şirket idealinden vazgeçmek yerine, küresel ve ulusal arasında daha iyi bir denge bulmaya çalışarak ya da bir başka deyişle küresel düşünüp yerel hareket ederek, bu sorunlara çözümler üretti.

Şimdi ‘Globocorp’ çağının sona ermekte olduğuna ve geleceğin 1990'lardan çok 1930'lara benzeyeceğine dair erken işaretler geliyor. Çok uluslu şirketler iç duvarlar inşa etmeye başlıyor. Ulusal merkezler daha fazla bağımsızlık kazanıyor. Ve küresel merkezli stratejiler önemsenmiyor veya tamamen terk ediliyor.

Yerel için yerel

En çarpıcı değişiklik ise Çin'e yönelik muamelede görülüyor. Bazı şirketler, bazen trajikomik sonuçlarla Çin'de ve dünyanın geri kalanında başka bir şirketmiş gibi hareket ediyor. Bir zamanlar kendisine ‘dünyanın yerel bankası’ damgasını vuran HSBC Holdings, şimdi Birleşik Krallık ve Hong Kong’da iki büyük güç merkezine ve Çin ile Batı arasındaki uçurumu aşan büyüyen sorunlara sahip. Bir sigorta devi ve bankanın en büyük hissedarı olan Ping An Insurance ise, bankayı Batı ve Doğu olarak ikiye bölmek için yoğun bir kampanya yürütüyor. Dünyanın en kararlı küresel şirketlerinden biri olan Apple bile, hükümeti gücendirmemek için Çin'deki uygulama mağazasından bazı uygulamaları eliyor.

Daha pek çoğu, Çin operasyonlarını dünyanın geri kalanından izole etmeye çalışıyor. En basit haliyle bu, 'yerel için yerel üretim’ anlamına geliyor. Bir Alman ilaç ve kimya şirketi olan Merck KGaA, Çin'de ürettiği ürünlerin çoğunu Çin pazarı için ayırıyor. Daha sofistike haliyle bu strateji, Çin operasyonlarınız ile dünyanın geri kalanı arasına ‘Çin seddi' yerleştirmek anlamına geliyor. Bu size ideal olarak her iki dünyanın da en iyisini veriyor. Böylece Çin'in dev pazarında üretime devam edebiliyor ancak aynı zamanda kendinizi kritik Batı teknolojisini potansiyel bir askeri rakibe aktardığınız suçlamasından veya aslında gerçekliğinden koruyabiliyorsunuz.

ABD'li bir yazılım ve otomasyon devi olan Rockwell Automation, makinelerin veya endüstriyel süreçlerin çalışmasını kontrol eden cihazlara gömülü yazılımlar geliştirmek için Çin'deki tesislerini kullanmadığını ve tüm güvenlik açığı testlerini ABD'de yürüttüğünü söylüyor. Bir işletme yazılımı sağlayıcısı olan Salesforce, Çin'deki işini küresel operasyonlarından izole etmek için Çin'de kendi veri merkezlerini işletme fikrinden vazgeçti ve bunun yerine Çin'in en büyük bulut sağlayıcısı olan Alibaba Cloud ile bir ortaklık kurma yoluna gitti. Volkswagen, gelişmiş yarı iletken teknolojisinin Çin'e satışını sınırlayan ABD ile, firmaların ABD çiplerini satın almasını yasaklayarak misilleme yapan Pekin arasındaki çapraz ateşe yakalanmamak için Çinli otomotiv yazılımı ve çip üreticisi Horizon Robotics ile geliştirdiği teknolojiyi Çin'de tutmayı planlıyor.

Dünyanın önde gelen risk sermayesi şirketlerinden biri olan Sequoia Capital Operations, bir silo oluşturmaktan bir adım daha ileri gidiyor ve kendisini büyük ölçüde Beyaz Saray'ın yabancı kuruluşlara yönelik yatırımları azaltabilecek bir yürütme emrinden korumak amacıyla ABD, Hindistan ve Çin olmak üzere üç bölgesel birime ayırıyor.

‘Küresel düşün yerel davran’ mottosunun sonu

Çin bir yana, artan gümrük tarifeleri ve sanayi politikası modası, iş dünyasına karşı daha düşmanca bir tavırla birleştiğinde, şirketleri daha derin ulusal rotalar oluşturmaya teşvik ediyor. 'Yerel için yerel’, anın iş mottosu olarak ‘küresel düşün yerel davran’dan görevi devralıyor. ABD’li iki imalat şirketi olan Trane Technologies ve Emerson Electric, liderlik yapılarını yerelleştirmekten ve deniz aşırı işlerde çalışan expat’ların sayısını sınırlamaktan bahsediyor. İngiltere merkezli şirketler, bir İşçi Partisi hükümeti beklentisiyle İşçi Partisi muhalefetiyle iyi ilişkiler kurmak için itişip kakışıyor.

1980'lerin dünyası elbette yok olmayacak. Bir şirketin küresel doğması veya küçücük bir kuruluşun dünyanın en ücra köşelerine ulaşması, internet çağı öncesinde olduğundan çok daha kolay. Unilever ve Procter & Gamble gibi tüketim malları şirketleri, sözgelimi yarı iletken şirketlere kıyasla dünyaya kendi pazarları gibi davranma konusunda daha özgürler. Levitt’in belirtmekten hoşlandığı gibi, “Hıristiyanlar ve Hindular farklı tanrılara tapabilirler, ancak yine de saçlarını yıkamaları gerekir.” Ancak söz konusu olan çok uluslu şirketleri yönetmekse, 1980'ler ve 1930'ların bazı egzotik ve gerçekten de akıllara durgunluk veren şekillerde birbirine karıştığının görülmesi de son derece muhtemel gözüküyor.

Sırada finansal deglobalizasyon mu var?

Deglobalizasyon hangi ekonomileri ön plana çıkaracak?