BES'E DEVLET DESTEĞİ GELİYOR

Uygulamada bu ay 5'inci yılını dolduran Bireysel Emeklilik Sistemi'nde (BES), 17 Ekim 2008 itibariyle toplam katılımcı sayısı 1 milyon 709 bin 3 kişiye, katılımcıların toplam fon tutarı ise 5 milyar 736,5 milyon YTL'ye ulaştı. Katılımcılar, toplam 5 milyar 171,2 milyon YTL katkı payı öderken, bunun 4 milyar 996,3 milyon YTL'si yatırıma yönlendirildi. Küresel ekonomik kriz ve ekonomide yaşanan durgunluk nedeniyle BES'te de kısa süreli yavaşlama beklenirken, bu yıl içinde yapılan iki düzenlemenin sisteme, gelecek 4 yıl içinde önemli miktarlarda girişi sağlaması öngörülüyor. Vakıf ve sandıklara da kaynaklarını BES'e aktarım olanağı sağlanması kapsamında, 4 yılda, 1 milyar dolarlık kısmı uluslararası şirketlerin yurt dışında tuttukları kaynaklar olmak üzere toplam 5 milyar dolarlık kaynağın BES'e aktarılabileceği belirtiliyor. Emeklilik Gözetim Merkezi'nin (EGM) verilerine göre, 17 Ekim itibariyle, BES'te toplam katılımcı sayısı 1 milyon 709 bin 3 kişiye, katılımcıların toplam fon tutarı ise 5 milyar 736,5 milyon YTL'ye ulaştı. Katılımcılar, toplam 5 milyar 171,2 milyon YTL katkı payı öderken, bunun 4 milyar 996,3 milyon YTL'si yatırıma yönlendirildi. Bu yılın 9,5 aylık döneminde katılımcı sayısı geçen yıla göre 245 bin adet artarken, fon tutarında yılbaşına göre yüzde 24,5, katkı payında yüzde 30,9 artış kaydedildi. BES katılımcılarının yaşları, 25-55 yaş aralığında yoğunlaşıyor. 17 Ekim itibariyle, 1,7 milyon adet BES katılımcısının 676,6 binini 25-34 yaş grubu, 569,1 binini 35-44 yaş grubu, 292,9 binini 45-55 yaş grubundakiler oluşturuyor. Sistemde, 25 yaşın altında 121,2 bin, 56 yaşın üzerinde 49 bin kişi bulunuyor. Sisteme, 1 milyon 341 bin kişi bireysel olarak girerken, 457,2 bin kişi grup programları ile BES'e dahil oldu. Verilere göre, sistemdekilerin yüzde 30'u, 541,8 bin kişi, aylık 400 YTL'nin üzerinde giriş aidatı ödeyerek sisteme girdi. 269,3 bin kişi aylık 100 YTL'nin altında, 307,9 bin kişi 100-200 YTL arasında başlangıç aidati ödeyerek sözleşme yaptı. Sistemdekilerin 139,9 bini 200-300, 186,3 bini 300-400 YTL arasında ilk giriş aidati ödedi. DÖVİZ ÜZERİNDEN SİSTEME KATILIM AZALDI BES sözleşmelerinin 1 milyon 724 bini YTL üzerinden yapılırken, 139 bin kişi katkı payını dolar; 16,3 bin kişisi avro üzerinden ödüyor. Sistemde döviz üzerinden sözleşme yapanların sayısının, yılbaşına göre azaldığı dikkat çekiyor. Yılbaşında 168 bin katılımcı dolar, 18,8 bin katılımcı ise avro üzerinden katkı payı ödüyordu. Katılımcıların 1 milyon 723 bini katkı paylarını aylık olarak verirken, 59 binden fazla katılımcı, yıllık ödeme yapıyor. 17 Ekim itibariyle toplam 5,1 milyar YTL'lik katkı payının 4,2 milyar YTL'sini, aylık olarak ödenen katkı payları, 572,7 milyon YTL'lik bölümünü ise yıllık olarak ödenen katkı payları oluşturdu. BES katılımcılarının 1,2 milyondan fazlası, Ankara, İstanbul, İzmir, Antalya, Bursa, Adana, Kocaeli, Muğla, İçel ve Aydın'dan oluşan 10 ilde bulunuyor. İstanbul'da 565,8 bin kişi, Ankara'da 172,7 bin, İzmir'de 141,5 bin kişi, Antalya'da 72 bin kişi, Bursa'da 63,6 bin kişi BES ürünü satın aldı. 5 MİLYAR DOLARLIK YENİ GELİR BEKLENTİSİ BES'in gönüllü bir uygulama olmasına karşın 5 yılda gelinen noktanın oldukça iyi olduğu belirtilirken, ilk aşamada 3 milyon civarında hesaplanan potansiyel müşterinin büyük bölümüne ulaşıldığı kaydediliyor. Küresel ekonomik kriz nedeniyle, Türkiye'de de BES'e girişlerde belli bir süre yavaşlama olsa bile, bu yıl içinde çıkarılan ''vakıf ve sandıklara BES'e girme imkanı tanınması'' ve ''grup emeklilik sistemleri-hak kazanma süresi-westing)'' ile ilgili yönetmelikler kapsamında girişlerin artması bekleniyor. Vakıf ve sandıklardan ve diğer emeklilik taahhüdü olan şirketlerden BES'e vergisiz aktarım olanağı sağlanmasına ilişkin yönetmelik uyarınca, buralardaki birikimler yanında bir kısım kazanılmış süreler de aktarılabilecek. Bu kuruluşların gayrimenkullerinin BES'e giriş amacıyla satılması halinde, bu işlemlerden vergi alınmayacak. İlk olarak Başak Groupama Mensupları Vakfı, bu uygulama için dosya aldı. Türkiye'de çalışan IBM, BP, Shel, Coca Cola gibi çok uluslu şirketlerin, çalışanlarına yönelik emeklilik taahhütleri nedeniyle yurt dışında tuttukları kaynakları da bu kapsamda Türkiye'ye aktarabileceği belirtiliyor. Söz konusu uygulama, vakıf, sandık ve şirketlere taahhütlerin BES'e aktarımı için 2012 yılına kadar süre veriyor. Uygulama kapsamında, 1 milyar doları uluslararası şirketlerin yurt dışında tuttukları kaynaklar olmak üzerde toplam 5 milyar dolarlık kaynak girişi bekleniyor. Uygulama kapsamına, mensuplarına emeklilik taahhüdü veren 200 civarında vakıf ve sandığın girdiği tahmin edilirken, bununla ilgili envanter çalışması sürüyor. Uluslararası şirketlere ait vakıf ve sandıkların yurt dışında tuttukları fonlar da vergisiz olarak Türkiye'ye aktarılabilecek. Bu yıl içinde yapılan ''işverenlerin çalışanları için ödedikleri paralarla ilgili bir düzenleme''nin de sektöre olumlu etki etmesi bekleniyor. Grup emeklilik sözleşmesi, hak kazanma süresi (westing) konusunda yapılan düzenleme ile çalışanlar için işverenin ödeme yapması teşvik ediliyor. İşveren, çalışanlar adına ödediği zaman, 5 yıla kadar hak kazanma süresi koyabiliyor ve çalışanın kendi bünyesinde çalışmasını zorunlu tutmuş oluyor. İşveren 5 yıl süre koyarsa, çalışan her sene bunun yüzde 20'sine hak kazanıyor. 4 yıl şart koyarsa, her yıl için yüzde 25'ini alabilecek. İşveren 3 yıl ve altında süreler koyarsa, yararlanma oranları serbest bırakıldı. Bu uygulamanın, işverenin BES'e katılımını artırması bekleniyor. İşverenlerin katılımının artması, BES'in sağlıklı büyüme trendine girmesi açısından çok önemli. Çünkü yurt dışında da sektördeki büyümeler, daha ziyade iş yeri bazlı planlarla olmuş. Bunların ileri ki dönemlerde sendikaların gündemine girmesi de bekleniyor. Sendikaların, sosyal yardımlarda bireysel emeklilikle ilgili maddeler koydurması, sektörü olumlu etkileyecek. VERGİ AVANTAJINDAN YARARLANAN KATILIMCI SAYISI YÜZDE 25-30 Kişilerin gönüllü bir uygulama olan BES'e girişi teşvik etmek amacıyla, halen 3 aşamada vergisel teşvikler uygulanıyor. İlk aşamada, BES kapsamında ödenen katkı payları, kişilerin gelir vergisi matrahından indirilebiliyor. Yapılan anketlere göre, bu vergi teşvikinden, sistemdekilerin ortalama yüzde 25-30'u yararlanıyor. Ortalama gelir seviyesindeki insanların gelir vergisi diliminin yüzde 27 olduğu düşünülürse, insanlar, önemli sayılabilecek bu teşvikten ilk aşamada yararlanmamış oluyor. Bireylerin bu avantajdan daha fazla yararlanmalarını sağlamak üzere, iade sisteminin etkinleştirilmesi yönünde çalışmalar yapılıyor. İnsanları bu konuda bilgilendirmek yanında, ''devletin doğrudan prim desteği sağlaması'' şeklinde model üzerinde de duruluyor. Buna göre, ''kişilerin ödediği katkı payının, gelir vergisi dilimlerine göre belli bir yüzdesinin devlet tarafından ilave olarak verilmesi'' modeli üzerinde çalışılıyor. Ancak bu uygulamada, vatandaşın sistemden emekliliği hak ederek çıkması gerekiyor. İkinci aşamada ise BES kapsamında yatırıma yönlendirilen fonların getirisinden yüzde 10'luk stopaj alınmıyor. Böylece fonların getirisi, doğrudan yatırıma göre daha yüksek kalıyor. Üçüncü aşamada da vatandaşın sistemde uzun süre kalmasını sağlamak üze vergisel teşvik uygulanıyor. Sistem'den erken ayrılanlarda ödemelerden yüzde 10-15 stopaj kesintisi yapılırken, 10 yıldan uzun kalanlar ve 56 yaşına ulaşanlardan alınan kesinti yüzde 3,75'e düşüyor. BES fonlarının büyük bölümü, yüzde 70'i doğrudan olmak üzere dönemsel olarak yüzde 80-90'ı devlet borçlanma enstrümanlarında tutuluyor. bu nedenle en azından anaparada kayıp olmuyor. Yatırımcıların yatırım portföyünü yılda 6 kez değiştirme hak var. Uzmanlar, kısa vadeli piyasa getirileri ile bu konuda dağılım yapılmasının yanlış olduğu, uzun vadeli getirilere bakmak gerektiği konusunda yatırımcıları uyarıyor. Finansal piyasaların gelişmesi ve uzun vadeli yatırımlar açısından da BES sistemi büyük önem taşıyor. Özellikle yaşanan finansal krizler, uzun vadeli tasarrufların önemini bir kez daha açığa çıkarıyor. BES'teki gelişmeler Emeklilik Gözetim Merkezi tarafından haftalık olarak izleniyor. Sistemde gözetim ve denetim çok yoğun. Bu nedenle risk, şirketlerden dolayı vatandaşın yatırım tercihlerinde yoğunlaşıyor. Şirketler, fon yönetimi görevi üstlenirken, vatandaşın yatırım tercihleri riski artırabiliyor. Şu anda sektörde 10 şirket faaliyet gösterirken, ruhsat alan iki şirket de ürün satışına başlayacak. Sektöre yabancı ilgisi de devam ediyor. Yurt dışındaki bankalarda yaşanan finansman sorununa karşın, BES şirketlerinde katılımcılar açısından fazla risk görünmüyor. Katılımcıların parası bireysel hesaplarda tutulduğu ve şirket sadece fon yönetimi yaptığı için şirket batsa bile paralar orada duruyor. Vatandaş, yılda 1 kez şirketi değiştirebiliyor.