Bankaların kredi vermeye niyeti yok

Merkez Bankası'nın üç ayda bir gerçekleştirdiği banka kredileri eğilim anketi, bankaların yılın son çeyreğinde konut, taşıt ve bireysel kredi talebinde hızlı bir artış beklediğini ortaya koydu. Anket, işletmelerin kredi talebinde ise bir miktar gerileme beklendiğinin işaretini verdi. Bankalar, konut, taşıt ve bireysel kredi talebinde belirgin bir artış bekliyor beklemesine ama, bu talep karşısında harekete geçecek ve talebi karşılayacak düzeyde kredi açacak gibi görünmüyor. Tahmin edilen taleple açılması düşünülen kredi oranı arasında büyük fark bulunuyor.
Merkez Bankası'nın banka kredileri eğilim anketi kredi hacminde yaklaşık yüzde 80 paya sahip 1'i kamu, 9'u özel ve 5'i yabancı olmak üzere 15 bankayı kapsıyor. Bu 15 bankanın hepsi işletmelere kredi açıyor, yine 15 Banka bireysel kredi kullandırıyor. Konut ve taşıt kredisi açan banka sayısı ise 14.
Ankette bankalara hem son üç aydaki durum soruluyor, hem de gelecek üç aya ilişkin beklentileri. Son üç aydaki gerçekleşme ve gelecek üç aya ilişkin beklentinin kredi standartları ve kredi talebi açısından değerlendirilmesi isteniyor. Anket kapsamında bankalara başka sorular da yöneltiliyor.
Kredi standartlarıyla her bankanın kendi kredi politikasına yön veren yönetmelik ve kriterleri kastediliyor. Bu kriterler; "yazılı ya da yazılı olmayan, bir kredinin kabul edilebilir olup olmadığını, sektörel, bölgesel ve coğrafi tercihleri, teminatın kabul edilebilirliğini, bireysel kredilerde krediyi kullananın geliri ile geri ödeme oranlarını, projelerde asgari beklenen getiri oranlarını v.s. belirleyen kriter veya uygulamalar" olarak niteleniyor.
Üçüncü çeyrekte neler oldu?
Ankete katılan 15 banka, üçüncü çeyrekte işletmelere verilen kredilerde belirgin bir sıkılaştırma olduğunu belirtti. İşletme kredilerinde standartların yüzde 63 oranında aynı kaldığı, yüzde 37 oranında sıkılaştırıldığı ifade edildi, buna göre net değişim de negatif yüzde 37 oldu.
Konut ve taşıt kredilerindeki standartların değişmediği ve net değişimin sıfır olduğu görüldü. Bireysel kredilerde ise standartlarla ilgili olarak yüzde 16 oranında "biraz sıkılaştırıldı" değerlendirmesi yapıldı.
Üçüncü çeyrekte işletmelerin net kredi talebinde yüzde 43 gibi önemli bir oranda gerileme oldu. Konut, taşıt ve bireysel kredilerle ilgili talepte ise sırasıyla yüzde 23, yüzde 29 ve yüzde 30'luk net artışlar kaydedildi.
Son çeyrekte artış bekleniyor
Merkez Bankası'nın anketi, son çeyrekte konut, taşıt ve bireysel kredilere ilişkin talepte hızlı bir artış beklendiğini ortaya koyuyor.
Konut kredilerine ilişkin talebin yüzde 48 oranında aynı kalacağı, yüzde 52 oranında artacağı tahmin edildi.
Taşıt kredilerinde de benzer bir eğilim bekleniyor. Bu kredilere olan talebin yüzde 59 oranında aynı kalacağı, yüzde 41 oranında ise artacağı beklentisi dile getirildi.
Bireysel kredilere ilişkin kredi talebi beklentisi biraz farklılık gösteriyor. Bu kredilere olan talebin temelde aynı kalacağını ifade eden bankaların oranı yüzde 50. Bireysel kredilere olan talebin biraz artacağını bekleyen bankaların oranı yüzde 45, çok artacağını bekleyen bankaların oranı ise yüzde 5 düzeyinde. Buna göre de, bireysel kredilerdeki net değişim oranı yüzde 50'yi buluyor.
Talep artacak da, kredi açılacak mı?
Bankalar, son çeyrekte konut, taşıt ve bireysel kredi talebinde çok hızlı bir artış olacağını bekliyor. Ancak, kredi talebinin hızlı bir artış göstereceğini bekleyen bankalar, bu talebi karşılamaya hiç mi hiç niyetli görünmüyor.
Bankaların yüzde 52'si konut kredisinde talebin artacağını bekliyor beklemesine ama, kredide standartları gevşeteceğini, bir başka ifadeyle daha kolay kredi vereceğini dile getirenlerin oranı yalnızca yüzde 5 düzeyinde.
Aynı şekilde taşıt kredisinde de yüzde 41'lik talep artışı beklentisine karşılık, standartları gevşeteceğini ifade eden bankaların oranı yalnızca yüzde 5.
Bireysel kredilerde ise durum çok daha olumsuz görünüyor. Bu kredilerde bankaların yüzde 45'inin talebin biraz artacağı, yüzde 5'inin talebin çok artacağı beklentisi içinde olduğunu aktarmıştık. Buna karşılık, bankaların yüzde 79'u kredi standartlarının son çeyrekte aynı kalacağını, yüzde 16'sı biraz sıkılaştırılacağını, yüzde 5'i ise biraz gevşetileceğini ifade ediyor. Buna göre de, bireysel kredilere ilişkin standartta yüzde 10'luk bir gerileme olacak. Yani talep yüzde 50 artarken, kredilere ilişkin standart artmak bir yana yüzde 10 azalacak.
Bu durum, kuşku yok ki piyasa açısından iyi bir haber değil. Konut ve taşıt kredilerinde hiç olmazsa talebin bir kısmının karşılanacağına dönük bir işaret var. Bireysel kredilerde ise vatandaş, en azından bu öngörülere göre, genellikle bankadan eli boş dönecek gibi görünüyor.
Merkez Bankası nasıl değerlendiriyor?
Banka kredileri eğilim anketini değerlendiren Merkez Bankası, çeyrekte işletmelere kullandırılan kredilere uygulanan standartları sıkılaştıran bankaların oranının beklentilerin üzerinde  gerçekleştiğini belirtti. Değerlendirmede özet olarak şu görüşlere yer verildi:

"Büyük işletmelere verilen krediler ile kısa vadeli kredilerde gevşeme beklentisine karşın standartların sıkılaştırıldığı görülmektedir. Bankalar standartları sıkılaştırırken firma ölçeği açısından farklı davranmazken, standartları sıkılaştıran bankaların oranı uzun vadeli kredilerde kısa vadeli kredilere kıyasla daha fazladır. Başta genel ekonomik faaliyetlere ilişkin beklentiler olmak üzere risk algısındaki bozulma standartların sıkılaştırılmasına neden olurken, piyasa finansmanı kaynaklı rekabet ve banka dışı mali kesimin rekabeti standartları sıkılaştırıcı yönde etkilemeye devam etmiştir…
Üçüncü çeyrekte küçük ve orta ölçekli işletmeler ile büyük işletmelerin talebi birbirlerine yakın oranda gerilerken, kısa vadeli kredilerde yaşanan talep düşüşü uzun vadeli kredilere kıyasla daha yüksek gerçekleşmiştir. Borcun yeniden yapılandırılması, satıcıların peşin alımlarda uyguladığı iskonto ve kolaylıklar ile stok artırımı ve işletme sermayesi ihtiyacı gibi faktörlerin talebi artırıcı etkisine rağmen, sabit yatırımlar için ihtiyaç duyulan finansman ihtiyacındaki düşüş talebin gerilemesine neden olmuştur. Gelecek çeyrek için bankaların beklentisi uzun vadeli krediler dışında talepteki düşüşün devam edeceği yönündedir."

 Alaattin Aktaş/Dünya