Air Jordan'lar nasıl değer kazandı?

ABD’li basketbol efsanesi Michael Jordan’ın 1998 Amerikan Basketbol Ligi (NBA) Finalleri ikinci maçında giydiği Air Jordan marka spor ayakkabı 2,2 milyon dolara (yaklaşık 42 milyon 500 bin lira) satıldı. Bu bir ayakkabıya ödenen en büyük bedel olarak rekor kırdı.

Jordan’ın adıyla efsaneleşen spor ayakkabının hikayesi bugünlerde Matt Damon ve Ben Affleck’in yapımcılığını üstlendiği bir sinema filmine de ilham verdi.

Peki Air Jordan’ı bu denli özel kılan ne?

BBC Türkçe'de Ellie Violet Bramley imzasıyla yayımlanan haberde uzmanların bu soruya verdikleri yanıtlar yer aldı.

Nike, 1984’te Jordan ailesine teklif götürdüğünde, genç basketbolcu henüz Carolina Üniversitesi’nde çaylak bir oyuncuydu.

Buna rağmen genç yıldızı ikna etmek için savaş vermeleri gerekti. Bir; Jordan Adidas ile anlaşmak istiyordu, iki; Nike o zamanlarda sıkıntı yaşayan bir markaydı.

Ayakkabı tasarımcısı ve Nike efsanesi Peter C Moore şirkete katıldı ve ilk Air Jordan doğdu.

Anlatılanlara göre, Moore ilk tasarımı bir peçeteye karalamıştı. 

O günden bu yana 35 farklı Air Jordan tasarımı piyasaya çıktı. Jordan’ın atletik mahareti de ayakkabının ününe ün katmaya devam etti.

İkinci el ayakkabıların büyük miktarlara el değiştirdiği sitelerin en gözde ürünlerinden biri Air Jordan. Bu sitelerden birinin yöneticisi olan Drew Haines, “Jordan’ın kültürel anlamda saygınlığı, basketbolu bıraktıktan sonra da artmaya devam etti” diyerek bu fenomeni anlatıyor.

Haines, “Bu kadar zaman geçti ancak kimse onun kariyerinde ulaşabildiği noktaya ulaşamadı” diyor.

Jordan’ın saha içinde olduğu kadar, saha dışında yarattığı efsane de popüler kültüre damga vuruyor.
Sokak giyimi ve kültürü üzerine çok okunan bir dergi olan Highsnobiety’nin eski editörü Jian DeLeon, Jordan fenomenini, “Birçok kişi için sizi uçabileceğinize inandıran Christopher Reeve (Superman’in aktörü) değil Michael Jordan’dı” diyor:

BBC’ye konuşan DeLeon, ayakkabı için, “insanın ulaşabildiği mükemmelliğin, giyilebilir temsili” tanımını yapıyor.

Sahip olduğu Jordan sayısını yüzlerle ifade eden ve tam sayıyı bilmediğini söyleyen DeLeon, bu ayakkabının reklam kampanyalarının bir araba reklamı gibi yapılmasına dikkat çekiyor.

Spike Lee'nin yönettiği reklam filmi

1989 yılında ünlü yönetmen Spike Lee tarafından yaratılan reklam kampanyası da, ayakkabının tarihindeki önemli dönemeçlerden biri.

Ünlü oyuncu ve yönetmen Lee, bu reklamda, Jordan’ı bu kadar iyi yapanın ne olduğu sorusunu soruyor ve yanıtı da kendisi veriyordu; “Bunun cevabı ayakkabıları olmalı.”

DeLeon bu reklam kampanyası ile Jordan'ların bir statü sembolü haline gelmeye başladığını söylüyor.
NBA’in ayakkabıyı yasaklama girişimi de elbette ters tepti ve o dönem bir isyankarlık sembolü olarak anılmasını sağladı. Lig yönetimi o dönemde ayakkabıların rengine karar verebiliyor ve beyaz ağırlıkta olmalarını dayatıyordu.

DeLeon, Air Jordan’ın, o dönemin alçakgönüllü tasarımları arasında, birçok özelliği ile anında göze çarpmasını sağladığını söylüyor.

Kült özelliği

StockX’ten Drew Haines de ayakkabının tasarım özelliklerine dikkat çekiyor ve “Modelin tasarımı ve panellerin kurulumu, binlerce renk seçeneğine imkan vermesi ve farklı malzemelerin kullanımı ile güncel görünebilmesi bunu farklı yapıyor” diyor.

Daha önce de sporcunun ismiyle anılan ayakkabılar oldu.

Örneğin, ABD’li tenisçi Stan Smith’in ismiyle efsaneleşen Adidas modeli… Ya da bir dönem NBA basketbolcularının en çok tercih ettiği ‘silah’ olan Converse’in Chuck Taylor modeli… Ancak Haines’e göre Jordan serisini ilginç kılan; “ona ismini veren sporcunun her zaman ayakkabıdan daha fazla kendinden söz ettirmesi” oldu.

Bir atlet, sporu bıraktığında, genelde ayakkabısı onun hatırasının önüne geçer.

Adidas’ın efsane modeli Stan Smith için yazılan bir kitabın isminin, “İnsanlar Beni Bir Ayakkabı Sanıyor” olması da bu durumu anlatıyor.

Ancak DeLeon, “Aynı durumun Jordan serisi için geçerli olduğunu düşünmüyorum” diyor.

Netflix’in The Last Dance belgesel serisi, Jordan’ın son kez şampiyonluk yüzüğünü taktığı sezonun hikayesine yoğunlaşıyordu.

2020 yazındaki 10 bölümlük bu belgesel serisi sonrası ayakkabıya StockX’te büyük bir ilgi artışı oldu.

Sokak kültürünün başlangıcı

Air Jordan’lar üzerine tartışmalar da yaşandı.

2020’de yayınlanan One Man and His Shoes belgeseli, ayakkabının nasıl ısrarlı bir şekilde, alım gücü en az kitle olan çocuk yaştakileri hedef alacak şekilde tasarlandığına değiniyordu.

Bir yorumcu, Nike’ın Air Jordanlar’ın arz talep dengesini suni bir şekilde kontrol ettiğini savunurken De Beers firmasının elmas arzını kontrol edişini örnek veriyor.

Drew Haines, Jordan serisinin, dünya şehirlerine yayılan spor ayakkabı kültürünü de başlattığını savunuyor:

Haines “Bu benim için çok açık. Jordan 1, bu kültürü başlatan spor ayakkabı” diyor.

DeLeon da benzer görüşte:

“Jordan serisi sokak modasında devrim yaptı, kült bir statü elde etti. Bu ayakkabıyı sokakta görüp, onu tanıyanlar arasındaysanız, bu sizi bir grubun parçası yapıyor.

Bu kodları bilmek, bağlantıları kurmak sokak kültürünün başlangıcıydı.

80’lerde ve 90’larda ayağında Jordan olan biriyle konuşmaya başlayabilir, büyük ihtimalle de ortak zevkleriniz üzerine sohbet devam ederdi."

DeLeon Jordanların her ne kadar son teknoloji ürünü olsalar da, halen bir nostalji barındıklarını da söylüyor ve “Benim asla atmadığım bir Blur grubu tişörtüm var. Jordan’da da aynı durum söz konusu” diyor.

Michael Jordan'ın ayakkabısı rekor fiyata satıldı

Rekor bekleniyor: Michael Jordan'ın ayakkabıları açık artırmada

Basketbolcu Jordan'ın formasına 2,7 milyon dolar teklif