ABD, Nijer politikasında Fransa’ya mesafeli

FINANSGUNDEM.COM - DIŞ HABERLER SERVİSİ

Dünya, başta ekonomik ve siyasi gerçekçeler olmak üzere birçok farklı bölgede çatışma içinde. Rusya’yla Ukrayna’da karşı karşıya gelen ABD’nin yeni çatışma bölgesi olan Afrika’da daha dikkatli hareket etmesi gerektiği dillendiriliyor.

Finansgundem.com’un derlediği bilgilere göre, Amerikan politikasının, aynı yeni-sömürgeci fırçayla lekelenmeyi önlemek için Sahel Bölgesi sorunlarında Paris'e yönelik geleneksel hürmetine son vermesi gerektiği düşünüşüyor.

Karmaşık bölgesel ve bölge dışı dinamikler

Bloomberg’den Adekeye Adebajo'nun haberine göre, geçen hafta Gabon'da Omar ve Ali Bongo'nun 55 yıllık aile saltanatını deviren askeri darbe, Nijer, Sudan, Burkina Faso, Mali, Gine ve Çad'daki subayların büyük ölçüde devrilen benzer darbelerinin ardından geldi. Seçilmiş sivil hükümetlere sahip Senegal, Togo ve Kamerun'da ise muhalefet partilerine yönelik taciz devam ederken daha fazla domino taşının düşme ihtimali ise giderek artıyor.

Ancak ABD gibi küresel güçlerin, darbelere etkili bir şekilde yanıt verebilmek için öncelikle bu darbelere yol açan karmaşık bölgesel ve dış dinamikleri anlamaya çalışmaları gerekiyor. Aceleci davranmanın ve Fransa'nın düşmanca ve müdahaleci yaklaşımına uymanın riski ise çok yüksek olabilir.

Tarihsel süreç

2017 yılında Nijer'de düzenlenen bir pusuda dört ABD askeri öldürüldüğünde, birçok Amerikalı, ABD birliklerinin ülkede ne yaptığını merak ediyordu. Yirmi dört yıl önce Bill Clinton yönetimi, Somali'de benzer bir pusuda 18 Amerikan askerinin öldürülmesinin ardından Afrika'daki Birleşmiş Milletler barış gücünü lağvetti ve Amerikan birliklerini ülkeden çekti. Daha sonra George W. Bush'un ‘küresel teröre karşı savaş’ı, Amerika'nın varlığını büyük ölçüde genişleten Barack Obama tarafından Afrika'da sürdürüldü. Bir düzine Afrika ülkesinde askeri ayak izi oluşturuldu. Cibuti, Etiyopya ve Seyşeller'de insansız hava aracı üsleri inşa edildi ve şu anda 1.100 ABD askerinin bulunduğu Nijer’de de, 110 milyon dolarlık bir insansız hava aracı ve hava üssü inşa edildi.

Nijer darbesi sırasında, eski sömürge hükümdarı Fransa, ülkenin kuzeyindeki uranyum madenlerini koruyan askerlere sahipti ve eski kolonilerindeki ekonomik çıkarlarını tekeline alan Galya şirketlerinin sömürücü modelini sürdürüyordu. ‘Francafrique’ sıklıkla Gabon, Orta Afrika Cumhuriyeti ve Çad gibi ülkelerde çeşitli yandaş diktatörleri iktidarda tutan yozlaşmış siyasi anlaşmalar ve askeri anlaşmalar içeren kirli bir ilişkiyi temsil ediyordu.

Fransızların Sahel liderliği 2013’te çöktü, yerini Wagner aldı

Mali, Burkina Faso, Nijer, Çad ve Moritanya’dan oluşan G5 Sahel ülkelerinin Fransız liderliği 2013'ten bu yana olağanüstü bir şekilde çöktü. Fransız ordusu Mali'deki üssünden ihraç edilirken, Burkina Faso ve Gine'deki askeri rejimler Paris'e düşman oldu. Frankofon Afrika'daki pek çok protestocu artık eski sömürgeci güce karşı Rus bayrakları sallıyor. Rus paralı asker grubu Wagner şu anda Mali'deki askeri rejime, Nijer ve Burkina Faso'daki hükümetlerin de kontrol altına almaya çalıştığı militanlarla mücadelede yardım ediyor.

Bu çatışmanın bölgesel dinamiklerini anlamak bu nedenle önemli. 15 üyeli Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu (Economic Community of West African States - ECOWAS), Nijer'deki General Abdourahamane Tchiani liderliğindeki darbecileri, görevden alınan Başkan Muhammed Bazum'u tekrar iktidara getirmek için askeri müdahaleyle tehdit etti ve Wagner paralı askerleri Nijer'e girdi.

ECOWAS’ın varoluşsal krizi

Ancak ECOWAS varoluşsal bir krizle karşı karşıya ve şu anda dört geniş kampa bölünmüş durumda. Bölgenin “Topallayan Leviathan’ı" olarak bilinen Nijerya’nın yeni bir başkanı var: Bola Tinubu, şu ana kadar dış politikada kesin bir dokunuştan yoksun. Nijerya, 100 milyar dolarlık borç ve ezici bir yoksullukla boğuşuyor. Bu durum, tarihsel olarak yerli petrolün fiyatını ucuz tutan yakıt sübvansiyonunun yakın zamanda kaldırılmasıyla daha da kötüleşiyor.

Nijerya, 1990'larda Liberya ve Sierra Leone'de övgüye değer müdahalelere öncülük etti, ancak ordusu artık eskisi kadar güçlü değil ve yerli cihatçıları kontrol altına almak için çabalıyor. Tinubu, müdahale karşıtı kamuoyunun ve parlamentonun baskısıyla karşı karşıyayken, yüzyıllar boyunca Nijerya-Nijer sınırında ticaret ve etkileşimde bulunan büyük Hausa etnik grubunun varlığı, Nijerya cumhurbaşkanının yüksek sesle savunduğu potansiyel işgali daha da karmaşık hale getiriyor.

Nijer cuntasının sivil yönetime üç yıllık geçiş önerisini reddeden ECOWAS içindeki ikinci ‘şahinler' grubu arasında Fildişi Sahili, Senegal, Gana, Gambiya, Gine-Bissau ve Benin yer alıyor. Bu ülkeler de, kendi ordularının darbe yapmasından korkuyor. Bu ülkelerdeki birçok muhalefet partisi ve vatandaş da her türlü bölgesel askeri müdahaleyi kınıyor.

Diğer gruplar

Üçüncü grup ise Liberya, Sierra Leone, Togo ve Yeşil Burun Adaları'nın da aralarında bulunduğu ‘karmaşıklar'dan (muddlers) oluşuyor. Bunlardan bazıları Bazoum'u yeniden iktidara getirecek başarılı bir müdahalenin uygulanabilirliği konusunda endişelerini dile getiriyor.

Ve dördüncü bir askeri darbeci grubu olan Mali, Burkina Faso ve daha sessiz bir şekilde Gine'deki hükümetlerin, herhangi bir ECOWAS müdahalesine karşı koymak için Nijer'deki askerlere askeri destek sözü verdikleri görülüyor. Afrika Birliği (The African Union - AU) ise herhangi bir silahlı operasyona karşı kararsız kalmayı sürdürüyor.

ABD’nin Nijer politikası kargaşa içinde

ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken'in daha altı ay önce Nijer'i ‘demokrasi modeli' olarak tanımlamasına rağmen, Amerikan politikası da Nijer'de kargaşa içinde görünüyor. Washington şu ana kadar Fransa'nın Nijer'deki askeri cuntaya yönelik açıkça düşmanca tutumundan makul bir şekilde kaçındı. General Tchiani, 1500 Fransız askerinin ülkeden çekilmesini talep etti.

ABD'nin artık aynı yeni-sömürgeci fırçayla lekelenmemesi için Sahel meselelerinde Paris'e olan geleneksel hürmetini durdurması gerekiyor. Herhangi bir ECOWAS askeri müdahalesinin, yaygın olarak, Batı'nın Nijer'deki çıkarlarını korumaya yönelik bir 'Fransız-Amerikan Truva Atı'nın sembolü olarak algılanması muhtemel gözüküyor. Washington’ın bunun yerine ECOWAS ve Afrika Birliği'nin BM tarafından desteklenen bölgesel arabuluculuk çabalarını güçlü bir şekilde desteklemesi gerekiyor.

Gelecek yıl zorlu bir yeniden seçim savaşıyla karşı karşıya kalan Joe Biden’ın ise Nijer'de Somali tarzı bir askeri felaketten kaçınmak isteyeceği tahmin ediliyor.

BM: Nijerya 13 yılda 100 milyar dolar kaybetti

Nijer'den ECOWAS'a yeşil ışık: Anlaşabiliriz

Nijerya hükümetinden madencilik sektörü hamlesi

ABD ve Fransa savunma bakanlarından Nijer görüşmesi

ECOWAS, Nijer'deki askeri yönetime 9 aylık geçiş hükümeti süreci önerdi

Nijer'den Fransa'ya: Tüm askerlerinizi çekin