500 büyük şirket fikri kime ait?

Dünyada 500 büyük şirket listelerinin geçmişi çok eskilere dayanır. Almanya'da, Amerika'da 1900'lerin başında yayınlanan bu tür listeler vardı. Amerika'da 1950'lerden bu yana düzenli olarak Amerika'nın 500 Büyük Şirketi listesi yayınlanıyor.

Türkiye'de ise 500 büyük şirket listesinin yayınlanması 1967 yılında gerçekleşebildi. İstanbul Sanayi Odası'nın öncülük ettiği bu listenin bilinmeyen, öne çıkmayan bir de hikayesi var.

İstanbul Sanayi Odası, "Türkiye'nin En Büyük Sanayi Şirketleri" listesini 1967'de 100 şirket olarak açıkladı. 1970'lerin sonunda 300, 1980'lerde ise 500 şirkete çıkardı.

Türkiye'de bu liste fikrinin kime ait olduğu pek gündeme gelmedi. Aslında ben de iş dünyası tarihini çok yakından incelememe rağmen çok yakın zamanda öğrendim. Fikir, Türkiye'de birçok konuya öncülük etmiş olan merhum Vehbi Koç'a ait. Vehbi Koç, "Bu fikre nasıl öncülük ettiğini şöyle anlatır: "Her Amerika'ya gidiş gelişimde bir ders alırım. Aldığım önemli derslerden birisi Amerika'da affedilmeyen iki suç olduğunu öğrenmemdi: Birisi vergi kaçırmak, diğeri de başkasının mektubunu açmak. Amerika'daki bir mecmua, Amerika'nın ileri gelen firmalarının sermayesini, cirosunu, çalışanlarını, kazandığı parayı ve vergileri yazıyor.

O dönemde Türkiye'de şu kanaat vardı: Bu adamlar para kazanır ama vergisini vermez. Ama biz vergimizi veriyorduk. Buna bir çözüm bulmak gerekir diye düşündüm. 1967 yılıydı. İstanbul Sanayi Odası'nın Fazıl Zobu diye başkanı vardı. Ona iş mecmuasının listesinden ve bunun Türkiye'de de ilanından bahsettim. Düşündüler, araştırdılar ve yapmaya karar verdik. Önce 100, sonra 300, şimdi de 500 firma ilan ediliyor. Şimdi kamuoyu kimin ne iş yaptığını, kimin ne vergi verdiğini, ne kazandığını gözleriyle görüyor, ona göre bir numara veriyor, bir kanaati oluşuyor."

Gerçekten de merhum Vehbi Bey'in başlattığı bu araştırma, Türkiye'de büyük bir boşluğu doldurdu. İSO'dan sonra Capital Dergisi'nde "Türkiye'nin 500 Büyük Özel Şirketi", ardından da Ekonomist Dergisi'nde "Anadolu'nun 500 Büyük Şirketi" listelerini yayınladık. Böylece Vehbi Bey'in başlattığı yoldaki diğer boşlukları da doldurmuş olduk. (RAUF ATEŞ/CAPİTAL TÜRKİYE DERGİSİ)