3 yılda 300 Türk kepenk indirdi

IKBY bağımsızlık referandumuna ekonomik sıkıntıların eşliğinde gidecek. Merkezi hükümetin bütçeyi kesmesi, bölge gelirinin de DAEŞ ile mücadeleye ayrılması nedeniyle maaşlar yarı yarıya ödeniyor. Bölgede resmi rakamlara göre 2014’ten bu yana 300 Türk şirket faaliyetlerini durdurdu.

Bir yandan Bağdat Hükümeti’nin bütçeden verdiği yüzde 17’lik payı kesmesi, diğer yandan ise DAEŞ tehlikesi Kuzey Irak’ın ekonomik durumunu tamamen kötüleştirdi. Sıkıntıların başladığı 2014’ten bu yana halkın alım gücü ciddi şekilde düşerken, bu durum Türk şirketlerin de kepenk kapatmasına yol açtı. Sadece resmi rakamlara bakıldığında sıkıntıların başladığı 2014 yılında 1500- 1600 olan Kuzey Irak’taki Türk menşeli şirket sayısı bugün 1300’e gerilemiş durumda. Bölgede inşaat ve altyapı yatırımları ise tamamen durmuş.

Bir Türk şirketinin davetlisi olarak yaptığımız Kuzey Irak seyahatinde bölgede iş yapma mücadelesindeki şirketlerin yaşadıklarını gözlemleme imkanı bulduk. Atatürk Havalimanı’ndan yola çıkıp, yaklaşık 2 buçuk saatlik yolculuğun ardından 53 derece hava sıcaklığının olduğu Erbil’e iniş yaptık. Çok yakın bir dönemde DAEŞ tehdidini ensesinde hisseden bölge, güvenliği had safhada tutuyor. Havalimanındaki sıkı kontrolün ardından otelimize vardığımızda girişte tüm araçların durduruluğunu ve içindeki herkesin tek tek K-9 eşliğinde arandığını gördük.

En yüksek maaş 1 aylık kirayı karşılıyor

Otele yerleşmemizin ardından gerek bölgede yapılacak referandumu gerekse bölgedeki ekonomik durumu analiz edebilmek için şehrin merkezine gitmek istedik. Aracımızın şoförü Müfit 1999- 2004 yılları arasında askerliğini barış gücünde yapmış. Aslen Türkmen olan Müfit, 2014 yılından bu yana bölgenin ekonomik durumunun bozulduğunu anlatıyor bize. Bağdat Hükümeti’nin bütçeden vermesi gereken yüzde 17’lik payı vermemesi nedeniyle memurların bile maaşlarının yarı yarıya kesintiyle ödendiğini ifade eden Müfit, “IŞİD Musul’a girince buradaki inşaat işleri durdu. Para da kalmadı. Olan para askeri harcamalara gitti. Maaş en fazla 500 dolar. Bir evin aylık kirası da o kadar. Ekmeğin fiyatı 2014’ten beri aynı ama gramajı düşürülüyor” dedi.

Müfit, referandumda hayır oyu kullanacağını söylüyor. Nedeni ise ekonomik sıkıntıların evet çıkması halinde daha da artacağını düşünmesi. Ekibimize dahil olan Erbilli gazeteci Hunar Omer ise referandumda Kuzey Iraklıların yüzde 65- 70’lik kısmının bağımsızlık yönünde oy kullanacağı görüşünde. Merkezi Hükümet’in bölge için hiçbir şey yapmadığını savunan Omer, “Şimdi Süleymaniye’de bir grup çıktı ‘Biz bağımsız devlet istemiyoruz’ demeye başladı. Onlar da istiyor ama Barzani ile ters düştüler. Irak’ta Kürt, Sünni ve Şii olmak üzere 3 ayrı devletin olması herkesin yararına” diyor. Omer, işsizliğin tırmandığı bölgede hırsızlıkların arttığını, Türk şirketlerin de para olmadığı için ya çekildiklerini ya da üretimlerini kıstıklarını, faaliyetlerini durduran Türk şirketlerin oranının yüzde 15- 20 civarında olduğunu anlattı.

Yarım kalan projelerin çoğunda Türkler ana yükleniciydi

Türkiye’nin bağımsızlık referandumuna karşı tavrı çok net. Erbil Başkonsolosu Mehmet Akif İnam ile akşam oteldeki yemekte sohbet etme fırsatı bulduğumuzda, o da referandumun ‘Bölgedeki krizlere bir yenisini ekleyeceği’ görüşünü savunuyor. Sohbet sırasında İnam, güvenlik nedeniyle ticari faaliyetlerin azalmasına rağmen son 1 yıldır toparlanma emarelerini gördüklerini ifade etti.

Ekonomik krizin Türk firmalarının alacaklarını etkilediğini anlatan İnam, yarım kalan projelerin çoğunda Türk şirketlerin ana yüklenici olduğunu söyledi. İnam, Kuzey Irak’ta 1300 Türk firmasının faaliyette olduğunu da kaydetti. İnternette kısa bir araştırma yaptığımda, yine Erbil Başkonsolosu İnam’ın 2014’ün başında yaptığı bir açıklamada Kuzey Irak’ta irili ufaklı 1500- 1600 Türk firmasının faaliyette olduğu bilgisini verdiğini gördüm. Bu da aradan geçen 3 yılda en az 200- 300 Türk firmasının kepenk kapattığına işaret ediyor.

AVM’deki Türk markalar kapatıp gitmiş

Kuzey Irak programımızın ikinci günü ise kara yoluyla Duhok’a geçtik. Başkonsolosun önceki akşam ‘Erbil Duhok arasındaki yolda çok kaza oluyor’ uyarısını da test etmiş olduk. Yollar yer yer tümseklerle dolu ve tamamlanmamış köprüler göze çarpıyor.

Ekonomik sıkıntıların yola da yansımış. Duhok’a gittiğimizde rahat gezilebilecek tek yer olan Duhok Mall’a geçtik. Kafamızda ‘İnsanlar serin yerde toplanır biz de bol bol konuşuruz’ düşüncesi vardı ama olmadı. Ekonomik sıkıntının en net görüldüğü yer burası oldu. AVM ilk açıldığında içindeki Türk mağazaları, yaptıkları yatırımları 2- 3 ay gibi kısa sürede karşılamışlar fakat bugün bazı mağazalar kapanmış. Müşteri de yok AVM’de.

Musul çözülünce, Türkler döner

Türkiye- Irak Sanayicileri ve İşadamları Derneği’nin (TISİAD) Duhok Baş Temsilcisi Avukat Sekvan İsmail Aban ile de karşılaştık. Türk şirketlerinin iş olmadığı için gittiklerine değinen Aban, gelecek içinse umutlu. Musul sorununun tamamen çözülmesinin ardından Türk şirketlerinin bölgeye tekrar gideceklerine inandığını ifade eden Aban, “Gıda ve inşaat malzemelerinde işler devam ediyor. Taşeron olarak yerli firmalarda çalışan çok Türk vardı. Dekorasyonda, ısıtma- soğutmada en öndeler. Şu anda yok yeni yatırım. Çarşıdaki malların yüzde 80’i Türkiye’den” ifadelerini kullanıyor.

"Türkiye sınırı kapatırsa, bizim için çok kötü olur"

Kuzey Irak’a asıl davet edildiğimiz iş ile ilgili toplantıya bölgenin önde gelen kamu temsilcileri, iş adamları ve aşiret temsilcileri de katıldı. Bölgedeki işlerin zayıfl amasından yakınan DOSKO Company’nin Başkanı Serbest Diwaly Dosky, Türklerle 7 yıl birlikte iş yaptığını anlattı. Şu dönemde kendisinin de iş yapamadığını ifade eden Dosky, Musul’un yeni bir pazar olabileceğini ve bölgeyi tekrar canlandırabileceğini ifade ediyor. Türkiye’nin desteğini de çok önemsiyor Dosky. Ona göre Türkiye bir gün sınırı kapatırsa, bölgenin durumu çok daha kötü olabilir. Referandum konusunda ise “Şimdi bağımsız olmazsak ne zaman bağımsız olacağız” diyor. Irak’tan geriye hiçbir şey kalmadığını dile getiren Dosky, “ABD bizim İran ile yakınlık kurmamızı kabul etmez. Tek yolumuz Türkiye. Suriye’de de bir Kürt devleti kurulabilir o zaman birleşme de olabilir” diyor.