Uzmanlar İslami Finansı tartışıyor

5 / 6

---

EN YAYGIN İSLAMİ FİNANS YÖNTEMLERİ

SUKUK: Arapça, faizsiz bono olarak nitelendiriliyor. Özellikle son 10 yılda önemi ve popülaritesi giderek artan bir finansal araç. Temafkuralı senetlerin fiziki varlıklara dayalı olmasıdır. Bununla birlikte, İslam hukuku çerçevesinde menkul kıymetleştirmeye konu olabilecek varlıkların kapsamı nispeten sınırlıdır. Dünyada 14 farklı sukuk bulunuyor. Bu sisteme göre ana firma sukuk işlemine konu malları özel amaçla kurulmuş şirkete devreder. Bu şirket varlıkları menkul kıymetleştirerek yatırımcılara satar.
MURABAHA: İslami finansman yöntemleri arasında en sık kullanılandır. Murabaha yönteminde banka, müşterisinin talep ettiği malı satın alıp belirlenen oranlarla vade farkını ekleyerek müşterisine satar. Bu sistemde müşteri malın peşin fiyatı ve bankaya ödeyeceği kar payı konusunda bilgi sahibidir. Pratik ve getiri oranı yüksek olan bu yöntem Türkiye'de katılım bankalarının en sık kullandırdığı finansman yöntemidir. Hane halklarına ve işletmelere kısa ve orta vadeli ticarî kredi kullanma imkânı sunma konusunda esnek bir mekanizma olan murabaha, mikro ve küçük ölçekli işletmelerin finansmanında da önemli bir rol oynar.
Mudarabe: Emek sermaye ortaklığını ifade eder. Banka yatırım için ihtiyaç duyulan kaynakların tamamını sağlarken, müşteri emeğini koyar. Yapılan işlemden oluşan kâr başlangıçta anlaşılan oranlarda banka ve müşteri arasında paylaşılır. Zarar olması durumunda, eğer müşterinin herhangi bir kusuru yoksa banka bütün zararı yüklenir. Bu sistem genellikle ticaretin finansmanında kullanılır.
TEVERRUK: Bir malın taksitle alınıp satıcısından başka birine peşin olarak satılmasıdır. Bu sistemle nakit ihtiyacı olan kişi ihtiyacını karşılar. Hanbelî Mezhebi'ne göre yapılmasında sakınca yoktur. Bu sistem katılım bankaları tarafından ödeme güçlüğü çeken müşterilerin borçlarını yeniden yapılandırma amacıyla kullanılabilir.
Müşareke: Müşareke ortaklığı sisteminde katılım bankası gerekli sermayenin bir kısmını karşılar. Bu sistemde müşterinin de sermayeye katkıda bulunması gerekir. Yapılan ortaklık sonucunda elde edilen kâr başlangıçta anlaşılan oranlarda paylaşılır. Bu oran sermaye paylarıyla aynı olmak zorunda değildir. Müşteri yapılan işe sermayeye ek olarak emeğini kattığı için kârdan daha yüksek oranda pay alabilir. Herhangi bir zarar oluşması durumunda ise ortaklar payları oranında zarardan etkilenirler. Bu yöntem genellikle sanayinin finansmanında kullanılır.
KARZ-ı HASEN: Katılım bankalarının bir günlük olarak kullandırdığı faizsiz kredidir. Yerli para cinsinden kullanımı mümkündür. Maddi sıkıntıya düşmüş bir kişiye finansal yardım yapmak üzere ihtiyaç duyduğu tutarı verip hiçbir menfaat temin etmeden verilen borcu aynıyla geri almaktır. Buna göre bin TL borç verip bin TL tahsil etmek karz-ı hasen sayılır.
Tekafül: En kısa haliyle 'İslami sigorta' olarak tanımlanabilir. Sözlük anlamı 'dayanışma' demektir. Arapça kökenli kefalet kelimesinden türemiş olan tekafül Türkçe anlamı olarak ise bir arada hareket etmek, dayanışmak olarak yorumlanabilir. Tekafül, çeşitli formlarda yüzlerce yıldır uygulanmaktadır. Sorumluluk paylaşımı esasıyla riskin belirli gruplar arasında dağıtılması mantığına dayanır.
Selem: Selem belirli bir malın veya hizmetin bedelinin tamamının peşin olarak ödenip ileri bir vadede satın alınmasıdır. Banka peşin ödeme yaparak gelecekte üretilecek olan malı satın alır. Fakat bu malı satmak için vadesini beklemek zorundadır. İslam hukukuna göre para, altın, gümüş ve para benzeri varlıkların bu yöntemle satışı, elde edilen gelir faiz olarak değerlendirildiği için kesinlikle yasaktır. Özellikle İran'da uygulanan bir finansman yöntemidir. Selem işleminden kaynaklanan riskten korunmak amacıyla bankalar paralel selem işlemi de yapabilmektedir.
İstisna: Halihazırda var olmayan ve gelecekte üretilecek bir malın satılması işlemidir. Bu sistem genellikle tarım ve inşaat projelerinde uygulanır. Müşteri belirli bir peşinat ödedikten sonra kalan tutarı taksitler halinde bankaya geri öder. Bu yöntem özellikle Körfez ülkelerinde büyük ölçekli inşaat projelerinin finansmanında başarılı bir şekilde kullanılmaktadır.
Menafaa: Bir bankanın telekomünikasyon, ulaşım gibi alanlarda faaliyet gösteren firmalara ait hakların (kontör, bilet vb.) mülkiyetini firmalardan peşin olarak satın aldığı finansman modelidir.
Müsaveme: Bir eşyaya kıymet addedilerek pahalandırılmasi ve pazarlanması gibi anlamlara gelen müsaveme fıkıhta herhangi bir malın maliyeti ve kar oranı açıklanmadan pazarlık usulüyle satılması şeklinde tanımlanır. Murabahaya oldukça benzeyen bu yöntemin ondan temel farkı, malın maliyetinin alıcı tarafından bilinmemesidir.
İsticrar. Belirli bir malın alıcı tarafından satıcıya belirli zamanlarda alınacağının vaat edilmesini konu alan sözleşme türüdür. Bazı katılım bankaları tarafından müşterilerin elektrik, su, doğalgaz vb. ödemelerinin finansmanında kullanılır.
İcara: Bu sistem konvansiyonel bankalarla benzer şekilde çalışır. Katılım bankaları icare yöntemiyle gayrimenkul, makine gibi reel varlıkların finansmanı için kaynak sağlar. Yaygın olarak kullanılan türü mülkiyetin devri ile sona eren kira sözleşmesidir.
Muzaraa: Ziraat ortakçılığı demektir. İki ve daha çok kişinin, tarım alanında ortaklaşa iş yapmasını ifade eder. Bir taraftan arazi, diğer taraftan çalışma, emek konulmak suretiyle çıkacak ürünün belirli oran dahilinde paylaşılması şartı ile yapılan bir ortaklık anlaşmasıdır. Meyve ağaçları üzerinde yapılan ortakçılığa ise müsakat adı verilir.