Ufkunuzu genişletecek 6 radikal fikir

3 / 7

---

BİZE YALAN SÖYLENMESİNDEN HOŞLANIYORUZ

Mark Twain, "gerçek, daha ayakkabısını giymeye çalışırken yalan dünyanın yarısını dolaşır" demişti. Aslında bu da bir yalan çünkü Twain muhtemelen böyle bir şeyi hiç söylemedi ve bu lafın kaynağı gayet belirsiz. Öyle ya da böyle, bilginin (ve yanlış bilginin) Twitter'da yayılması üzerine yapılan yakın tarihli araştırmalar sayesinde biliyoruz ki yalanlar gerçeklerden daha hızlı yayılıyor ve bunun altında yeniliğe karşı iştahımız yatıyor olabilir.

2018 başlarında Science dergisinde yayımlanan bir araştırmada, MIT'den üç araştırmacı, üç milyon civarı insanın 2006 ile 2017yılları arasında tweetlediği 126.000 kadar öyküyü analiz etti. En önemlisi, bu öykülerin aralarında snopes.com ve factcheck.org'un da bulunduğu altı adet haber doğrulama web sitesi tarafından doğru ya da yanlış olarak onaylanmış olmasıydı. Bu tweetleri karşılaştıran araştırmacılar, yalanların gerçeklerden daha hızlı ve daha uzağa yayıldığını gördüler. Örneğin, gerçek tweetler 1.000'den fazla kişiye nadiren erişirken en çok paylaşılan sahte tweetler 100.000 kişiye erişebiliyordu. Sahte haberlerin retweet edilme oranı gerçek haberlerinkinden %70 daha fazlaydı ve gerçek tweetlerin 1.500 kişiye erişmesi, yalan tweetlere kıyasla ortalamada altı kat uzun sürüyordu. Yanlış bilginin yayılmasının olası bir açıklaması, yalanları yayanların daha popüler ya da daha aktif Twitter kullanıcıları olması. Fakat araştırmacılar bunun tam tersinin doğru olduğunu gördüler. Yalanların yayılmasına katılan sıradan kullanıcıların takipçi sayısı da, sitedeki etkinlikleri de nispeten azdı. Botları (yani otomatik hesapları) da suçlayamıyoruz çünkü araştırmacıların sonuçları, botların attığı tweetleri çıkararak yeniden analiz etmesi de durumu değiştirmiyor.

Peki, yalan tweetleri bu kadar paylaşılabilir kılan şey ne? Tweetlerin içeriğini analiz eden MIT ekibi, yalanların gerçeklerden daha yeni ve daha ilginç olduğunu gördü. Ayrıca yalanlar duygusal bir tepkiyi tetiklemekte daha iyiydi. Kullanıcıların yalanlara karşılık yolladıkları tweetler genelde onların şaşkınlığını ya da tiksintisini belirten sözcüklerle doluydu.

"Yeni şeylerin insanın ilgisini çektiği bilinen bir gerçektir... Yenilik sadece daha şaşırtıcı ve değerli olduğu için değil, paylaşanın sosyal statüsünü yansıttığı için de önemli. Araştırmayı yürüten Profesör Sinan Aral'a göre, böylece bilgiyi veren kişi, olayların "içyüzüne" vakıf ve "içeriden bilgi alan” biri olarak görülüyor. Yani yalanlar bizi duygusal bakımdan harekete geçirmekle kalmayıp onları paylaştığımızda da kendimizi iyi hissettiriyor.

Bu araştırma neden birçoğumuzun yalanlara kandığı sorusuna yanıt bulmayı amaçlamıyor. Yalan olduklarını baştan bilseydik muhtemelen bunları bu kadar çok paylaşmazdık. Ne yazık ki psikoloji alanında yıllardır yürütülen çalışmalar, karşılaştığımız bilgiyi değerlendirmede o kadar da iyi olmadığımızı gösteriyor. Fazlaca kafa yormayı sevmiyor, o yüzden kestirme yoldan sonuca varıyoruz (buna "bilişsel cimrilik" deniyor). Yani yalanın hızlı yol aldığını söyleyen her kimse haklı... Şimdi bize gereken yalanları durdurmanın bir yolu. Dr Christian Jarrett, Great Myths of the Brain kitabını kaleme aldı.