Ufkunuzu genişletecek 6 radikal fikir

2 / 7

---

“GERÇEK" SİZ, GERÇEK DEĞİLSİNİZ

LC ile tanıştığımda 25 yaşındaydı. Bana harika anıları olduğunu söylemişlerdi ve harika anılar benim araştırma hobim. LC yaşamını rengârenk, akıcı bir anlatı hâlinde hatırlıyordu. Giydiği kıyafetlerin renkleri, sözcüğü sözcüğüne söylediği her şey, en ince ayrıntısına varıncaya dek günlük rutini. Fakat bir tuhaflık vardı. Bu güzel anılar onun sadece 9-14 yaş arasına aitti ve yalnızca sofu Katolik inancıyla ilişkili olayları kapsıyordu. Bu tarihler arasındaki her şeyi anımsayabiliyordu LC; ama geri kalan her şey hepimiz için olduğu kadar dağınık ve belirsizdi.

LC vakası tuhaf görünebilir ama aslında onun yaptığı, hepimizin her gün yaptığı şeyin uçlardaki bir versiyonuydu. Yani geçmişin bir hikâyesini inşa ediyordu. Şu anda kim olduğumuza dair bir fikir edinmek için hepimizin kişisel bir tarihe ihtiyacı vardır. Ancak hatırladığımız geçmiş her zaman olmuş olayların sadık bir temsili değildir. LC'nin geç ergenliğine psikolojik sorunların gölgesi düşmüştü ve kız şimdi -kâh gerçek kâh değil- çektiği ızdırabı açıklayabilecek bir kişisel tarih inşa ediyordu.

Gerçekten de araştırmalar hepimizin anıları şu anki ihtiyaçlarımız ve hedeflerimiz doğrultusunda ayıklayıp seçtiğimizi gösteriyor. Bu, adına "gözlemleme sistemi" denen bir psikolojik mekanizma tarafından, biz farkında olmadan gerçekleştiriliyor. Bir görüntünün ya da kavramın zihninizde belli bir görüntüyü, kokuyu ya da sesi en son canlandırdığı zamanı düşünün. Biz psikologlar buna "istemsiz anılar" diyoruz. Gözlemleme sisteminiz bu çağrışımın gerçek bir anı gibi "gelip gelmediğini" (yani çağrışımın ne kadar detaylı ve duygusal olduğunu) ve şu an kendinizle ilgili fikirlerinize uyup uymadığını (yani ne kadar "inanılır" olduğunu) söyler. Eğer uygunsa bu çağrışım, hikâyenizin bir parçası olur. Uyuşmazsa da o an için ihmal edilir.

LC'nin anıları 500 sayfayı, belki daha da fazlasını kapsıyordu. "Çok iyi hatırlıyorum," diyordu, "menekşe ve pembe rengi eteğimi giymiş, pembe saç bandımı takmıştım. Bisikletten düştüm ve bacağım çizildi." LC'nin anılarının ne kadarının gerçekten olduğunu bilmek olanaksız ama değerlendirmelerimiz bunların birçoğunu uydurduğunu gösteriyor. Ne var ki LC yalan söylemiyordu. Hepimiz hiç gerçekleşmemiş olaylara ilişkin bariz anılara sahibiz. Örneğin meşhur nörolog Oliver Sacks, Londra Bombardımanı'nı hayatı boyunca çok canlı biçimde hatırlamıştı. Ama bombardıman gerçekleştiğinde Londra'da bile değildi. Hull Üniversitesinde 2010'da yaptığımız araştırma gösteriyor ki katılımcıların yüzde 20'sinin artık gerçekleştiğine inanmadıkları en az bir anısı var. Bu sahte anılar, beyinlerimizin mümkün (ve imkânsız) senaryoları (muhtemelen başımıza gerçekten gelen bir şeyden yola çıkarak ya da tümüyle uydurarak) yaratmasından kaynaklanıyor. Bu görsel imgelerin canlılığı ve duygusal yoğunluğu, gözlemleme sistemini aldatarak bunların gerçek anılar olarak sınıflandırılmasına yol açıyor.

Yani hatırladığımız geçmiş tümüyle gerçek değil. Fakat bu kötü bir şey de değil. Hafızanın amacı hayatın iniş ve çıkışlarıyla uzlaşmamızı sağlayan, tutarlı ve akla yatkın bir benlik hissi oluşturmak. Tümüyle gerçek olmayan bir geçmiş, bu amacı yerine getiriyor. Sorunlar, kişinin kendi anlatısıyla gerçeklik arasında uç noktada tutarsızlıklar olduğunda ortaya çıkıyor ki LC vakasında durum bu. Birçoğumuz seçilmiş anılarımızla gayet güzel geçinip gidiyoruz. Kişiliklerimiz uydurma olabilir ama onlar da olmasa kaybolur giderdik.

Prof. Dr. Giuliana Mazzoni, Hull Üniversitesinde hafıza uzmanı.