Küresel ekonomik krizle merkez bankalarının politika araçlarına eklenen parasal genişleme ve sözle yönlendirmenin ardından son günlerde gündemi “negatif faiz” meşgul ediyor. Dünya'dan Evrim Küçük'ün haberine göre, Ocak ayında Japonya Merkez Bankası’nın negatif faize geçmesinin ardından İsveç de negatif faiz uygulamaya başladı. Şimdi uzmanlar bu kervana hangi bankaların katılacağını ve faizin sıfırın daha ne kadar altına ineceğini tartışıyor. 

Şu anda Japonya, Euro Bölgesi, Danimarka, İsveç, İsviçre’de merkez bankası kendisinde para tutmak isteyen ticari bankalardan sırasıyla yüzde -0.1, yüzde -0.3, yüzde -0.65, yüzde -0.5 ve yüzde -0.75 faiz alıyor. Küresel ekonominin dörtte biri negatif faiz veren ülkelerden geliyor. Piyasalar ‘şimdi sırada hangi banka var?’ sorusunu soruyor. 

ABD ve Çin bile sıfırın altına inebilir 
Kısa bir süre öncesine kadar bu yıl dört kez faiz artırması beklenen ABD bile negatif faize göz kırpıyor. Fed Başkanı Janet Yellen bile politika yapıcılara negatif faiz fikrine açık olduğunu söyledi. Citigroup ekonomisti Willem Buiter, Çin’in bile gelecek yıl negatif faiz uygulayabileceğini ileri sürüyor. Analistlere göre faizi negatif bölgeye çekmeye ilk aday ülkeler şöyle: 

• Kanada: BBH’nin döviz piyasaları stratejisti Marc Chandler, Kanada’nın bu yıl ya da en geç 2017’de negatif faiz verecek ilk büyük merkez bankası olacağını düşünüyor. Chandler, kesin olmamakla birlikte Kanada’nın en önemli aday olduğunu belirtiyor. Ülkede şu an faiz yüzde 0.5 ile zaten düşük seviyede ve banka piyasaları negatif faize hazırlayan söylemler kullanıyor. Banka aralık ayında yaptığı açıklamada, politika faizi için alt sınırın yüzde -0.5 civarında olduğunu belirtmişti 

• Norveç: İsveç ve Danimarka’nın komşusu Norveç negatif faizin bir diğer adayı. Analistler ülkenin büyüme problemi yaşadığına dikkat çekiyor ve sıfırın altında faizin mümkün olduğunu kaydediyor. Eylül 2015’ten bu yana ülkede politika faizi oranı yüzde 0.75. Bu faizle tutulan kotanın dışında kalan mevduat için yüzde -0.25 uygulanıyor. Bankanın 17 Mart’taki toplantısı yakından takip edilecek. 

• İsrail: Citibank’ın temel senaryosuna göre bu yıl negatif faiz uygulayabilecek ülkelerden biri İsrail. Citi, İsrail’de merkez bankasının üç ay içinde mevcut yüzde 0.1 olan faizi yüzde -0.1’e indireceğini öngörüyor. Cti ekonomistlerine göre uzun süredir devam eden düşük enfl asyon nedeniyle banka faizleri negatif bölgeye çekmenin yanı sıra döviz piyasalarına müdahalede bulunabilir. 

• İngiltere: Araştırma kuruluşu Oxford Economics’e göre piyasalar, İngiltere’nin 2016’da faiz oranlarını 50 baz puan düşüreceğini fiyatlıyor. İngiltere’nin ABD’nin aralık ayındaki faiz artışını takip etmesi beklenirken, piyasalarda adete bir ‘U’ dönüşü yaşanıyor. UBS ekonomisti David Tinsley de, küresel resesyon ve iç talebin zayıfl aması nedeniyle böyle bir hamlenin mümkün olabileceğini belirtiyor. İngiltere’de faiz çok düşük seviyede ve ufak bir düşüş bile faizi negatif bölgeye çekebilir. 

• Çek Cumhuriyeti: Citi, Çek Merkez Bankası’nın nisan-haziran döneminde mevduat ve repo faizini yüzde -0.2 seviyesine indirebileceği tahmininde bulunuyor. Şubatın ilk haftasında yapılan toplantıda banka bunun sinyalini verdi.

Neden tercih ediyorlar?
Parasal genişleme, sözle yönlendirme, düşük faiz gibi uygulamalara rağmen küresel ekonomik krizin olumsuz etkilerinin hala birçok ülke ekonomisinde giderilemediği görülüyor. Çin odaklı gelişmeler, Avrupa’da ekonomik toparlanmanın hala istenilen düzeyde olmaması, düşük talep, zayıf küresel ekonomik aktivite problemlerinin yanı sıra enfl asyon, birçok gelişmiş ülkede yüzde 2’lik hedefin oldukça altında seyrediyor. Ekonomik büyümeye ilişkin artan tedirginliklere, sert düşen petrol fiyatları da eklenince enfl asyonun üzerindeki aşağı yönlü baskı artıyor. Tüm bu gelişmeler, “sağlıklı ekonomilerde başvurulmayan bir yöntem” olarak bilinse de gelişmiş ülke merkez bankalarının “negatif faiz” silahını kullanmasına gerekçe gösteriliyor. Ülkelerin söz konusu politikaya geçmesinin nedenleri arasında “ticarette rekabet üstünlüğü sağlama” da bulunuyor. Çünkü ülkeler negatif faize geçtiğinde kendi yerel para birimi değersizleşeceğinden, ihracatta rekabet üstünlüğü elde ediyor. Bu da negatif faiz uygulamasıyla “kur savaşlarını” gündeme taşıyor.

Eksi 4.5’e kadar inebilir
Ekonomiyi canlandırmak için ortaya atılan bir para politikası olan negatif faiz ile merkez bankaları, bankaların kendisinde tuttuğu cari hesaplara uyguladığı faizi eksiye düşürüyor. Böylece bankalara “Bana yatırdığın para için faiz vermem, üste para alırım. Bu parayı bana yatıracağına, kredi ver” mesajı veriliyor. Negatif faiz uygulaması, şirketler için borçlanma maliyetlerinin düşürülmesini ve kredi talebinin artmasını hedefl iyor. Ekonomistler, faizlerin sanıldığından daha fazla düşebileceği uyarısı yapıyor. JP Morgan Chase & Co. analistleri faizlerin aşağı doğru büyük bir yol alabileceğini düşünüyor. JP Morgan’a göre, eğer ECB GSYH’nin yüzde 2’sine denk gelen rezervlere odaklanırsa teoride Euro Bölgesi’nde faizler eksi 4.5, İngiltere’de eksi 2.69 ve ABD’de eksi 1.3 ‘e kadar gerileyebilir. Japonya için bu rakam eksi 3.45, İsveç için eksi 3.27.Her ne kadar Fed, aralıkta faiz artırmış olsa da, bazı uzmanlara göre son zamanlarda yaşanan ekonomik zayıfl ama işaretleri nedeniyle Fed direksiyon kırmak zorunda kalabilir. 

ECB, %-0.70’e indirecek 
JP Morgan, Avrupa Merkez Bankası’nın (ECB) mart ayı toplantısında para politikasını daha da gevşetmesini bekliyor. ECB’nin mart ayında yapılacak Yönetim Konseyi toplantısında hali hazırda -0,3 olan mevduat faizini yüzde -0.50 seviyesine düşüreceğini öngören JP Morgan, faizin haziran ayında 20 baz puan daha düşürülerek yüzde -0. 70’e indirilmesini bekliyor. Royal Bank of Scotland analistleri de ECB’nin martta 20 baz puan indirim yapmasını bekliyor. RBS, ECB’nin haziran toplantısında da 20 baz puan daha indirim yapabileceğini belirtti.