Türk şirketlerinin doğrudan yaptığı yabancı yatırımlara ilişkin 2013 yılı araştırma sonuçları bugün Kadir Has Üniversitesi, Cibali Merkez Kampüsü’nde düzenlenen toplantıda açıklandı.

Kadir Has Üniversitesi, Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) ve Columbia Üniversitesi Vale Columbia Center (VCC) New York, işbirliği ile sürdürülen  çokuluslu Türk şirketleri araştırması raporunda yurtdışına yapılan yatırımların büyüklüğü, sektörel ve bölgesel dağılımı, yaratılan istihdam, küresel kriz döneminde izlenen yatırım stratejileri, sosyal sorumluluk, çevre duyarlılığı ve kadınların şirket yönetimine katılımı gibi konulara yer verildi.

Kadir Has Üniversitesi Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Ali Güzel, DEİK Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı Ayhan Zeytinoğlu’nun katıldığı basın toplantısında 2013 yılı araştırma sonuçları, Proje Yürütücüsü, Kadir Has Üniversitesi, Ekonomi Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Sedat Aybar tarafından açıklandı.

İşte rapordan önemli başlıklar

2012 yılında en büyük 29 Türk çokuluslu şirketinin toplam yabancı varlığı 36,7 milyar Amerikan doları, yurt dışı satışları 23,4 milyar Amerikan doları ve istihdam ettikleri yurt dışı işgücü 115.539 kişiye ulaşmıştır. İlk en büyük beş şirket toplam piyasanın yüzde 58’ini diğer bir deyişle 21,4 milyar Amerikan dolarını kontrol etmektedir. En büyük 10 şirket ise toplam yabancı varlığın yüzde 70’inden biraz daha fazlasını (toplam 26,4 milyar Amerikan dolarını) kontrol etmektedir. Bu 10 şirketin beşi holdingdir; diğer beşi ise altyapı, cam, petrol ve doğalgaz, gıda ve içecek ile enerji sektörlerinde faaliyet göstermektedir. 26 çokuluslu şirketin 19’u Borsa İstanbul’a kote olup iki tanesi de yabancı borsalar kotedir.

Yurt dışındaki 426 iştiraki olan bu 29 çokuluslu şirketin iştiraklerinin 326’sı Avrupa ve Orta Asya’da, 53’ü Ortadoğu ve Afrika’da, 31’i Doğu Asya, Güney Asya ve Kalkınmış Asya Pasifik’te ve 16’sı ise kuzey ve Güney Amerika’da faaliyet göstermektedir. 2011’de yayınlanan en son rapordan bu yana 100 milyon Amerikan dolarından daha fazla yatırım yapan Türk çokuluslu şirket sayısı 19’dan 29’a yükselmiştir. En son raporun en büyük 19 şirketiyle bu raporun en büyük 19 şirketi karşılaştırıldığında, yabancı özvarlıklar, toplam varlıklar, toplam istihdam ve faaliyet gösterilen ülke sayısında artış olduğu görülmektedir. Ancak aynı karşılaştırma yurt dışı satış hacmi, yabancı istihdamı, TNI (çokulusluluk endeksi) ve yabancı iştirak sayısı açısından görece düşüş olduğunu göstermektedir. Bir önceki araştırmaya ek olarak, EMGP araştırma yönetiminin yabancı varlıklara asgari 100 milyon Amerikan doları yatırım yapma koşulu doğrultusunda, 10 yeni çokuluslu şirket daha araştırmaya dahil edildi. Bu şirketler; Anadolu grubu (holding), Yıldırım Holding (holding), Gübretaş (holding), Kürüm Holding (demir çelik), Evyap (tüketici ürünleri, Türk Havayolları (havayolu), Türk Telekom (iletişim), Hayat Holding (holding), Ekol lojistik (lojistik) ve Teklas’dır (otomotiv).


Rapor için genel değerlendirme

İlk kez 2005 yılında 1 milyar Amerikan doları seviyesini geçen toplam dış yatırımlar 2013 yılında 40 milyar Amerikan dolar seviyesini geçmiştir. Türk şirketlerinin yurt dışında daha fazla yatırım yapması çeşitli iç ve dış etkenlere dayanıyor.

Temel iç etken, Türk şirketlerinin 1980’li yılların başından itibaren ihracat odaklı politika aracılığıyla uluslararası rekabet edebilirliğini geliştirmesidir. Bunun yanı sıra, 2000’li yıllardaki özelleştirme furyası yurt içi doğrudan yabancı yatırımları arttırdı ve Türk şirketlerinin iç pazarda karşılaştıkları rekabeti daha da kızıştırdı. Bunun sonucunda Türk şirketleri yüzlerini yurt dışına dönerek daha karlı fırsatlar ve Türk şirketlerinin yurt dışında kar etme iştahları arttı. Bu gelişmelerin yanı sıra, hükümetin komşu ülkelere yönelik benimsediği “sıfır sorun politikası” olarak bilinen stratejisi de çokuluslu şirketlerin yurt dışına doğrudan yabancı yatırımlarına yardımcı oldu. Arap Baharı, sosyal rahatsızlıklar ve bölgedeki diğer sosyal ve siyesi gelişmeler söz konusu politikadan beklentileri arttırdı. Ancak bu raporun bulgularının da gösterdiği gibi, özellikle Ortadoğu ve Afrika’daki komşu ülkelere Türk şirketlerinin yaptıkları yatırımlar bazı ülkelerde hiç ilerlemedi, bazı ülkelerde ise geriledi.

Türk şirketlerinin yurt dışı yatırımları yurt içine doğrudan yabancı yatırımına göre daha istikrarlı büyüdü. Yurt içine gelen doğrudan yabancı yatırımlar 2006-2013 yılları arasında yurt dışına doğrudan yatırımların artmasına yardımcı oldu. Türk firmalarının yakın geçmişte yurt dışına yönelmeleri artık daha sağlam temel ekonomik ve yönetim ilkelerine dayanıyor. Bir başka deyişle, iç piyasadaki rekabet yurt dışına yatırım yapan Türk şirketleri için başlıca itici güç değil. Türk çokuluslu şirketleri yatırımlarını ve coğrafyalarını daha stratejik işletme yönetimi hesaplamaları yaparak belirliyorlar. Gittikçe daha fazla sayıda Türk şirketinin yurt dışına yatırım projelerinin madencilik, enerji ve altyapı sektörlerinde yapıldığına dikkati çekmekte fayda var. Bu durum hammaddelere doğrudan erişmeyi hedefleyen imalat sektörlerinden gelen talepten kaynaklanıyor.  

Araştırmaya katılan Türk şirketlerinin halen yurt dışında yaklaşık 116 bin kişi çalıştırmakta olup, yabancı varlıkları ve satışları 2011 raporu ile karşılaştırıldığında artış gösterdi. Toplamda yurt dışı istihdam oranı yüzde 28,5 oranı ile ciddi bir artış sergiledi. Yurt dışı istihdamında ciddi bir artış olsa da, 2009 ile 2014 arasında Türk çokuluslu şirketlerinin yurtiçi istihdamındaki artış, yurtdışındaki istihdamın artışından daha yüksek oldu. Aynı dönemde yabancı varlıkların toplam varlıklara oranı artmadı, hatta yüzde 9,7 azaldı. Yurt dışı satışlar toplam satışlarla neredeyse aynı oranda artmasına rağmen, toplam içindeki payları yüzde 1 düştü. Genel olarak bakıldığında, Türk şirketlerinin yurt dışı yatırımları toplam büyüme içinde varlık büyüklüğü açısından payını arttırmaya devam etse de, satış ve istihdam hacimlerinin payının azaldığı görülmektedir.