İşsizlik sigortası kapsamında her çalışandan yüzde 1 prim kesiliyor. Ücreti yüksek olan yüksek, ücreti düşük olandan düşük prim alınıyor. Ancak işsizlik maaşı herkese eşit ödeniyor. Çalışırken 2 bin lira alan da, 5 bin lira alan da işsizlik maaşı olarak 747 lira alıyor.
İşsizlik sigortası uygulanmaya başladığı günden bu yana verdikleri ve vermedikleriyle sürekli tartışılıyor. Hayata geçirildiğinde “çalışanların rüyası gerçek oldu” şeklinde yorumlanan işsizlik sigortasının, işsizler lehine çok da olumlu sonuçlar doğurduğunu söylemek güç. İşsizlik sigortasından yararlanmak, katı kriterler nedeniyle zor.
Üst sınır var
İşsizlik sigortasına, çalışanların prime esas kazançları üzerinden yüzde 1 oranında prim ödeniyor. Dolayısıyla ücreti yüksek olan çalışandan yüksek, ücreti düşük olan çalışandan düşük prim alınıyor. Ancak konu işsizlik sigortasından yararlanmaya geldiğinde, işsizlik parası yüksek ücret alan çalışanın aldığı son ücret üzerinden hesaplanmıyor. Çünkü işsizlik parasında üst limit var. Ücreti ne kadar yüksek olursa olsun işsiz kalan kişi işsizlik sigortasından en fazla 747.43 TL para alabiliyor. Dolayısıyla ücreti 2 bin 500 TL olan kişi de, aynı işsizlik parasını alıyor, 5 bin TL olan da...
Ödenek sınırı değişmeli
İşsizlik sigortası işsizlerin işsiz kaldıkları dönemde satın alma güçlerinin korunmasını sağlamak üzere kurulmuş bir sigorta kolu. Dolayısıyla çalıştığı dönemde 5 bin TL kazanan kişinin harcama düzeyi ve tüketim alışkanlıkları aldığı ücrete göre şekilleniyor. Bu kişinin işsiz kaldığı dönem içerisinde de aynı satın alma gücünün korunması gerekli. Çalışırken işsizlik sigortasına yüksek prim ödeyenler için ödenecek işsizlik parası daha yüksek olmalı, üst limit yüksek ücret alanlar için daha yüksek belirlenmeli.
Ne kadar para birikti?
İşsizlik sigortası fonunda, Eylül 2013 itibarıyla 67.5 milyar TL var. Fondaki para son 4 yılda yüzde 60’dan fazla artmış durumda. Ne var ki, yine bu dönemde işsizlik sigortasından yararlanan işsiz sayısının aynı oranda arttığını söyleyemiyoruz.
Fon sermayesini Türkiye’nin dış ticaret açığı ile kıyaslandığımızda biriken paranın ne kadar büyük olduğunu görebiliyoruz. Türkiye’nin Eylül 2013 itibarıyla dış ticaret açığı 75 milyar dolar. Yani kaba bir hesapla işsizlik fonunda biriken para, Türkiye’nin dış ticaret açığının neredeyse yarısı kadar. Bu kadar büyüyen fondan çalışanların daha fazla yararlanması kesinlikle yerinde olacaktır. 
Kaç işsiz yararlandı?
İşsizlik parası alan kişi sayısına bakarsak, işsizlik parasının artması ve daha çok işsizin yararlanması gerektiği düşüncemizin ne kadar yerinde olduğu görülecektir.
Eylül 2013 itibarıyla sadece 224 bin kişi işsizlik sigortası kapsamındaki hizmetlerden yararlanabiliyor. Bu rakam toplam işsizlerin onda birinden az. İşsizlik sigortası uygulanmaya başladığından bu yana yararlanan kişi sayısı ise 3 milyon 105 bin. Bu rakamlar ülkemizde işsizlik sigortasından yararlanma kriterlerinin oldukça ağır olduğuna işaret ediyor.
6 milyar ödendi
2002 yılının mart ayından itibaren işsizlere ödenek olarak verilen toplam miktar 6 milyar TL. Fonda biriken meblağ gözönünde bulundurulduğunda bu ödeme miktarı oldukça düşük kalıyor. Nitekim resmi rakamlar fonda biriken paranın sadece 10’da birinin işsizlere ödenek olarak verildiğini gösteriyor.
Dolayısıyla işsizlik fonunda biriken parayı daha fazla işsiz için kullanmak gerek. Bunun için işsizlik sigortasından yararlanma şartları hafifletilmeli, daha çok işsizin işsizlik parası alması sağlanmalı. Elbette yapılacak ayarlama işsizlik sigortasına özendirici nitelikte olmayıp, işsizlerin işgücü piyasasına dönüşünü de engellememelidir.
Gençlere özel düzenleme
İşsizlik sigortasından daha fazla kişinin yararlanabilmesi için işgücü piyasasına ilk kez girecek olan gençlerimizin de belirli şartlar dahilinde işsizlik sigortasından yararlanabilmesinin sağlanmasıdır. Şu anki uygulamaya göre, işsizlik sigortası primi ödemeyenler işsizlik parası alamıyor. Yeni bir düzenlemeyle, mezun olmuş ve gelir seviyesi düşük kişilere belirli şartlarla işsizlik parası verilmesi suretiyle daha iyi iş aramaları sağlanabilir. İşe girince bir süre daha fazla prim ödeyerek, ya da işsizlik sigortası fonundan ilk işsiz kaldıkları dönemde yararlandırılmayarak kendileri için harcanan bedelin bir kısmını geri ödeyebilirler.
Hassas bir denge
İşsizlik parasının miktarının belirlenmesi ve yararlanma kriterlerinin oluşturulması çok hassas bir konu. İşsizlik parası çok yüksek belirlenirse çalışma eğilimi düşebilir. Düşük olursa birçok kişi verimsiz işlerde çalışmak zorunda kalabilir. Bu hassas denge gözetilerek makul bir miktar belirlenmelidir. Ancak fonda biriken paranın daha çok işsizi kapsayacak şekilde kullanılması mutlaka sağlanmalıdır.
İŞSİZLİK MAAŞI ALMAK ZOR
OECD ülkeleri ile karşılaştırıldığında Türkiye’de işsizlik sigortasından yararlanma kriterlerinin ağır olduğu görülüyor. OECD’nin 2012 yılında hazırladığı rapora göre ülkeler içerisinde işsizlik sigortasından yararlanma kriterlerinin en ağır olduğu ülkeler İtalya, Portekiz ve Türkiye. Üç ülkede de işsizlik sigortasından yararlanabilmek için çok uzun süre istihdam edilmek gerekiyor ve işsizlik sigortasından yararlanmak için gerekli işten ayrılma şartları çok katı.
Türkiye’de işsizlik sigortasından ödenek alabilmek için iş sözleşmesinin işveren tarafından sonlandırılması, yani işten çıkarılmanız gerekli. Kendi istekleri ile işten ayrılanlar yani istifa edenler, evlilik nedeniyle iş sözleşmesini sona erdirenler prim ödeme şartlarını yerine getirmiş olsalar bile işsizlik parası alamıyorlar. Bunun dışında işçi iş sözleşmesini, işverenin ahlak ve iyi niyet kurallarına uymaması nedeniyle kendisi sona erdirirse, sadece bu durumda işsizlik sigortasından yararlanabiliyor. Cem Kılıç /Milliyet