Türkiye’deki CEO ve genel müdürler de kriz döneminde dünyadaki gelişmelere paralel olarak toplam gelirlerinde yüzde 25’lere varan düşüşler yaşadı. Ancak uzmanlar bu düşüşe rağmen Türkiye’deki CEO’ların ücrette dünyadan geri kalmadığı görüşünde. Capital Türkiye’nin en çok kazandıran sektörlerini ve en çok kazanan 50 CEO’sunu belirledi. hedÜst düzey yöneticilerin ücretleri son birkaç yıldır tüm dünyanın gündeminde. Krizde ise bu tartışma zirveye çıktı. Kimin ne kadar kazandığı hiç olmadığı kadar sorgulandı. Zarar açıklayan ve şirketleri iflasa sürüklenen yöneticilerin maaşları ise eleştirilerin odak noktasında yer aldı. 2008 ve 2009 yıllarında birçok sektör devi, yöneticilerin ücretlerini dondurma ya da düşürme yoluna gitti. Wall Street Journal’ın her yıl yaptığı ücret araştırmasına göre Amerika’nın en büyük 200 şirketinde görev alan CEO’ların maaş ve bonuslarında 2009 yılında yüzde 8,5’lik düşüş yaşandı. İngiltere’de de düşüşler keskin oldu. PwC’nin yaptığı araştırma, FTSE (Financial Times Stock Exchange) 100’de yer alan yöneticilerin 6’da 1’inin hiç bonus alamadığını ortaya koydu. Toplamda ise yöneticilerin aldığı bonuslarda yüzde 20’lik düşüş gerçekleşti. FTSE 350 şirketlerinin yarısı da CEO maaşlarını dondurdu. PwC analistleri, ücret ve bonuslardaki bu düşüşün arkasında ekonomik durgunluğun sonuçlarını yöneticilerle paylaşma isteği yattığını belirtiyor. Ancak, içinde bulunduğumuz dönemde ekonomik açıdan ciddi sorun yaşamayan şirketler de ücret düşürme eğiliminde. Geçtiğimiz Şubat ayında Royal Dutch Shell, bir yıllığına CEO’su Peter Voser ve CFO’su Simon Henry’nin ücretini dondurdu. Şirketin yaptığı açıklamaya göre 2011 Ocak ayına kadar ücretlerde bir değişiklik olmayacak. Dünyanın en büyük içecek şirketi Coca-Cola da geçtiğimiz yıl karlılığını yüzde 17 artırmasına karşın, şirketin CEO’su Muhtar Kent’in aldığı yıllık ücret yüzde 25 düştü. 2008’de 19,6 milyon dolar alan Kent, 2009 yılında 14,8 milyon dolar kazandı. Zam Oranı Düştü, Düşük Zam, Kısıtla Hak! Üst düzey yöneticilerin ücret paketleriyle ilgili Türkiye’de de benzer gelişmeler öne çıkıyor. 2008’in ikinci yarısından itibaren yaşanan ekonomik kriz üst düzey yöneticilerin toplam ücret paketlerini olumsuz etkiledi. Durgunluktan dolayı yıllık hedeflerini tutturamayan birçok şirket 2009 ve 2010’da yöneticilere minimum oranda zam yaptı. 2010’da ortalama zam aralığı yüzde 7-9 şeklinde gerçekleşti. Ancak, yönetici ücretlerindeki asıl olumsuz gelişme, dünya genelinde olduğu gibi maaş zammından çok yıl sonu primlerindeki düşüşten kaynaklandı. Hedefleri tutturamayan şirketler, yıl sonu primlerini ödemedi ve ek gider hanesinde yer alan yönetici yan haklarında da kısıtlamaya gitti. Özellikle otomotiv, tekstil ve perakende sektöründe bu duruma sıklıkla tanık olduklarını belirten Glasford International Türkiye Ülke Müdürü Aylin Özçelik, “Bu sektördeki çoğu yönetici ücret paketlerinin ana girdilerinden biri olan yıl sonu primini alamadı” diyor. Adecco Genel Müdürü Tibet Eğrioğlu da krizden ciddi anlamda etkilenen otomotiv, üretim, dış ticaret, tekstil, lojistik ve inşaat sektörlerinde üst yönetim pozisyonlarında maaşlarda yüzde 25’e yakın oranda tasarrufa gidildiğini, bu konuda bir takım örnekleri bildiklerini söylüyor. HRM Kurucu Ortağı Aylin Coşkunoğlu Nazlıaka, bu düşüşlerin yüzde 30’unun yöneticilerin kendi isteğiyle gerçekleştiğini belirtiyor ve ekliyor: “Yöneticiler, şirketlerinin krizi atlatabilmesi için tüm kalemlerde bütçe kesintisine giderken, buna önce kendi ücretlerinden fedakarlık yaparak başladı. Genel müdürlerin büyük çoğunluğu 2009’da yıl sonu primini alamadı.” En Bonkör Sektörler Dünya genelinde ücrette ön plana çıkan sektörler finans, bilişim ve enerji.. .Türkiye’de de üst düzey yönetici ücretlerinin en yüksek olduğu sektörler dünya geneliyle paralellik gösteriyor. Finans, telekom, ilaç, hızlı tüketim, lojistik ve bilişim üst düzey yöneticilere en iyi ödeme yapan sektörlerin başında geliyor. Bankacılık sektöründeki üst düzey yöneticiler, ortalama 600 bin TL ile 2 milyon 500 bin TL olan ücret aralıklarıyla Türkiye’de tüm sektörlere fark atıyor. Son yılların rekabet konusunda en atak sektörü telekomda ortalama ücret aralığı 900 bin TL ile başlıyor, sektörün devleri söz konusu olduğunda 1 milyon 500 bin TL’ye kadar çıkıyor. Uluslararası ve yerli oyuncuların sıkı bir pazar paylaşımına sahne olan ilaç sektöründe cirolar kadar ücretler de yüksek. İlaçta üst düzey yönetici maaşları 600 bin TL’den başlıyor 1 milyon TL’ye kadar uzanıyor. Hızlı tüketim ürünleri sektörü de CEO’larına bonkör davranıyor. Burada ücret ortalaması 400 bin TL ile 1 milyon TL aralığında. Türkiye’nin dev holdinglerinde de ücret aralığı geniş. Holding CEO’ları ortalama 600 bin TL ile 1 milyon 500 bin TL arasında bir ücretle görev yapıyor. En Çok Kim Kazanıyor? Capital, bu soruyu çok sayıda yönetim danışmanı ve üst düzey seçme ve yerleştirme danışmanının yanı sıra, çeşitli sektör yöneticileriyle birlikte yanıtladı. Türkiye’nin ücret lideri 50 yöneticisini belirledi. En çok kazanan 50 yönetici ağırlıklı olarak en çok ücret ödeyen sektörlerden. Listede 6 bankacılık, 4 telekom, 5 ilaç, 3 sigorta ve 5 holding üst düzey yöneticisi yer alıyor. Holdingler içinde en iyi ücreti alanlar Doğuş Holding CEO’su Hüsnü Akhan, Koç Holding CEO’su Bülent Bulgurlu, Sabancı Holding CEO’su Ahmet Dördüncü, Borusan Holding CEO’su Agah Uğur ve Eczacıbaşı Holding CEO’su Erdal Karamercan şeklinde sıralanıyor. Bankacılıkta Garanti Bankası Genel Müdürü Ergun Özen, Yapı Kredi Bankası Genel Müdürü Faik Açıkalın ve İş Bankası Genel Müdürü Ersin Özince sektörünün en yüksek ücret alan yöneticileri olarak ön plana çıkıyor. Ancak burada uzmanlara göre Özen, tüm rakiplerini açık ara geride bırakıyor. Telekomünikasyon sektörünün ücret lideri ise Turkcell CEO’su Süreyya Ciliv. 8,9 milyar TL’lik bir ciroyu yöneten Ciliv, ücret yönünden de sektörün en çok kazananı olarak gösteriliyor. Ciliv’i Türk Telekom CEO’su Paul Doany ve Vodafone CEO’su Serpil Timuray takip ediyor. İlaçta ücretiyle rakiplerini geride bırakanlar Pfizer Genel Müdürü Melih Memecan, Roche Genel Müdürü Süha Taşpolatoğlu, MSD Genel Müdürü Muhittin Bilgütay, Abdi İbrahim İlaç CEO’su Erman Atasoy olarak sıralanıyor. Gelirin Yüzde 30’u Primden Türkiye’deki CEO düzeyinde yönetici ücreti söz konusu olduğunda maaş, paketin sadece yüzde 60’ını oluşturuyor. Toplam ücret paketinin ana girdileri de baz maaş, yıl sonu primi, yan haklar, özel hayat sigortası, bireysel emeklilik sigortası ve bazı özel giderleri kapsıyor. Uzmanlar da özellikle 2001 krizinden sonra yönetici ücret paketi içinde primlerin çok önem kazanmaya başladığını, ücretlerdeki temel artışın primler üzerinden sağlandığını belirtiyor. Özçelik, “Günümüzde bir üst düzey yöneticinin toplam ücret paketinin yüzde 20- 30’luk kısmını primler oluşturuyor” diyor. Yönetici ücretlerindeki bu değişimle birlikte son 5-6 yılda sektörlerin ücret skalası da değişti. Dünya genelinde yaşanan rekabet ve krizler tekstil ve otomotiv gibi sektörlerde üst düzey yönetici ücretlerini düşürürken, telekom ve enerji gibi sektörlerde ise ücret skalasının artmasına neden oldu. Örneğin 2004 yılında tekstil sektöründe üst düzey yönetici ücret ortalaması 350-500 bin TL arasındayken, bugün 150-400 bin TL düzeyine indi. Otomotiv sektöründe de 400 bin TL ile 650 bin TL olarak ifade edilen CEO ücretleri kriz nedeniyle 200 bin TL ile 600 bin TL ortalamasına geriledi. Yakın Dönemin Hesapları “Bundan sonra CEO ücretlerinin yönü ne olacak?” sorusunun yanıtı sadece Türkiye’de değil, tüm dünyada aranıyor. Bu konuyla ilgili tartışmalar da sürüyor. Ancak, uzmanların hemfikir olduğu noktalar var. Örneğin, artık CEO ücretlerinde çok yüksek bir artış beklenmiyor. Son krizle birlikte üst düzey yönetici ücretlerinde performansın yanı sıra, şirketin ciro ve karlılık hedeflerinin tutturulmasının etkin rol oynayacağına kesin gözüyle bakılıyor. Manpower Genel Müdürü Ebru Coş, “Şirketler ücretlerde belirgin artışlar yapmayıp, prim odaklı davranma konusunda kriz dönemi alışkanlıklarını sürdürecek” diye konuşuyor. Profil International Yönetici Ortağı Ayşe Öztuna da performansın her zamankinden fazla önem kazanacağını ifade ediyor ve ekliyor: “Performansa dayanan ücret artışı politikalarının ve prim sistemlerinin daha stratejik olarak benimsendiğini de gözlemliyoruz.” Sektörel ekonomik büyüme göz önüne alındığında önümüzdeki dönemde enerji, sağlık, perakende ve finansal hizmetler alanında ücretlerde daha fazla artış bekleniyor. Öztuna, gerek dünyadaki trendler gerek Türkiye’de gerçekleşecek birtakım regülasyonlar ve şirket satın almaları nedeniyle bu sektörlerin hızla büyüyeceğini, yönetici ücretlerinin de bundan olumlu etkileneceğini söylüyor. “Özellikle sağlık ve enerji sektörlerinde yabancı sermayenin beklenilen yatırımlarını gerçekleştirmesi sonucu 2009’da önemli gelişmeler yaşandı. Farklı sektörlerden yetkin işgücünün bu alanlara kaymasının desteklenmesi için ücret artışlarında fark yaratılması söz konusu olacak” sözleriyle ücretin yeni yönünü açıklıyor. Alanyalı&Alanyalı Yönetici Ortağı Mehtap Alanyalı da bu alanda bir hareketin başladığını özellikle enerji sektöründe üst düzey yönetici ücretlerinde ciddi artışlar yaşandığını kaydediyor. hed “Türkiye’de Ceo’lar Adil Ücretler Alıyor” Murat Yeşildere/Egon Zehnder Türkiye Yönetici Ortağı Pazarlık Gücü Etkili En üst düzey yönetici ücretlerinin belirlenmesinde kullanılan ana unsur kişinin pazarlık gücü. Kuşkusuz sektör, sektörün dinamikleri, şirketin hisse yapısı, içinden geçilen faz, şirketin karlılığı ve hedefleri de önemli unsurlar. Ancak gene de günün sonunda ücret konusunun mutlak doğrusu yok. Bu yüzden de Türkiye’de de farklı coğrafyalarda da minimum ve maksimum aralığı son derece geniş. Türkiye’de Baz Maaş Önemli Türkiye’de ilaç, bankacılık ve holding CEO’ları daha yüksek ücretler alıyor. Öte yandan Türkiye’de hala yöneticilerin garanti, baz maaşa yönelik heyecanları ve arzuları daha yüksek. Dünyada ise özellikle hisseye veya opsiyon planlarına dayalı uzun vadeli ücret planları daha fazla ön plana çıkıyor. Toplam Pakette Gerideler Karşılaştırılabilir büyükler açısından bakarsanız Türkiye’deki CEO’lar bence adil ücretlerle çalışıyor. Ancak Türkiye’de uzun vadeli ücret tamamlayıcıları olmadığı için Türkiye’deki CEO’ların toplam paketleri dünyadaki rakamların altında kalabilir. Dünyada bonuslar, uzun vadeli opsiyonlar ve şirket hisseleri gibi hakları var. Enerjide Ücretler Artıyor Bugünlerde enerji sektöründeki yöneticilerin ücretlerinde artış bekleniyor. Orada yeterli sayıda özel sektör yöneticisi olmadığı için az sayıdaki yönetici sektör içinde fazla rağbet görüyor. Ücretler yukarı çıkıyor. Dünyada ücretler şeffaf. Türkiye’de olabilir mi? Her şey mümkün ama şeffaflık istemeyle olmuyor zorlamayla olması lazım. Şeffaflaşma Ne Getirir? Sermaye kurulunun konuyla ilgili bir takım zorunluluklar getirmesi gerekiyor. Bir de şu var dünyada modelde şirketlerin halka açıklık oranı çok yüksek. Üstelik oradaki şirketlerde hakim hissedarlar olmadığı için ücretlerdeki şeffaflaşma küçük yatırımcının menfaatine. Türkiye’de ise halka açıklarda bile hakim hissedar ücret görüşmesini yapıyor. Buradaki şeffaflaşmanın da küçük yatırımcıya getirecek bir menfaati yok. hedÜst Yönetimde Ücret Yüzde 25 Düştü Tibet Eğrioğlu/Adecco Genel Müdürü Enflasyon Odaklı Artış Türkiye’de üst düzey yöneticiler söz konusu olduğunda ücretlerin en yüksek olduğu sektörlerin başında Bankalar, hızlı tüketim, telekom ve ilaç sektörleri geliyor. Son birkaç yılda üst düzey yönetici ücretlerinin eski yıllara oranla daha çok enflasyona odaklı bir yapıya dönüştüğünü gözlemliyoruz. Yan Haklar Kısıtlandı Krizden ciddi anlamda etkilenen bazı sektörlerin üst yönetim pozisyonlarında yüzde 25’lere yakın maaşlarda tasarrufa gidildiği örnekler olduğunu biliyoruz. Bununla birlikte daha çok yan hak olarak adlandırabileceğimiz, 3 ayda bir verilen çift maaş ve ikramiye uygulamalarında kısıtlamalar veya standart olan bu ödemelerin performansa dayalı hale getirilmesi söz konusu oldu. Bonuslar Ertelenebilir Yine yıl sonu dağıtılan bonus uygulamaları kriz yılı nedeniyle iptali ya da ertelenmesi söz konusu olabilir. Krizden özellikle otomotiv, üretim, dış ticaret, tekstil, lojistik ve inşaat sektörlerinin derinden etkilendiğini belirtebiliriz. Bu yıl üst düzey yönetici kadrolarında büyük zamlar olmayacağını, yıl sonunda şirket karlılıklarına göre bonus uygulamaları ile düzeltme yoluna gidileceğini tahmin ediyoruz. Keza birçok şirkette, orta ve alt düzeydeki kadroların motivasyonlarını ayakta tutabilmek için verilen artışlardan dolayı, yöneticilerin zam ve prim uygulamasına dahil edilemeyeceği durumlar da söz konusu olacak. Nilüfer Gözütok [email protected]