BARIŞ BEKAR / PARA DERGİSİ

BİREYSEL emeklilik sistemi beşinci yılını geride bıraktı. Bu beş yılda sözleşme sayısı 2 milyona, bu sözleşmelerde biriken fon tutarı ise 6 milyar YTL’ye ulaştı. Sistemin büyüme hızı krizle birlikte bir miktar yavaşlasa da ilgi sürüyor. Malum, global krizle birlikte borsalardaki kayıplar özellikle agresif BES fonlarının getirilerini olumsuz etkiledi...
Bu arada, BES’le ilgili önemli yapısal düzenlemeler yapıldı. Ancak bu düzenlemeler global krizin gölgesinde kaldı. İşte bu düzenlemeleri, BES geride kalan beş yılını ve önümüzdeki döneme yönelik beklentileri Yapı Kredi Emeklilik Genel Müdürü Doç. Dr. Giray Velioğlu ile konuştuk.
Velioğlu, öncelikle BES’in uzun vadeli bir tasarruf-yatırım sistemi olduğunu ve emeklilik yatırım fonlarının getirilerinin de uzun vadede sorgulanması gerektiğini hatırlatıyor. Velioğlu’na göre, bu yıl BES, hem işveren katkılı sözleşmelerdeki artış hem de vakıflardan aktarılan fonlarla daha hızlı büyüyecek...

Beşinci yılında BES’in geldiği noktayı kısaca değerlendirebilir misiniz?
Sektördeki aracı sayısı 12 bin 500’e yaklaştı. Sistem başarılı bir başlangıç dönemini geride bıraktı. Sözleşme sayısı 2 milyona, fon büyüklüğü ise 6 milyar YTL’ye ulaşmak üzere. Sistem hem katılımcı hem de fon büyüklüğü açısından hedefler doğrultusunda büyümesini sürdürüyor. Bu beş yıl boyunca şirketler, satış ve banka sigortacılığı örgütlenmelerini geliştirdiler.

Sistemin tanınma süreci tamamlandı mı?
BES’i beş yılda çeşitli evrelere bölüp incelemek gerekiyor. 2003-2004 yıllarını başlangıç dönemi olarak değerlendiriyorum. Bu dönemde basın ilgisi yoğundu ve reklam-tanıtım ağırlıklı geçti. Özellikle toplumun farklı katmanlarındaki yeniliklere açık kesim, bireysel planlarla sisteme dahil oldu. Aynı şekilde daha az da olsa öncü işveren katkılı planlar ortaya çıktı. 2004’te başlayan ve 2006’nın ekim ayına kadarki süre, hayat sigortalarından aktarım dönemi olarak adlandırılabilir. Mevcut hayat sigortalılarından aktarımı avantajlı olan kişilerin bu döneme farklılık getirdiği söylenebilir. 2007 ve 2008 ise yeni mevzuat düzenlemelerinin devreye girdiği bir dönem olarak kayda geçti.

Bu dönemde ne tür yeni düzenlemeler yapıldı?
EGM’nin (Emeklilik Güvence Merkezi) yasal konumuna ilişkin düzenleme yapıldı. Grup emeklilik planlarında hak etme kriteri (vesting) esasları ile bireysel emeklilik hesaplarının aylık ödeme tutarının asgari ücrete kadar olan kısmının haczedilmemesine ilişkin düzenlemeler yapıldı. Ayrıca vakıf ve sandıklardaki hesapların BES’e aktarılmasının önü açıldı...

Mali piyasalar söylenildiği gibi BES fonlarıyla derinleşti mi?
Bireysel emekliliğin finansal piyasaların derinleşmesine olumlu etkisi bugünden sinyallerini vermeye başladı. Emeklilik yatırım fonlarında hisse senedi oranı yüzde 10’lara ulaştı. Buna karşılık A ve B tipi yatırım fonlarında bu oran yüzde 2’ye bile ulaşmadı. Yine emeklilik yatırım fonlarında Türk Lirası devlet iç borçlanma senetlerinde ortalama vadeye kalan gün sayısı 450 günün üzerindeyken, A ve B tipi fonlarda 200 günün altında. Eurobond’larda ortalama vadeye kalan gün sayısı emeklilik yatırım fonlarında 3 bin 800 gün civarındayken, yatırım fonlarında bin günün altında.

10’uncu yılın sonunda kaç kişinin BES’e dahil olması ve portföy büyüklüğünün ne kadara ulaşması bekleniyor?
BES, yeni ve gelişmekte olan bir sektör. Ekonomide ekstra bir istikrarsızlık yaşanmadığı takdirde, 2009 yılında da gelişim hızında bir değişiklik olacağını sanmıyorum. Sistem 10’uncu yılını doldurduğunda (2013) gelir ve yaş grubu olarak uygun gözüken 8-10 milyon civarındaki potansiyel katılımcının 3-3.5 milyonunun sistemde olacağını ve düzenli katkı payı ödeyeceğini düşünüyorum. Sistemde 10 yılda rahatlıkla 15-20 milyar dolarlık bir fon oluşur.

Sistemin daha da büyüyebilmesi için bundan sonra neler yapılmalı?
Sistemin bundan sonraki gelişimiyle ilgili üzerinde durulması gereken konular belli. Hakediş (vesting) düzenlemesi sayesinde işveren desteğinde kurulan emeklilik planlarının sayısının artması bekleniyor. Vakıf ve özel sandıkların (geçici 20’nci maddeye tabi sandıklar bu kapsamın dışında) doğru değerlendirmelerle, bir bölümünün tamamen veya kısmi olarak BES’e aktarılması da önemli bir gelişme olacaktır.

Katılımcıların yüzde kaçı kurumsal katılımcılardan oluşuyor? Bunlar arasında işveren katkılı sözleşmelerin sayısı ne kadar?
2007 sonu itibariyle bireysel emeklilik sözleşmelerine bakıldığında, yüzde 2’sinin işveren+çalışan katkılı, yüzde 2’sininse sadece işveren katkılı sözleşmelerden oluştuğu görülüyor. Sözleşmelerin yüzde 76’sı ise bireysel.

Yapı Kredi olarak sektörün neresindesiniz? En çok hangi planlarınız ilgi görüyor?
Geçen yıl sektördeki hızlı büyümeye bağlı olarak biz de gelişimimizi devam ettirdik. 2007’de önceki yıla göre sözleşme sayımız yüzde 32, fon büyüklüğümüzse yüzde 46 arttı. Bu yıl da benzer büyüme hedefleriyle gelişimimizi sürdürüyoruz. Önümüzdeki yıllarda da satış örgütümüz, banka şubeleri, alternatif dağıtım kanalları, broker ve acentelerimiz aracılığıyla ulaştığımız müşterilerimizin yaşam kaybı, kritik hastalık, çalışamazlık gibi ihtiyaçlarını karşılayacak risk ürünleri üzerine de yoğunlaşacağız. En çok “Kişiye Özel Emeklilik” ve “Hazır Özel Emeklilik” planlarımız ilgi görüyor.

Ev hanımlarına yönelik emeklilik planlarının sayısı ne kadara ulaştı?
Sektör için 2008 yılı verilerine henüz sahip değiliz. Ancak artış oranlarının 2007’yle benzerlik gösterdiğini düşünüyoruz. 2007 yılı verilerinden hareketle, mesleklere göre dağılımda ev hanımlarının yüzde 15’in üzerinde payla ikinci sırada yer aldığı görülüyor. Meslek bilgisine sahip olan katılımcıların oranı ise sadece yüzde 31.9. Bireysel emeklilik sistemi katılımcılarının yüzde 61’i erkek, yüzde 39’u kadın...

Vakıf ve sandıklardaki fonların BES’e aktarılmasıyla ilgili çalışmalar ne aşamada? Bu düzenlemenin sektörü ne kadar büyütmesi bekleniyor?
Yeni Sigortacılık Yasası, personel vakıf ve sandıklarının emekliliğe yönelik taahhütlerin oluşturduğu tutarı BES’e veya yıllık gelir sigortalarına aktarımını mümkün kılıyor. Ancak zorunlu tutmuyor. Aktarımın gerçekleşebilmesi için öncelikle sandık yönetimlerinin bu yönde karar alması gerekiyor. Ülkemizde 6 binin üzerinde vakıf ve sandık bulunuyor. Ancak bu vakıf ve sandıklar arasında, üyelerine emeklilik imkanı sağlayan ve yönetmelik kapsamında BES’e geçme hakkı kazananların sayısı 200’ü geçmez. Bu sandıklarda yaklaşık 200 bin kişi bulunuyor. Biriken fon tutarının ise 5 ila 8 milyar euro arasında olduğu tahmin ediliyor. Önümüzdeki 4 yılda bu fonların ne kadarının BES’e aktarılacağını tahmin etmek oldukça zor. En kötümser senaryoda yüzde 10-15’inin geçeceği öngörülüyor. Bu da 500 milyon ila 1 milyar euro’ya eş bir büyüklük demek.

Son 5 yıl için BES fonları ile diğer yatırım araçlarının kıyaslamasını yapabilir misiniz?
2008 hariç tutulduğunda, Türkiye para ve sermaye piyasalarının son yıllarda oldukça olumlu hareketler sergilediği görülüyor. Emeklilik yatırım fonları da bu olumlu ortamdan faydalanarak özellikle 2003-2005 yılları arasında yüksek getiriler sağladı. Hatta yasal mevzuatla öngörülen bazı vergi muafiyetleri sayesinde diğer yatırım araçlarının üzerinde performans sergilediler. Bu dönemde, özellikle YTL bazlı fonlarda Türkiye ekonomisindeki iyileşme ve küresel piyasalardaki likidite bolluğundan kaynaklanan yüksek getiri oranlarına ulaşıldı. 2006 ve 2007 yıllarında ise gerek iç gerekse dış etkilere bağlı mini krizler nedeniyle sektörün tüm fonlarının performansında gerileme kaydedildi. Sabit getirili menkul kıymetlere yatırım yapan emeklilik yatırım fonlarının son 5 yıllık getirileri incelendiğinde, ortalama yüzde 119 getiri sağladıkları görülüyor.

KUTU

“BES, çalışan sadakati için çok önemli”
Doç. Dr. Giray Velioğlu, özel emeklilik sisteminin dünya genelinde çalışanlar için kurumlara bağlılık açısından önemli bir avantaj sağladığını vurguluyor. Bu gerçekten yola çıkarak da Türkiye’deki işverenlere şu çağrıda bulunuyor:
“Türkiye için de durum farklı değil. Çalışanların bağlılığına önem veren şirketlerin, tıpkı özel sağlık sigortasında olduğu gibi BES’i de göz ardı etmemesi gerekiyor. Grup emeklilik planlarında hak etme kriteri (vesting) yasalaştıktan sonra, bu konuda düzenlemeler yapılarak uygulama kolaylığı sağlandı. Daha önce işverenle çalışan arasında iş hukuku sözleşmesi çerçevesinde dolaylı olarak uygulanan bu sistem şimdi çok kolaylaştı. Bu sayede kurumsal pazardaki gelişmelerin ivme kazanacağı görüşündeyiz.”