Yazdır
FINANSGUNDEM.COM – DIŞ HABERLER SERVİSİ
Finansal yeteneklerin ilerleyen yaşlarda daha da keskinleştiği herkes tarafından kabul edilir. Önümüzde Warren Buffett gibi bir örnek varken nasıl kabul edilmesin?
Finansgundem.com’un derlediği bilgilere göre, finansal yeteneklerimiz artabildiği gibi azalabiliyor da. Bu ilginç bakış, Firstlinks Editörü James Gruber’in okuduğu kişisel finans kitabı ‘Aptallaştığımda ne yapmalıyım?’ın da (What to Do When I Get Stupid: A Radically Safe Approach to a Difficult Financial Era) ana felsefesini oluşturuyor. Bu ilginç yaklaşımı, Gruber’in kendi sözleriyle anlamaya çalışalım.
Akışkan zeka ve kristalize zeka
Finansal yeteneklerimizin yaşımızın oldukça erken bir döneminde nasıl azalmaya başladığı ve bu konuda ne yapmamız gerektiği hakkında ilginç bir kitap okudum. Kitabın adı ‘Aptallaştığımda ne yapmalıyım?’ Kitap, ABD'li ekonomist Lewis Mandell'e ait. İşte Mandell'in bulgularına benim düşüncelerimin serpiştirildiği bir genel bakış.
Mandell, finansal kararlar alma kapasitemizin 53 yaş civarında zirveye ulaştığını gösteren çok sayıda bilimsel çalışmadan alıntı yapıyor. Önce 'akışkan zeka' ile 'kristalize zeka' arasında ayrım yapma yoluna gidiyor. Akışkan zeka, soyut düşünme ve karmaşık bilgilerle başa çıkma yeteneği olarak tarif ediliyor. Psikologlar, akışkan zekanın 20 yaşında zirveye ulaştığını ve sonrasında her yıl yüzde 1 oranında azaldığını uzun zamandır biliyor. Örneğin, büyük matematiksel keşiflerin daha genç akademisyenler tarafından yapılmasının nedeni de bu gerçeğe dayanıyor.
Ancak yaşlandıkça daha iyi kararlar vermemize yardımcı olacak deneyimler de kazanıyoruz. Buna ‘kristalize zeka’ deniyor. Böylece, yaşla birlikte akışkan zeka azalırken, kristalize zeka artıyor: “Akışkan zeka yavaş ama istikrarlı bir oranda düştüğü için, kristalize zekadaki nispeten hızlı artışla desteklenen genel zeka ilk başta artma eğiliminde olacak, ancak daha sonra orta yaşta yavaşlamaya başlayacak. Akışkan zekanın sürekli kaybı, kristalize zekadaki daha küçük ve daha küçük artışlarla, artışlar ve düşüşler eşit olana kadar eşitlenmeye başlar ve tam da bu noktada genel zekamız zirveye ulaşır.”
Zirve 53 yaş
Araştırmalar, iki tür zekayı birleştirip finansal kararlara uyguladığınızda, 53 yaş civarında zirveye ulaştığımızı ve daha sonra hızla düşüş yaşadığımızı gösteriyor. En yüksek performans yaşı, farklı finansal ürünlere göre en düşük 45,8 ile en yüksek 61,8 arasında değişiyor.
Borçlanma ile ilgili kararlar 53 yaş civarında zirveye ulaşırken, yatırım becerileri 70 yaş civarında zirveye ulaşıyor. Aradaki fark muhtemelen borçlanma ve yatırım konusunda deneyim kazandığımız yaşların farklı olmasından kaynaklanıyor. Gençken fazla paramız olmuyor ve bu nedenle, örneğin bir evi finanse etmek için borca güveniyoruz. Yaşlandıkça ve belki de emekliliği düşündüğümüzde, varlık biriktirme olasılığımız daha da yükseliyor ve yatırım hakkında öğrenmeye daha açık oluyoruz.
Şimdiden hazırlanmak gerekiyor
Sadece çok az bir kısmımız, finansal karar alma sürecimizi gölgeleyecek herhangi bir zihinsel bozukluk olmadan 80 yaşına ulaşacak. Ancak finansal karar verme sürecimizde kendimize olan güvenimiz yaşla birlikte artıyor da. Daha yaşlı yatırımcılar, televizyon ve gazetelerden edinilen yeni yatırım bilgilerini kullanmaya daha yatkın, ancak bu bilgileri kullanma konusunda da daha az becerikli oluyor. Ve sonuç olarak yatırımlarının risk profilini artırma olasılıkları da yükseliyor.
Mandell, hâlâ bunu yapacak zihinsel kapasitemiz varken, finansal kararları elimizden almanın bizim için akıllıca olduğuna inanıyor. Arzu ettiğimiz yaşam standardını sürdürmek için hayatımızın geri kalanında her ay yeterli geliri elde edeceğimizi garanti etmek için planlamanın kritik olduğunu düşünüyor. Mandell, düzenli olması gereken, kaybetmesi neredeyse imkansız olan ve giderlerimiz enflasyonla birlikte arttıkça artması gereken garantili bir geliri savunuyor. Ve Mandell’e göre, ne kadar uzun yaşarsak yaşayalım bu gelirin sürmesi gerekiyor.
Bu planlamaya yönelik tehditler, düşük faiz oranlarını, borsa oynaklığını, yüksek enflasyonu ve akıl yaşımız ilerledikçe de, şayet kendi karar alma süreçlerimize güvenmeye devam ediyorsak, ‘kendimizi’ içeriyor.
Karar alma süreçlerini otomatikleştirme
Amaç, temel emeklilik giderlerimizi karşılamak için her yıl yeterli paranın gelmesini sağlamak olmalıdır. Bunun ötesinde, herhangi bir ek gelir ise isteğe bağlıdır. Bunlar, yaşam standardımızı yükseltmek için kullanılabilecek fazla varlıklardır.
Her yıl gelen gelir, emeklilik masraflarını karşılamaya yetmiyorsa, önümüzde iki seçenek var demektir: Birincisi, yaşam standardımızı düşürmek ve ikincisi, açığı kapatmak için riskli varlıklar üzerine kumar oynamak. Birçok kişi ikinci seçeneğe yönelir.
Özetle kitap, varlıklarınızı, alabileceğiniz mantıksız kararlara karşı korumanın yollarını arıyor. Bunu azalan finansal yeteneklerle ilgili şaşırıcı istatistiklerle ikna edici kılıyor. Kitabı okuduktan sonra rahatlıkla söyleyebiliyorum ki, bilişsel yeteneklerimiz azalmaya başlamadan önce, en azından Mandell'in finansal karar alma süreçlerimizin çoğunu otomatik hale getirme fikrini dikkate almakta fayda olduğu gözüküyor.
Başarılı bir yatırım serüveni için 6 ipucu
Sabırlı ve disiplinli yatırımın püf noktaları
Kendinize yatırım yapmanız için 3 neden
Yatırımcılar risk yönetimini hatırlamalı
Yatırımcıların yüzde 99’u neden hep kaybediyor?
Finans sektöründe kariyer için aranan 8 özellik