Yazdır
Rolls-Royce tarafından geliştirilen “Spirit of Innovation – İnovasyonun Ruhu” isimli tamamen elektrikli uçak projesiyle 535 beygirlik güce denk gelen güç aktarma sistemiyle saatte 623 km hız rekoru kırdı. Ayrıca 202 saniyede 3.000 metreye tırmanma hız rekorunu da kırmış, ama henüz ilgili makamlardan onay alınmamış.
Kasım 2021’de yine aynı 15 km’lik mesafede kırılan 532 km/saatlik hız rekoru da bu uçağa aitti. Şirketin kısa sürede önemli bir gelişmeye imza atması elektrikli hava araçlarının hızla hayatımıza gireceğine dair önemli bir parametre olarak görülüyor. Ayrıca deneysel bir test sahasında gerçekleştirilen her iki hız denemesi de Dünya Hava Sporları Federasyonu tarafından rekor olarak teyit edilmiş. Rolls-Royce yetkilileri de bu gelişmeyi önemli bir başarı olarak değerlendiriyorlar.
Uçakta 535 beygire eşit 400kW elektrikli güç aktarma sistemi kullanılıyor. Bu gücü sağlayan pil paketinin ise şimdiye kadar bir uçağa monte edilmiş en yoğun güç olduğu ve 7 bin 500 telefonu şarj etmeye yeteceği belirtiliyor.
Bu gelişmelerden sonra sırada böyle bir uçağın gerçeğe dönüştürülmesinin hikayesi var. Bakalım elektrikli uçaklarla ne zaman seyahat etmeye başlayacağız.
Airbus ile Katar’ın boya kavgası büyüyor
Dünyanın iki önemli yolcu uçağı üreticisinden birisi olan Airbus ile dünyanın önde gelen havayolu şirketlerinden Katar Havayollarının Airbus A350 uçaklarının gövdesindeki hatalı boyama sebebiyle başlayan kavgası büyüyor. Londra Yüksek Mahkemesi’ne de yansıyan kavga yeni tartışma ve gelişmelerle büyümeye devam ediyor.
Katar Havayollarının teslim aldığı uçaklarda ortaya çıkan problemler uçuş güvenliğini sıkıntıya sokacak bir durum olmadığı gerekçesiyle yeterli ilgiyi göstermeyen Airbus, kavganın büyümesi üzerine havayolunun 50 adetlik dar gövdeli A321neo uçak siparişini tek taraflı olarak iptal etti. Yaklaşık 6 milyar dolara tekabül eden siparişin iptal etmesinin ardından Airbus ile Katar kavgası daha da tırmandı. Katar Havayolları da Airbus’ın uçak siparişi iptal adımına hasarlı uçak videosu ile cevap verdi. Ve kavgada yumruk sayılmaz hesabı karşılıklı vuruşmalar başladı.
Kavgayı Airbus’ın tek taraflı olarak Katar’ın uçak siparişlerini iptal etmesi hararetlendirdi. Zira havayollarının verdiği siparişlerin şirketlerin iflas etmemesi veya ödeme sorunu yaşamaması halinde tek taraflı olarak iptal edilmesi şimdiye kadar görülmüş bir durum değil. Airbus veya rakibi Boeing tarafından siparişlerin tek taraflı olarak iptal edilmesi sektörde görülen bir eylem değildir ve bu yola da istisnalar dışında pek başvurulmaz. Ama Airbus bunu da yaparak, yangına körükle gitmeyi tercih etti.
İşte bu uçak siparişi iptalinden sonra Katar’da bu salvoya video yayınıyla cevap verdi. Yayınlanan görüntülerde, Airbus’ın en yeni modeli iki koridorlu A350 uçağın gövdesindeki boyaların soyulması ve gövdedeki kritik yerlerin teslimat sonrasında boya sebebiyle korumasız kalması ve bazı hasarlar yer alıyor.
Katar Havayolları videoda yer alan görüntülerin ciddi ve meşru güvenlik endişelerine sebep olduğunu daha önce Airbus’a iletmişti bu defa daha geniş çevrelere duyurdu. Boyama hataları sebebiyle uçağı yıldırımdan koruyan sistemlerinin açıkta kaldığını, uçak gövdesindeki perçinlerin etrafındaki hasarlarla birlikte birçok sorunun olduğunu açıkladı.
Airbus ve Katar arasındaki ilişkinin iyice gerginleşmesi, Cuma günü Airbus’ın hisselerine yüzde 2 düşüş olarak yansıdı. Zira sektörde ve ilgili çevrelerde Airbus’ın iptal adımını makul bulan neredeyse yok. Katar ise sözleşmeden doğan yükümlülüklerine bağlı kalacağını açıklayarak, Airbus’ın tartışmayı tırmandırmak için bu kararı aldığını duyurdu.
Her iki şirket de A350 uçaklarının kalitesi, gündeme gelen boya ve hasar tartışmalarını Londra Yüksek Mahkemesi’ne yasal bir zemine taşımıştı. Önce Katar Havayolları geçen ay, A350’nin gövdesindeki hasarlar için Airbus’a dava açtığını duyurdu ve akabinde 34 adet A350-900 ve 19 adet A350-1000 model uçaklarını Katar Sivil Havacılık Otoritesi’nin talimatıyla yere indirdi. Sipariş verdiği 23 adet A350 model uçağın da teslimatını durdurdu.
Airbus ise sorunun temel nedenini belirlediğini ve çözümler sunmak için müşterilerle birlikte çalıştığını açıklamıştı. Türk Hava Yollarının filosunda bulunan A350 model uçaklarını kullanan başka havayolları da Katar Havayollarına benzer şikayetlerini Airbus’a ilettiği biliniyor. Diğer A350 müşterileri de benzer sorunları tespit etmiş olmasına rağmen hiçbiri uçağını yere indirmedi. Airbus ile Katar tartışmasının kavgaya dönüşmesi uçakların yere indirilmesiyle başladı.
Airbus neden Katar’ın A321neo uçak siparişini iptal etti? Bu anlaşma Aralık 2017’de imzalanmış ve liste fiyatıyla toplam rakamın 6,3 milyar dolar olduğu belirtilmişti. Ancak COVID-19 sürecinde Airbus A320 ailesi uçaklarına yönelik havayollarından ciddi talep gelmeye başladı. Türk Hava Yolları da bu aileden yakın zamanda kullanmak için uçak aramaya başladığı, ama henüz sipariş için pozisyon bulamadığı biliniyor. Kısacası Airbus’ın en fazla talep gelen ve fiyatları da yükselmiş olan Katar’ın A321neo model uçak siparişini iptal etmesi pek iyi niyetli bir girişim gibi görünmüyor. Benzer durum 53 adet A350 uçağını yere indiren Katar için de geçerli. Her iki şirketin de bu kan davasında odak noktalarında paranın olduğunu söylemek yanlış olmaz.
Her iki şirketin geçtiğimiz günlerde Londra Yüksek Mahkemesi’nde A350 anlaşmazlığıyla ilgili olarak ilk duruşmada karşı karşıya geldiği de belirtiliyor. Duruşmada, Katar Havayolları 618 milyon dolar tazminat ve A350 uçaklarının boşta kaldığı her gün için günde 4 milyon dolar talep etmiş. Airbus ise Katar’ın A350 uçaklarını teslim almayı reddederek sözleşme yükümlülüklerini yerine getirmemesi nedeniyle A321neo siparişlerini iptal ettiğini belirtmiş.
Ancak Airbus, boya tartışmalarıyla gündeme gelen A350 uçaklarının gövdesinde oluşan hasarın uçağı yıldırım çarpmalarından koruyan metalik ağ sisteminin bozulmasına sebep olacağını kabul ettiği, ancak bu sorunun uçuş güvenliği oluşturmadığını ileri sürmüş. Avrupa Havacılık Güvenliği Ajansı (EASA) da boyayla ilgili sorunun “A350 filosu üzerinde uçuşa elverişlilik etkisi olmadığı” bulgularını doğruladığı belirtiliyor. Fakat Katar Havayolları da Katar Sivil Havacılık Otoritesi’nin uçuş güvenliği oluşturduğu için uçakları yere indirdiğini savunuyor.
Kısacası A350 uçaklarının gövdesinde çeşitli sorunlar var. Her iki tarafta bunu biliyor, ama çözümünde anlaşamıyor. Airbus A350’ler için yıldırım önleyici ağ tasarımını değiştirmeyi düşündüğünü, ancak yeterli yedek yıldırım önleyici koruması olduğunu ısrar ederek çözüm üretmekte geç kalmasıyla kavga büyümeye başladı. Son durum itibariyle de bu hadisenin nasıl sonlanacağı bilinmiyor!
Tek pilotla uçuşa hazır mısınız?
Amerikan Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi (NASA) 2014 yılından beri yolcu uçaklarının tek pilotla güvenli şekilde uçma konusu ile ilgili araştırma yapıyor. Şu anki uygulamada olan iki pilotlu kokpitten tek pilotlu kokpite geçişin, 1950’li yıllardaki beş kişilik kokpitten iki kişilik kokpite geçişlerden çok daha zor olacağı görüşünde olan NASA, yolcu uçaklarının tek pilot ile uçurulmasının maliyet ve tasarruf açısından olumlu olması sebebiyle araştırmalarına devam ediyor.
“Bir pilot ile güvenle uçabilir mi?” Sorusuna cevap aranırken yapay zekâ ve bilgisayarlara daha fazla görev verilmesi, kokpitteki otomasyonun büyük ölçüde artırılması planlanıyor. Ayrıca tek pilot tarafından kullanılan uçaklara bir pilotun yerden, gerektiği anlarda yardım etmesi planlanıyor. Tek pilotlu uçuş çalışmalarına pilotların çoğunun karşı olduğu biliniyor. NASA tarafından gündeme getirilen bir pilotun yerden destek sağlaması projesinde ise yerdeki pilotun aynı anda birkaç uçuşu denetleyebilecek ve gerektiğinde uçağı uzaktan tamamen kontrol edebilecek şekilde eğitilmesi planlanıyor.
NASA tek pilotla yolcu uçağı uçurulması için bazı testleri Boeing 737 simülatörlerinde gerçekleştirmiş. Havayolları da tek pilotlu operasyonlarda sadece paradan tasarruf edebilecekleri için değil yakın zamanda olabilecek pilot sıkıntısı nedeniyle sıcak baktığı belirtiliyor. Boeing önümüzdeki yirmi yılda 600 bin yeni pilota ihtiyaç olacağını tahmin ediyor. Bazı hesaplamalara göre de 2025 yılına kadar küresel olarak en az 34 bin pilot açığı olacağından çözüm olarak tek pilot uygulaması tartışmaları ilgi görüyor.
Öte taraftan Uluslararası Havayolu Pilotları Birliği (ALPA) 2019 yılında tek pilotlu operasyonların tehlikeleri hakkında bir bildiri yayınlayarak, bu fikri “erken” bulmuş ve hiçbir otonom sistemin bir pilotun yerini tutmayacağını iddia etmişti. Yolcuların tek pilotlu uçakla yolculuk hakkında ne düşündüğü de elbette önemli. ABD’de yolcular arasında yapılan bir ankette “tek pilotlu uçağa binerim” diyenlerin oranı yüzde 50 seviyesinde çıkmış.
Netice itibariyle otoriteler araştırmalar ışığında, güvenli uçuş için gelişmiş teknolojilerin desteğini yeterli görürlerse yakın gelecekte kokpitte 1 pilot görebiliriz. Sadece ne kadar yakın zamanda olabileceğine cevap vermek zor. Günümüzde birçok küçük ve askeri uçağın tek bir pilot tarafından güvenli bir şekilde uçuruluyor. Yeni nesil uçan taksiler de pilotsuz, otonom olarak görev yapacak şekilde tasarlanıyor. İnsansız hava araçları ise günümüzde çeşitli amaçlarla yoğunlukla kullanılıyor. Dolayısıyla yolcu uçaklarının tek pilotla uçurulacağı günlerin yakın olduğu söylenebilir.
GÜNTAY ŞİMŞEK - HABERTÜRK
