Merkez bankaları salgına karşı faiz silahını çekti

Küresel çapta salgınla mücadeleyle geçen ve "Büyük Duruş"un yaşandığı 2020 yılında, dünya çapında kurum ve kuruluşlar ekonomileri desteklemek için bütün imkanlarını seferber ederken, merkez bankaları da 207 kez faiz silahını çekti.

Bireylerden şirketlere kadar ekonominin en temel birimlerinin sarsıldığı, ülkelerin sınırlarını kapattığı ve yeni bir iktisadi dönemi başlatan yeni tip korona virüs (Kovid-19) salgını kaynaklı kriz, 1930'lardaki "Büyük Buhran" ve 2008'deki "Büyük Durgunluk"un ardından "Büyük Duruş" olarak nitelendirildi.

Daha önce böylesi deneyimlenmemiş salgın nedeniyle oluşan belirsizlik ortamı, likidite ihtiyacını da artırdı. Merkez bankaları da bu ihtiyaç karşısında kamu otoriteleriyle koordineli adımlar atarak finansal piyasaları ve reel ekonomiyi desteklemeye çalıştı.

FED ÖRNEK OLDU
Söz konusu süreçte, merkez bankalarının 2008 finansal kriz döneminde deneyimlediği geleneksel olmayan genişleyici para politikaları ve tarihi düşük faiz politikaları yeniden devreye alınırken, aksiyonlarda başı yine ABD Merkez Bankası'nın (Fed) çektiği görüldü.

ABD'de ilk vaka tespitinin yapılmasının ardından harekete geçen Fed, mart ayının hemen başında, 2008 küresel ekonomik krizinin ardından ilk kez plansız toplanarak politika faizini 50 baz puan indirdi. Fed, bu kararının üzerinden henüz 12 gün geçmişti ki yeniden faiz indirimine gitti ve politika faizini yüzde 0-0,25 aralığına çekti.

Fed'in açtığı yoldan birçok merkez bankası geçerken, böylece yıllar sonra yeniden küresel çapta düşük faiz dönemine girildi.

EN YÜKSEK İNDİRİM İLK ÇEYREKTE YAŞANDI
Yılın ilk ayında Türkiye'nin yanı sıra Kuzey Makedonya, Güney Afrika, Malezya, Kenya, Arjantin, Ukrayna, Sri Lanka ve Azerbaycan olmak üzere 9 ülkenin merkez bankası 25 ila 200 baz puan arasında faiz indirime gitti.

Şubat ayına gelindiğinde, yine aralarında Türkiye'nin de bulunduğu 13 ülke faiz indirdi. Tayland, İzlanda, Brezilya, Filipinler, Rusya, Belarus, Arjantin (2 kez), Meksika, Namibya, Endonezya ve Gambiya'nın yanı sıra salgının zirve yaptığı Çin de bu dönemde faiz indiren diğer ülkeler oldu.

Salgının birçok ülkede görüldüğü ve sınırların kapatılmaya başlandığı mart ayına gelindiğinde; ABD 2, İngiltere 2, Avustralya 2, Bahreyn 2, Kanada 3, Şili 2, Çekya 2, Hong Kong 2, İzlanda 2, Ürdün 2, Kuveyt 2, Makao 2, Moldova 2, Norveç 2, Pakistan 2, Paraguay 3 ve Suudi Arabistan 2 kez faiz indirimine gitti.

Öte yandan, Türkiye, Arnavutluk, Ermenistan, Arjantin, Kolombiya, Brezilya, Dominik Cumhuriyeti, Mısır, Fiji, Gana, Hindistan, Endonezya, Kazakistan, Kenya, Malezya, Mauritius, Meksika, Moğolistan, Fas, Namibya, Yeni Zelanda, Kuzey Makedonya, Papua Yeni Gine, Peru, Filipinler, Polonya, Romanya, Sırbistan, Güney Afrika, Güney Kore, Sri Lanka, Tayvan, Tayland, Trinidad ve Tobago, Tunus, Ukrayna ile Vietnam ise birer kez faiz silahını kullandı.

Böylece geçen yılın mart ayında 17'si birden çok olmak üzere dünyadaki 54 merkez bankası, 73 kez faiz aracını kullanarak ekonomiyi desteklemeye çalıştı. Bu gerçekleşmelerle yıl genelinde en fazla faiz indirimi yapılan ay da mart oldu.

Geçen yıl dünya genelinde birçok ülke için salgının zirve noktasının görüldüğü ay olarak literatüre geçen nisanda, merkez bankaları faiz indirmeye devam etti.

Merkez bankalarının haziran ayı aksiyonlarına bakıldığında ise 19 kez faiz indirildiği görüldü. Bu dönemde aksiyon alan merkez bankaları ise Uganda, Sırbistan, Ukrayna, Ermenistan, Fas, Namibya, Brezilya, Mozambik, Endonezya, Rusya, Azerbaycan, Belarus, Paraguay, Macaristan, Gürcistan, Filipinler, Pakistan, Meksika ve Kolombiya şeklinde sıralandı.

Normalleşme adımlarının hızlandığı 2020'nin üçüncü çeyreği itibarıyla birçok merkez bankasının faiz silahını kullanmada artık manevra alanının kalmadığı, bu nedenle aksiyonların yavaşladığı görüldü. Buna karşın temmuzda 10, ağustosta 8 ve eylülde 11 merkez bankası faiz indirdi.

Malezya, Sri Lanka, Endonezya, Kazakistan, Macaristan, Güney Afrika, Rusya, Tacikistan, Azerbaycan ve Kolombiya temmuzda, Gürcistan, Brezilya, Romanya, Moldova, Meksika, Namibya, Zambiya ve Kolombiya ağustosta, Dominik Cumhuriyeti, Moldova, Özbekistan, Moğolistan, Ermenistan, Azerbaycan, Nijerya, Mısır, Meksika, Kolombiya ve Vietnam ise eylülde faiz indirimi yoluna giden ülkeler oldu.

Öte yandan, Türkiye'de geçen yıl ilk faiz artırımının yapıldığı ay da eylül oldu. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının (TCMB) 200 baz puanlık faiz artırımı ile politika faizi yüzde 8,25'ten yüzde 10,25'e yükseldi.

TÜRKİYE FAİZİ ARTIRDI
Geçen yılın son çeyreğine girildiğinde, faiz indirimi döngüsü açısından artık aksiyonların önemli ölçüde yavaşlaması, az sayıda ülkenin bu aracı kullanması dikkati çekti. Öte yandan, Türkiye, Arjantin ve Ermenistan'ın faiz artırdığı görüldü.

Hızlanan aşı çalışmalarına ilişkin iyimserlik ile salgında ikinci dalga endişeleri arasında denge bulmaya çalışan merkez bankası yönetimleri, ekimde 4, kasımda 8 ve aralıkta 2 kez faiz indirdi.

Tunus, Botsvana ve Arjantin (2 kez) ekimde, Avustralya, Moldova, Malavi, Mısır, İzlanda, Endonezya, Filipinler ve Moğolistan kasımda, Sırbistan ile Azerbaycan ise aralıkta faiz indirimi yoluna başvurdu.

Geçen yıl Kolombiya 7, Arjantin 6, Meksika 6, Türkiye 5, Pakistan 5, Paraguay 5, Brezilya 5, Filipinler 5, Nambiya 5, Azerbaycan 5, Moldova 5, Endonezya 5, Güney Afrika 5, Sri Lanka 5, İzlanda 5, Rusya 4, Sırbistan 4, Ukrayna 4, Moğolistan 4, Sırbistan 4, Ermenistan 4, Malezya 4, Avustralya 3, Belarus 3, Kanada 3, Kenya 3, Çekya 3, Mısır 3, Vietnam 3, Kuzey Makedonya 3, Polonya 3, Gürcistan 3, Norveç 3, Romanya 3, Tayland 3, Dominik Cumhuriyeti 2, Botsvana 2, Bahreyn 2, Şili 2, Çin 2, Gambiya 2, Hong Kong 2, Macaristan 2, Hindistan 2, Ürdün 2, Kazakistan 2, Kuveyt 2, Makao 2, Mauritius 2, Fas 2, Mozambik 2, Nijerya 2, Peru 2, Suudi Arabistan 2, Güney Kore 2, Tacikistan 2, Tunus 2, Uganda 2, İngiltere 2, ABD 2, Özbekistan 2 ve Zambiya 2 kez faiz indirim aksiyonu aldı.

Böylece geçen yıl merkez bankası en fazla faiz indirim aksiyonu alan ülke Kolombiya oldu.

Alınan aksiyonların büyüklüğü açısından ise Arjantin Merkez Bankası başı çekti. Yıl boyunca toplam 6 kez faiz indiren banka, politika faizini toplamda 1.400 baz puan azaltarak yüzde 48'den yüzde 36'ya çekti.