Yazdır
Akbank Ekonomik Araştırmalar Bölümü tarafından hazırlanan analizde, “Merkezi yönetim bütçe gelirleri Kasım’da yıllık %32, Ocak-Kasım döneminde ise yıllık %16 arttı. 932 milyar TL’de YEP de yılsonu tahmini 973 milyar TL olup, tahminin %96’sı Ocak-Kasım döneminde gerçekleşti. “ denilirken, gelir kalemleri olan, “Kasım ayında vergi yeniden yapılandırmaları yoluyla 5 milyon TL, imar barışından 64 milyon TL ve bedelli askerlikten 217 milyon TL gelir yazıldı” altı çizildi.
Analizin devamı şu şekilde:
Vergi gelirleri: Ekonomik aktivitedeki toparlanmanın etkisiyle Haziran ayından bu yana artış eğiliminde. Kasım’da yıllık %35, Ocak-Kasım döneminde ise %23 artış gösterdi. Vergi türlerinin detayına bakıldığında
- İç talepteki toparlanmayla birlikte dahilde alınan katma değer vergisi yıllık %82, özel tüketim vergisi %51 arttı. İthalattaki artışın sürmesiyle birlikte, ithalde alınan katma değer vergisinde de artış sürüyor yıllık %80 arttı. Gümrük vergileri de artan tarifeler kaynaklı artmaya devam etti ve Kasım’da yıllık artış %91 oldu.
- Gelir vergisi ise yıllık %9,3, kurumlar vergisi ise %14,5 arttı.
Merkezi yönetim bütçe harcamaları Kasım’da yıllık %27,5, Ocak-Kasım’da ise yıllık %18,8 artarak 1.064 milyar TL’ye yükseldi.
2020 Yeni Ekonomi Programı yılsonu tahmini 1.212 milyar TL olup, Ocak-Kasım döneminde tahmininin %88’i gerçekleşmiş oldu.
- Faiz hariç harcamalar yıllık %27,6, Ocak-Kasım döneminde ise %16,9 arttı.
- Cari transferler (sosyal güvenlik vb.) Kasım’da yıllık bazda %33 artarak, merkezi yönetim bütçe harcamalarını 11,3 puan yukarı çekti.
- Mal ve hizmet alımları, savunma güvenlik harcamalarındaki artışın etkisiyle, yıllık %52 artış gösterdi ve merkezi yönetim bütçe harcamalarına 5,1 puan katkıda bulundu.
- Yatırım harcamalarını da içeren sermaye giderleri son 3 aydır artış gösteriyor Kasım’da yıllık %30 artış gösterdi.
- Personel giderlerinde artış devam etti ve Kasım’da yıllık %12,3 arttı.
VERGİ GELİRLERİ KASIM’DA BÜTÇEYİ OLUMLU ETKİLEMEYE DEVAM ETTİ
Gedik Yatırım tarafından hazırlanan analizde ise, “Kasım’da güçlü vergi tahsilat performansıyla bütçe açığı geçen yıla göre geriledi. 2019’un Kasım ayında 7,8 milyar TL fazla veren merkezi bütçe, 2020’nin aynı ayında 13,4 milyar TL fazla verirken, geçen seneki 15,2 milyar TL’lik faiz dışı fazla da 22,9milyar TL’ye yükseldi. Ocak-Kasım döneminde ise 132,1 milyar TL bütçe açığı ve 3,0 milyar TL faiz dışı açığa ulaşılırken, bu sonuçlar geçen sene aynı dönemde 93,0 milyar TL bütçe açığı ve 2,8 milyar TL faiz dışı fazla olarak şekillenmişti. 12 aylık birikimli bütçe açığı 168.5 milyar TL’den 162.8 milyar TL’ye, faiz dışı açık da 37,3 milyar TL’den 29,6 milyar TL’ye geriledi. Bu arada, IMF tanımlı faiz-dışı açık (12 ay birikimli) ise kabaca 113 milyar TL seviyesinde bulunuyor” denildi.
Analizin devamı şu şekilde:
İç talepteki canlanma vergi gelirlerine olumlu yansımaya devam ediyor. Kredi teşvikleriyle canlanan iç talebin, vergi gelirlerindeki %21’lik yıllık reel artışla, bütçe performansını doğrudan etkilediğini söyleyebiliriz. Olumlu performansın özellikle tüketime yönelik vergilerden kaynaklandığı, mal ve hizmetlerden alınan KDV, ÖTV ve ithalattan alınan KDV gelirlerinin sırasıyla yıllık reel %62, %35 ve %61 arttığı görülüyor. Kredi teşvikleriyle canlanan iç talebe bağlı olarak, Haziran-Kasım arası dönemde vergi tahsilatının yıllık reel %21 arttığını not etmek gerek. İç tüketime yönelik vergiler (KDV+ÖTV) için ise bu oran kabaca %34 oldu.
Vergi gelirlerindeki iyileşmeyle bütçe açığı da beklentinin altında kalacak. Hatırlanacağı gibi, hükümet açıkladığı son “yeni ekonomi programında (YEP)”, sene sonu bütçe açığı tahminini 139 milyar TL’den (GSYH’nin %2,8’i) 239 milyar TL’ye (GSYH’nin %4,9’u) yükseltmişti. Ancak vergi tahsilatındaki iyileşme, sene sonunda bütçe açığının 200-210 milyar TL seviyelerinde (GSYH’nin kabaca %4,2’si) kalabileceğine işaret ediyor. Ancak, 2021 yılında iç talepteki (buna bağlı olarak da vergi gelir performansındaki) potansiyel yavaşlama ve 2020’deki yüklü iç borçlanma nedeniyle ciddi anlamda artan faiz harcama yükü nedeniyle, bütçe açığı/GSYH oranının 2021 yılında %5,0’e doğru yükselebileceğini düşünüyoruz.
PANDEMİ EKONOMİYİ AYRI BİR DÜZLEME TAŞIDI
Şekerbank tarafından hazırlanan analizin yorum bölümünde, “Bütçe açığı, 2019 yılını 2018 yılı gerçekleşmesi olan 72,6 milyar TL'nin 1,5 katından fazla bir artışla 123,7 milyar TL seviyesinde, GSYH'ye oran olarak ise %2,9 oranında (Yeni Ekonomi Program tahmini: %2,9) kapatmıştı. Tarihsel olarak bakıldığında yıllık bazda rekor bir açık gerçekleşmişti. Faiz dışı denge tarafında ise 2018'de 1,3 milyar TL olan faiz dışı fazla, 2019 yılında 23,8 milyar TL açığa dönmüştü.
GSYH'ye oran olarak da %0,6 olmuştu (Yeni Ekonomi Program tahmini: %0,5). Böylece, yıllık bazda ilk kez faiz dışı açık verilmişti.
Bu performans sonrasında yılın ilk iki ayında bütçe, Merkez Bankası'nın öne çekilmiş kar transferinin desteğini bir yana bıraksak da genel olarak gelir ve gider tarafında beklentiler dâhilinde performans gösteriyordu. Fakat Kovid-19 salgının ülkemizde de görülmesi ile birlikte ekonomik görüntü diğer ülkelerde olduğu gibi apayrı bir düzleme geçmiştir. Mart-Mayıs dönemi ekonomik faaliyetin durduğu ve bu anlamda bütçe gelirlerinin ciddi bir reel daralma içerisine girdiği, giderlerin ise tüm dünyada olduğu gibi salgına karşı atılan mali adımların etkisiyle genişlemeye başladığı bir dönem olmuştur. Baktığımızda ilk on ayda toplam bütçe açığı olan 145,5 milyar TL’nin 104 milyar TL'si Mart-Mayıs dönemine aitti. Kasım ayında vergi gelirlerinin, iç tüketimdeki kredi destekli toparlanmanın etkisi ile artışına devam etmesi ve ay içinde hem faiz harcamalarında hem de faiz dışı harcamalarda daha sakin bir gelişme görülmesi nedeniyle bütçe fazlası verilirken ilk on bir ayda bütçe açığı 132,1 milyar TL olmuştur.
Bu yıla ilişkin olarak Kovid-19 sonrası dönem yeni bir ekonomik düzlemi ima etmektedir. Mayıs ayı itibariyle 45 milyar TL'ye varan bütçe açıkları dönemi geride kalmış olsa da salgının tüm ekonomik etkileri giderilmiş değildir. Küresel ve yerel olarak mali teşviklerin devamı gelecektir. 14 Aralık tarihinde Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından açıklanan ve esnafa doğrudan ödemeler içeren yeni destek paketi de bu bağlamda beklentiler dahilindedir. Bütçe performansı da dahil olmak üzere tüm ekonomik göstergelerin performansı için temel belirleyicinin hem küresel hem de yerel çapta salgının seyri olduğu açıktır. Bu çerçevede, 2020 yılında %5 civarında bir bütçe açığı şu an için genel kabul gören resim olmakla beraber, 2021 yılı için Eylül ayında açıklanan Yeni Ekonomi Programında GSYH'nin %4,3'üne denk gelecek şekilde 245 milyar dolar olarak öngörülen bütçe açığının ve tüm göstergelerin hem yeni ekonomi yönetiminin duruşunu görmek hem de salgının seyrinin etkilerini yorumlayabilmek anlamında bir revizyona ihtiyacı olduğuna inanıyor ve bu revizyon ile birlikte açıklanacak yeni makro perspektifin kredibiliteyi desteklemek anlamında ehemmiyet içerdiğinin altını çizmek istiyoruz...” denildi.
11 ayda bütçe açığı 132 milyar