Yazdır
Malezya'da uzun süredir önemli gündem maddelerinden biri olan Malezya Kamu Kalkınma Fonu (1MDB) yolsuzluğu, "ülkenin en büyük yolsuzluk skandalı" olarak tarihe geçti.
2015'te ortaya çıkan ve eski Başbakan Necip Rezak yönetimince soruşturulması önlenen, 9 Mayıs 2018 genel seçimlerinde iktidarın el değiştirmesiyle tekrar soruşturulan 1MDB yolsuzluğu, Necip Rezak'ın yargılandığı bazı suçlamalardan hüküm giymesi ve yurt dışına kaçırılan fonlardan büyük bir kısmının Malezya'ya geri iade sürecinin başlamasıyla yeniden ülkenin gündemine oturdu.
1MDB skandalı, Malezya siyaseti ve ülke halkının siyasete bakış açısında yol açtığı değişimler nedeniyle de önemli yer taşıyor.
Malezya Kamu Kalkınma Fonu, Necip Rezak'ın başbakanlığında Temmuz 2009'da "Malezya'nın kalkınması için yeni fikirler ve mali kaynaklar üretme" hedefiyle kuruldu.
Dönemin hükümeti, 1MDB'nin sermayesini artırmak üzere Eylül 2009'da uluslararası petrol şirketi PetroSaudi International ile ortak girişim firması kurdu.
Firmaya 1 milyar ABD doları yatırım yapan 1MDB, yeni şirketin hisselerinin yüzde 40'ına ortak oldu.
Ülkede, 2012'de fonun ilk büyük projesi olarak başkent Kuala Lumpur'un merkezi bölgelerinden birinde "Tun Razak Exchange" adlı finans bölgesi kuruldu.
1MDB, uluslararası projelerde yer almak için Mart 2012'de ABD merkezli uluslararası yatırım bankası Goldman Sachs'tan 3,5 milyar dolar tahvil satın aldı.
Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ile 2013'te ortak ekonomik girişimlerde bulunmak üzere 1MDB, Goldman Sachs'tan 3 milyar dolar daha hisse satın alımı gerçekleştirdi.
"Yolsuzluk ve zimmete para geçirme" iddiaları
Malezya muhalefetinin 2014'te 1MDB'nin 11 milyar dolar borcun içinde olduğunu iddia etmesi üzerine kamuoyunda fonun denetimi ve harcamalarının nereye gittiğine dair şüpheler oluştu.
Tartışmaların gittikçe büyümesinin ardından hükümet, Mart 2015'te 1MDB'nin incelenmesi için özel ekip görevlendirdi.
Bu sırada 1MDB ile ortaklığı bulunan PetroSaudi şirketinin eski çalışanı İsviçreli Bankacı Xavier Andre Justo, 1MDB'nin PetroSaudi aracılığıyla kara para akladığına, fona ait varlığın bir kısmının yurt dışına kaçırıldığına ve Necip Rezak'ın şahsi banka hesaplarına transfer edildiğine dair yaklaşık 200 bin dokümanı, İngiliz gazeteci Clare Rewcastle-Brown ve ABD basınından Wall Street Journal'a (WSJ) sızdırdı.
Temmuz 2015'te gazeteci Rewcastle-Brown'un kurduğu "The Sarawak Report" internet sitesi ve WSJ'de yayımlanan belgelerde, 1MDB fonundan 681 milyon doların Necip'in banka hesaplarına transfer edildiği öne sürüldü.
Haberlerin ardından Malezya siyaseti yolsuzluk iddialarıyla çalkalanırken Necip, yolsuzluk iddialarını soruşturan savcıları görevden aldı.
Olayın ardından 1MDB soruşturmasının başına geçen savcılar, Necip'e yönelik "zimmete para geçirme" iddialarının asılsız olduğuna hükmetti.
Hakkındaki iddialara partisi ve kabinesinden de itirazların gelmesinin ardından Necip, kendisini eleştiren bakanları kabine değişikliğiyle görevden uzaklaştırdı.
O dönem başbakan yardımcılığı yapan bugünkü Başbakan Muhyiddin Yasin de görevden alınan isimler arasındaydı.
ABD ve İsviçre hükümetlerinin incelemesi
Yolsuzluk iddialarının uluslararası basında yer almasından sonra ABD Adalet Bakanlığı, 2016'da başlattığı incelemede 681 milyon doların kişisel hesaplara aktarıldığını tespit etti.
ABD'li yetkililer, 2017'de 1MDB'nin yurt dışı operasyonlarına yönelik incelemesinin sonucunda fona ait 4,5 milyar doların yurt dışına kaçırılarak amaç dışı kullanıldığını öne sürdü.
Bu paraların bir kısmının, Goldman Sachs'ın 1MDB'ye tahvil satışları vasıtasıyla yurt dışına transfer edildiği belirtildi.
Aynı yıl İsviçre hükümetinin başlattığı incelemede ise 1MDB'den kaçırılan paranın 7 milyar doları bulduğu iddia edildi.
ABD hükümeti, Necip'in üvey oğlu Riza Aziz'in, Malezyalı iş insanı Low Taek Jho ile 2013 yapımı Hollywood filmi "Wolf of Wall Street"i, 1MDB'den kaçırılan paralarla finanse ettiğini açıkladı.
Daha sonra ABD Adalet Bakanlığı iş insanı Low'a dava açtı. Hakkında açılan davanın ardından kayıplara karışan Low için Interpol yakalama emri çıkarttı.
2018 Genel Seçimleri ve 1MDB davasının yeniden başlaması
Malezya Başbakanı Necip Rezak'a dair yolsuzluk iddialarına halkın gösterdiği tepki, ülkede 9 Mayıs 2018'de yapılan genel seçimlerde belirleyici rol oynadı.
Anketlerin çoğu, Necip'in önderliğindeki Milli Cephe koalisyonunun seçimleri kazanacağını öngörürken, Mahathir Muhammed'in liderliğindeki Umut İttifakı koalisyonu yüzde 45,6 oyla seçimlerin galibi oldu.
Seçim yenilgisinin ardından Necip ve ailesi, 11 Mayıs'ta uçakla Endonezya'ya geçmek üzereyken kalabalık tarafından durduruldu.
İçişleri Bakanlığı bir gün sonra eski başbakan ve ailesine yurt dışına çıkış yasağı getirdi.
Bir ay sonra Necip'in evine baskın yapan polis, toplam 275 milyon dolar değerinde mücevher, kol saatleri ve nakit para ele geçirdi.
2015'te kapanan 1MDB soruşturmasını yeniden açan Malezya Yolsuzlukla Mücadele Komisyonu (MACC), 4 Temmuz'da gece yarısı Necip'i gözaltına aldı.
Eski Başbakana, 1MDB'nin iştirakı SRC Internationals şirketinden zimmetine 10 milyon dolar geçirmek iddiasından 7 ayrı suçlama yöneltildi.
İlerleyen aylarda mahkeme, Necip'e 28 ayrı "kara para aklama suçlaması" ve 7 ayrı "gücü kötüye kullanma suçlaması" daha yöneltti.
1MDB'nin Goldman Sachs'tan tahvil alımlarının da üzerine giden hükümet, Aralık 2018'de Goldman Sachs'a dava açarak, 1MDB'ye tahvil satışlarında hile ve usulsüzlük suçlaması yöneltti.
Fon paralarının kaçırılmasına yardımcı olduğu öne sürülen 17 eski banka çalışanı hakkında dava açılırken, Malezya hükümeti, uğradığı zarar karşılığında Goldman Sachs'tan 6,5 milyar dolar talep etti.
Necip Rezak'a 12 yıl hapis cezası
Kasım 2019'da mahkeme, Necip Rezak hakkındaki suçlamaları kabul ederek yolsuzluk duruşmalarına başladı.
Yeni tip korona virüs (Kovid-19) salgını nedeniyle birkaç defa ertelenen ve temmuzda görülen hüküm duruşmasında, eski Malezya Başbakanı yargılandığı 42 suçtan 7'sinden hüküm giydi.
Mahkeme Necip Rezak'a, uluslararası SRC şirketinden şahsi banka hesabına 42 milyon malezya ringgiti (67 milyon TL) zimmet geçirmek, gücü kötüye kullanmak ve kara para aklamak suçlarından 12 yıl hapis ve 210 milyon Malezya ringgiti (341 milyon TL) para cezası verdi.
Necip Rezak'ın hüküm giymesinden yaklaşık bir ay sonra Goldman Sachs, 19 Ağustos'ta uzlaşma bedeli olarak Malezya'ya 3,9 milyar dolar ödemeyi kabul ettiğini açıkladı.
Eski Başbakan hakkındaki diğer 35 suçlamanın duruşmaları, ilerleyen aylarda devam edecek.
Malezya makamları, Necip'in eşi Rosmah Mansor'un yolsuzluk soruşturmasını sürdürürken, firari iş adamı Low Taek Jho'nun da yerinin tespit edilip ülkeye getirilmesi için çalışmalara devam ediyor.
1MDB yolsuzluğunun siyaset ve kamuoyuna etkileri
1MDB yolsuzluğu, Malezya'daki siyasi iktidarın 60 yıl sonra ilk defa değişmesini beraberinde getirirken, ülke bürokrasisindeki rüşvet ve yolsuzluk sorununu da tartışmaya açtı.
2015'te skandalların ortaya çıkması üzerine Temiz ve Dürüst Seçim Koalisyonu (BERSIH), ülke tarihinin en büyük protesto yürüyüşlerini düzenleyerek dönemin Başbakanı Necip Rezak'ın istifasını istedi.
2018 genel seçimleri öncesi muhalefet, seçim kampanyalarında yolsuzluk ve rüşvet gündemine odaklanarak ülkedeki yolsuzlukları bitirme teminatı verdi.
Seçimlerin ardından Mahathir Muhammed hükümeti, 1MDB skandalının bir daha yaşanmaması için bürokraside önemli değişimler başlattı.
Bu kapsamda hükümet, seçimlerden kısa süre sonra getirdiği kuralla bakanlara, milletvekillerine ve devlet memurlarına hediye kabul etmeyi yasakladı.
Hazine Bakanlığı da geçen yıl "Dürüstlük ve Şahsiyet Ödülü" uygulamasını başlatarak çalıştığı kurumda yolsuzluk ve rüşveti bildiren memurlara 30 bin Malezya ringgiti (52 bin TL) ödül verileceğini açıkladı.
Malezya, hala kayıp fonların peşinde
ABD ve İsviçre hükümetinin incelemelerinde, 1MDB'den 4,5 ila 7 milyar doların dışarı çıkarıldığı iddia edilirken, fona ait tam olarak ne kadar paranın kaçırıldığı hala bilinmiyor.
Yolsuzluğun tam miktarının öğrenilememesinin sebebi, 1MDB'nin yurt dışında kurdurduğu paravan şirketler üzerinden transfer işlemlerini yapmasına bağlanıyor.
Bir diğer iddia ise 1MDB adına çok sayıda banka hesabı açtırılıp, fon paralarının bu hesaplar arasında sürekli dolaştırılarak para takibi zorlaştırıldığı için kaçırılan miktarın tamamen tespit edilemediği yönünde.
Şimdiye kadar 1MDB'ye ait ABD'den 322 milyon doları, Singapur'dan 36 milyon doları ülkeye geri kazandıran ve en son Goldman Sachs'tan 3,9 milyar dolar ödeme taahhüdü alan Malezya, 12 ülkede fona ait paralarının olduğunu iddia ederek, kayıp fonların peşinden gitmeyi sürdürüyor.
Kayıp fonları araştırmak üzere şimdiye kadar Singapur, İsveç, İngiltere, ABD, Avustralya, Hong Kong, Tayland, Lüksemburg ve Birleşik Arap Emirlikleri'nde (BAE) soruşturma açıldığı biliniyor.