Yazdır
Yeni tip korona virüs (Kovid-19) salgını sonrası neredeyse tüm kurum, kuruluş ve ekonomistler küresel ekonomide sert bir daralmanın yaşandığı görüşünde birleşirken, pandeminin kontrol altına alınmasının ardından yeniden toparlanmanın ne kadarlık bir zamana yayılacağı ve ne şekilde gerçekleşeceği konusunda farklı değerlendirmeler öne çıkıyor.
İktisat literatüründe krizlerin ardından ekonomilerin yeniden çıkışa geçmesi ve bunun zamanlamasını ifade etmek için ekonomistler tarafından öngörülen grafiğin şekli, harfler ile ifade ediliyor. Geçmişi 2. Dünya Savaşı öncesine dayanan bu gösterimler, genellikle "V", "W", "U", "L" ve nadir de olsa "WW" olarak biliniyor.
Bugüne gelindiğinde dünyaca ünlü ekonomist Nouriel Roubini, "I" tipi durgunluğu gündeme getirerek, reel ekonomi ve finansal piyasalarda sert düşüşün ardından yeniden bir çıkış beklenmemesinin kendisini şaşırtmayacağını belirtti.
İnsanlık tarihinin daha önce bu şiddetle deneyimlemediği bir pandeminin yol açtığı ekonomik kriz sonrası toparlanmanın, İngilizce'de "swoosh" olarak geçen, Nike'nin logosundaki "onay işareti" şeklinde gerçekleşeceği öngörüleri de öne çıkıyor. Söz konusu gösterim; ekonomide sert ve keskin bir düşüşün ardından toparlanmanın uzun bir zamana yayılacağı ve kademeli bir toparlanma olacağı görüşünü yansıtıyor.
Bu hafta açıklanan tahminlere göre, küresel ekonomide bu yıl Uluslararası Para Fonu (IMF) yüzde 3 ve uluslararası kredi derecelendirme kuruluşu Standard & Poor's da yüzde 2,4 daralma bekliyor.
"V" tipi toparlanma
"V" tipi toparlanma; ekonomide sert düşüşün ardından toparlanmanın da aynı ölçüde hızlı olacağı görüşünü yansıtırken, zamanlama açısından da daha kısa bir süreye işaret ediyor. Bununla birlikte ülkelerin kendi içinde iyileşmesinin yeterli olmadığı ve küresel bir toparlanmayı gerektiren koronavirüs krizi için "V" tipi grafiğin mümkün olmadığı görüşü daha yaygın...
"En iyi ihtimal" olarak nitelendirilen "V" tipi toparlanmayı öngörenler arasında ABD Merkez Bankası (Fed) St. Louis Şubesi Başkanı James Bullard bulunuyor.
FOMC üyeleri Minneapolis Fed Başkanı Neel Kashkari ile Francisco Fed Başkanı Mary Daly ise "V" tipi toparlanmanın mümkün olmadığını dile getiriyor.
"U" tipi toparlanma
"U" tipi grafik, reel ekonomi ve finansal piyasalarda sert düşüşün ardından toparlanmanın, uzun bir zamana yayılacağı, dipte en az birkaç çeyreğin geçmesinin ardından gerçekleşeceği beklentilerini yansıtıyor.
Söz konusu toparlanma şeklini savunan ekonomistler, karantinalar ortadan kalksa da tüketicilerin mağazalara ve restoranlara gitmekten çekineceğini, talebin uzun süre istenilen düzeye ulaşamayacağını, şirketlerin ise kriz esnasındaki borçlanmalarını geri ödemek için epey zamana ihtiyaç duyacağını belirtiyor. Zira kısmen ekonomik faaliyetlerin yeniden açıldığı Çin göz önüne alındığında, "U" tipi toparlanma görüşünün daha yaygın bir şekilde savunulduğu görülüyor.
2001 Nobel Ekonomi Ödülü sahibi Joseph Stiglitz, küresel ekonomide koronavirüs salgınının neden olduğu sert düşüşün toparlanmasının "U" şeklinde olacağı öngörüsünde bulunuyor.
Stiglitz, son yaşananların hem talep hem de arzı etkileyen türden bir kriz olduğunu, insanların koronavirüs tehdidinden dolayı işe gitmek ve tüketmek istemediğini belirterek, "Ekonomik sıkıntı ne kadar uzun sürerse o kadar 'U' grafiğini muhtemel kılıyor." dedi.
Dünya Ekonomik Forumu'nda yer alan açıklamada da "Ekonomik iyileşme büyük olasılıkla uzun ve yavaş olacaktır. Biz en iyi ihtimalle toparlanmanın 'U' şeklinde olacağını konuşuyoruz ki muhtemelen dipte biraz zaman geçireceğiz." yorumu yer aldı.
JP Morgan ile Standard Chartered Bank'tan bazı ekonomistler de "U" tipi toparlanmayı savunurken, Bank of America anketine göre de yatırımcıların yarısından fazlası ekonomide bu şekilde bir iyileşme bekliyor.
"W" tipi toparlanma
"W" tipi toparlanmada, ekonominin "çift dip" yapması öngörülüyor. Bu tip bir grafik bekleyen ekonomistler; koronavirüs nedeniyle görülen ilk dip seviyelerden karantinaların sona ermesi ve ülkelerin kısıtlayıcı tedbirlerini gevşetmesinin ardından hızlı bir toparlanma yaşansa da, süregelen negatif etkiler nedeniyle işsizlik oranında hızlı yükseliş ve şirket iflasları ile karşılaşılacağını ve ekonomide yeniden bir dibe vuruş yaşanacağını dile getiriyor.
Öte yandan salgında ikinci bir dalganın görülmesi ile ekonominin ikinci kez dip yapacağına yönelik beklenti içinde olan ekonomistler de toparlanmanın şeklinin "W" olarak gerçekleşeceğini dile getiriyor.
Japonya merkezli Nomura ile Schroder Yatırım Yönetimi Başekonomisti Keith Wade, ekonomide "W" tipi toparlanma yaşanacağını savunanlar arasında yer alıyor.
"L" ve "Swoosh" tipi toparlanma
"L" tipi toparlanma öngörüsünün altında; büyümenin sert düşmesi ve toparlanmanın bir süre gerçekleşmemesi beklentileri yatıyor. Bunun gerçekleşmesi için küresel koronavirüs salgınının yayılmaya devam etmesinin ve karantinaların uzun süreli olmasının gerektiğini belirten analistler, virüsün ortaya çıktığı Çin'in Vuhan kentinin 2 ayın ardından yeniden ekonomik faaliyete açılması nedeniyle bu senaryonun gerçekleşme olasılığını düşük görüyor.
Söz konusu toparlanma şeklini öngörenlerin başında Barclays geliyor.
"Swoosh" tipi toparlanmayı öngörüler ise ekonominin keskin bir şekilde düşmesinin ardından toparlanmanın daha kademeli gerçekleşeceği ve daha uzun bir zamana yayılacağı görüşlerini yansıtıyor.
Berenberg Ekonomisti Florian Hense, ekonomilerin ne "L", ne "U" ne de "V" şeklinde toparlanamayacağını savunarak, "Ekonomilerin onay işaretine benzer bir şekilde toparlanacağını düşünüyorum." değerlendirmesinde bulundu.
"Piyasada 'W' tipi, ekonomide 'U' tipi toparlanma bekliyorum"
Deniz Yatırım Araştırma Bölüm Müdürü Orkun Gödek, ekonomi ve piyasayla ilgilenen insanlarda ekonomik daralma dönemlerinde farklı harfler üzerinden muhtemel toparlanmaya dair fikir yürütüldüğünü belirterek, ancak burada piyasa fiyatlamaları ile ekonomik görünümün ayrılması gerektiğini vurguladı.
Gödek, 23 Mart'ta görülen dip seviyeden birçok finansal enstrümanın oldukça kısa bir zaman aralığında ciddi anlamda toparlandığına işaret ederek, şunları söyledi:
"Yeni bir trend başlangıcının finansal piyasalarda uzun bir zaman alacağı kanaatindeyim. Güven kanalı çok ciddi erozyona uğradı ve pozisyonlarda kayda değer zararlar yazıldı. Ayrıca, makro görünümün henüz ne ölçekte kötüleşmeye işaret ettiğini görmediğimizden toparlanma hızına dair fikir de yürütemiyoruz. Kaldı ki Kovid-19 sürecinin ikincil dalga gibi önemli bir tehlikesi de tam anlamıyla masadan kalkmış değil. Düşüncem, fiyatlamalarda 'W' vari eğilimin bir adım öne çıkacağı. Makro ekonomide ise toparlanmanın yavaş olacağına, 'U' tipi geniş tabanlı riskin kalktığını konuşmak için erken olduğuna inanıyorum."
"Hem global hem de yurt içi ekonominin toparlanmasının zaman alacak"
Spinn Danışmanlık Kurucu Ortağı ve ekonomist Özlem Derici Şengül de işletmelerin operasyonlarını yavaşlatması ve daha düşük kapasitelerle çalışması sürecinin devam ettiğini, bu nedenle dünya çapında daralmanın sürdüğünü, sürecin henüz tamamlanmadığını söyledi.
Kaynak sıkıntısı nedeniyle hem global hem de yurt içi ekonominin toparlanmasının zaman alacağını ve kademeli iyileşmenin gerçekleşeceğini anlatan Şengül, şunları kaydetti:
"İstihdam kayıpları nedeniyle alım güçleri düşmüş olacak. Bu nedenle talebin geri dönmesi zaman alacak. Yabancı sermaye gelişmekte olan ülkeleri büyük miktarda terk etti, uluslararası ticaret de çok büyük darbe aldı. Hepsini bir araya getirdiğimiz zaman ekonomide birden bire 'V' şeklinde, çok dik ve hızlı bir toparlanma uzak gibi görünüyor. 'L' şeklinde bir toparlanma bekliyoruz deyince ömür boyu ekonomi düşük kalacak gibi algılanıyor. Bu fazla karamsar bir senaryo olabilir ama swoosh tipi, onay işaretine benzer, kademeli bir toparlanma daha olası bir senaryo."