Yazdır
PSM- ABDULLAH ÇETİN
Ambargolar kalkınca dünyanın gözü, kulağı İran’a çevrildi. Pek çok ülke bu devasa pazardan nasıl pay alabileceğinin hesabını yapıyor. Ambargolu dönemde bile İran’a kapılarını kapatmayan Türkiye’nin de planları olduğunu belirtmeye gerek yok sanırız.
Evet, hemen her sektörden girişimciler “bakir” İran pazarına bir şekilde girmek istiyor. Kuşkusuz ödeme sistemleri aktörleri de öyle. İşte böylesine önemli bir dönemde, kapalı kutu İran ödeme sistemleri pazarıyla ilgili çok önemli bilgiler, Türk basın tarihinde ilk kez Ödeme Sistemleri Dergisi PSM’de okuyucuyla buluştu...
SADECE ATM SAYISINDA ÖNDEYİZ!
Öncelikle İran bankacılık ve ödeme sistemleri sektörüyle ilgili rakamsal bilgilerin bizi çok şaşırttığını belirtmek istiyorum. Hatta deyim yerindeyse ağzım bir karış açık kaldı. Önce isterseniz banka, şube, ATM, kart ve POS bilgileriyle başlayalım...
İran’da kullanılan kredi kartı sayısı sadece 1 milyon 670 bin. Çünkü ülkede kart sistemi banka kartları ve ön ödemeli kartlar üzerine kurulmuş. Banka kartlarının sayısı 230 milyonun üzerinde. Yaklaşık 115 milyon da ön ödemeli kart var. Toplam kart sayısı ise 347.6 milyon.
Bu noktada bir kıyaslama yapacak olursak, BKM (Bankalararası Kart Merkezi) verilerine göre, Nisan 2016 sonu itibarıyla Türkiye’de kullanımda olan kart sayısı; 113.2 milyonu banka kartı, 58.8 milyonu da kredi kartı olmak üzere 172 milyon. Banka kartlarına, 18.6 milyon adet ön ödemeli kartın da dahil olduğunu belirtelim.
2015 yılı verilerine göre İran’da 32 banka faaliyet gösteriyor. Ülke genelinde 41 bin ATM bulunuyor. Nisan 2016 sonu itibarıyla Türkiye’deki ATM sayısı ise 48.7 bin. İran’da 2012 yılı verilerine göre 17 bin civarında şube faaliyet gösteriyordu. Türkiye’de ise Türkiye Bankalar Birliği verilerine göre, Mart 2016 sonu itibarıyla 11 bin 186 banka şubesi hizmet veriyor.
Eylül 2015 sonu itibarıyla İran’da kullanılan POS sayısı 4 milyonun üzerinde. Türkiye’de 2.5 milyon civarında ödeme kaydedici cihaz olduğu göz önüne alınırsa oldukça yüksek bir rakam. Hatta tüm Avrupa’da 10 milyon civarındaki POS’un da neredeyse yarısına yaklaşmış durumda.
ADETTE DE HACİMDE DE İRAN ÖNDE
Yine Eylül 2015 verilerine göre İran’da kartlı ödemelerin hacmine bakıldığında, aylık 26 milyar doların üzerinde bir rakam görülüyor. Kartlı ödeme hacmine satın alma harcamalarının yanı sıra elektrik, su, gaz gibi fatura ödemeleri de dahil. İran’da Nisan-Eylül 2015 dönemindeki 140 milyar dolarlık kartlı ödeme hacmi, yıllık yaklaşık 300 milyar dolar gibi rakamı işaret ediyor. Bu açıdan bir karşılaştırma yapacak olursak, BKM verilerine göre 2015 yılında Türkiye’deki toplam kartlı ödeme hacmi 526 milyar TL olarak gerçekleşti.
Nisan-Eylül 2015 dönemi itibarıyla İran’da toplam kartlı ödeme işlemi sayısı yaklaşık 4.8 milyar düzeyinde. Sadece eylül ayında 900 milyon adedin üzerinde kartlı ödeme işlemi yapılmış. Türkiye’de ise yıllık toplam işlem adedi 3.77 milyar.
Kısacası İran, hem kartlı işlem adedi hem de kartlı ödeme hacmi açısında Türkiye’yi neredeyse ikiye katlamış görünüyor.
TURİSTİK BÖLGELER İÇİN KANADA MODELİ DÜŞÜNÜLÜYOR
Ambargo nedeniyle Visa, MasterCard gibi uluslararası ödeme sistemleri İran’da faaliyet gösteremiyor. Dolayısıyla yabancı kartların ülkede kullanımı şimdilik mümkün değil. Ambargo kalkınca, sadece turistik bölgelerle sınırlı olmak kaydıyla yabancı kartların kullanılabileceği, Kanada’dakine benzer bir model üzerinde çalışmalar başlatılmış.
İRAN’IN BKM’Sİ: ŞAPARAK
İran’daki mevcut sistemde kartlı ödeme işlemleri, İran’ın BKM’si konumundaki Şaparak üzerinden bankalara bağlı olarak yapılıyor. TSM yani POS’tan yapılan ödeme işlemlerinin yönetimi ise yine Türkiye’dekine benzer şekilde ödeme servis sağlayıcı (PSP) ve Şaparak ağı (switch) üzerinden yapılıyor. Şaparak, yine tıpkı BKM gibi işlem komisyon bedellerinin bankalara yönlendirilmesini sağlıyor.
İran’da bizdekinden farklı olarak üye işyerleri bankalara herhangi bir komisyon ödemiyor. Devlet fiziki para kullanımını azaltmak, kayıt dışı ekonomiyi azaltmak ve elektronik ödeme kültürünü yaygınlaştırmak için komisyon bedellerini kendisi üstlenmiş.
SİSTEM KAPALI DEVRE, KRİTERLER ULUSLARARASI...
İran’da kullanılan ödeme kaydedici cihazlar için üç farklı kurumdan onay almak gerekiyor. Bunlar Şaparak, İran Standart Kurumu ve İran Gelir İdaresi Başkanlığı...
Şaparak, ödeme kaydedici cihazların işlem (transaction) ayağında güvenlik kriterlerini belirleyip denetliyor. İran’da kapalı devre bankacılık ve ödeme sistemleri olmasına rağmen, ödeme kaydedici cihazlarda uluslararası güvenlik kriterleri PCI 2 ve 3’ün yanı sıra EMV L1 ve L2 seviyelerinin sağlanması isteniyor.
İran Standart Kurumu, daha önce Türk Standartları Enstitüsü ve muadili kurumların sorumluluğunda olan, ancak yeni kanunla TÜBİTAK’a devredilen cihaz test ve onaylarından sorumlu. Gelir İdaresi Başkanlığı ise Türkiye’dekine benzer şekilde cihazın işlem kapasitelerini ve Vergi İdaresi’nin belirlediği kriterleri sağlayıp sağlamadığını kontrol ediyor.
Kısacası, ambargo döneminde bile başta Merkez Bankası, Şaparak, Gelir İdaresi Başkanlığı ve Vergi Dairesi olmak üzere tüm otoriteler, ödeme sistemlerine bağlanacak tüm çözümlerin EMV, PCI, ISO gibi uluslararası sertifikalara sahip olmasını istiyormuş.
İran’da bazı bankalar 700 bine ulaşan POS parkına sahip. Bazıları ise 50-60 bin civarında POS ile hizmet veriyor. Bankalar, bizde olduğu gibi üye işyerleriyle sözleşme yapıyor. Ardından da ödeme servis sağlayıcıyı POS kurulumu, ödeme toplama gibi talimatlarla görevlendiriyor. Ödeme servis sağlayıcı, bankanın ya da kendinin ödeme kaydedici cihazının üye işyerinde kurulumunu gerçekleştiriyor.
YAZARKASASI OLMAYAN RUHSAT ALAMIYOR
İran’da Vergi İdaresi, 1997 yılından bu yana tüm işletmelerde yazarkasa kullanımını mecbur kılmış. Ancak KDV uygulanmaya başlayıncaya kadar bu zorunluluk sözde kalmış. 2 yıl önce ise yeniden tüm esnaf ve işletmeler için yazarkasa zorunluğu, bu kez ciddi yaptırımlarla birlikte devreye sokulmuş. Şu anda yazarkasası olmayan ve işlemlerini ibraz edemeyenlerin hesapları kabul edilmiyor, sektör ortalamasına göre en üst düzeydeki gelir esas alınarak vergi cezaları kesiliyor. Yeni işletmelere ise ruhsat koşulu olarak vergi numarasının yanı sıra yazarkasa almaları şart koşuluyor.
Bu noktada, İran’daki vergi sisteminin de Türkiye’den çok farklı olmadığını belirtelim. KDV oranı yüzde 9. Orada da bazı sektörler bizde olduğu gibi vergiden muaf tutuluyor.
TEMASSIZ SADECE ULAŞIMDA VAR
İran’da temassız ödeme kabul edebilecek özellikte cihazlar var. Ancak bunlar offline ortamda ve genelde toplu ulaşımda kullanılan validatörlerden oluşuyor. Hemen her belediye kendi sınırları içerisinde kapalı devre şehir kart uygulamaları kullandığı için bu konuda net bilgilere erişmek mümkün değil.
Öte yandan Apple Pay, Samsung Pay, Bonus Flaş, Yapı Kredi Cüzdan, CepteTEB benzeri temassız mobil uygulamalar da henüz İran halkının aşina olduğu konular arasında değil. Bu da ülkede belki de en bakir alanın mobil uygulamalar olduğunu gösteriyor.
E-TİCARET HACMİNDE DE BİZİ KATLAMIŞLAR
İran’da faaliyet izni olan 12 ödeme servis sağlayıcı bulunuyor. İran Ticaret Bakanlığı’ndan sertifika almış 13 bin civarında e-ticaret sitesi faaliyet gösteriyor. Bu sitelerin 2015 yılı cirosu 17 milyar dolara ulaşmış durumda. Türkiye’de ise TÜBİSAD (Türkiye Bilişim Sanayicileri Derneği) derneği verilerine göre e-ticaret sektörünün 2015 yılı hacmi yüzde 31 artışla 24.7 milyar liraya ulaştı. Bu rakamlar, İran’ın sanıldığının aksine e-ticarette de Türkiye’den çok daha yüksek rakamlara ulaştığına işaret ediyor.
SANAL POS UYGULAMASI YOK
İran’da online pazaryeri ve perakende ticaretin uygulaması bizden biraz farklı. Örneğin, hiçbir e-ticaret sitesinin sanal POS’u yok. Bir ürün seçip ödeme aşamasına geldiğinizde, site sizi Şaparak’ın sistemine yönlendiriyor ve ödeme yapmak istediğiniz bankayı seçip kart bilgilerini orada giriyorsunuz. Ödeme onaylandıktan sonra Şaparak sizi web sitesine geri gönderiyor ve gereken onayları veriyor. Ardından da fatura basılıp sipariş süreci başlatılıyor. Bunu bizdeki 3D (üç boyutlu) ödeme sistemine de benzetebiliriz.
İRAN’DA 108 MİLYON, BİZDE 73 MİLYON GSM HATTI VAR
İran’da 93 milyonu kontörlü, 15 milyonu da faturalı olmak üzere 108 milyonun üzerinde mobil telefon hattı kullanılıyor. Ülkede faaliyet gösteren üç büyük GSM operatöründen İranCell’in 67 milyon, MCI’nın 39 milyon, Raytel’in de 2.6 milyon civarında abonesi var. Coğrafi olarak ülkenin yüzde 83’ü mobil iletişim kapsama alanı içerisinde.
Bu konuda da bir karşılaştırma yapacak olursak, 2015 sonu itibarıyla Türkiye’deki üç GSM operatöründen Turkcell’in 34 milyon, Vodafone’un 21.9 milyon, Türk Telekom’un da 17.3 milyon olmak üzere toplam 73.2 milyon abonesi bulunuyor. Yine GSM operatörlerinin verdiği bilgilere dayanacak olursak, Türkiye’deki şebeke kapsama alanı yüzde 100’lere dayanmış durumda.
İRAN’I PCI DSS İLE PAYWIZARD TANIŞTIRACAK
Faaliyetlerini yakın coğrafyadaki gelişen pazarlara doğru genişletmek isteyen Paywizard, bu yılın başında İran’da bir temsilcilik açtı. Lokal bir partnerle İran’daki banka ve ödeme servis sağlayıcılara ödeme sistemleri çözümleri sunan Paywizard, İran'ın en büyük bankasıyla PCI DSS danışmanlığı ve sertifikalandırması hizmeti kapsamında anlaştı. Böylece İran’da ilk PCI DSS sertifikasyonu, bir Türk firması olan Paywizard'ın danışmanlığıyla alınmış olacak.
Paywizard Genel Müdürü İlker Diker, “Misyonumuzu ödeme sistemleri sektöründe öncü ve yenilikçi bir anlayışla hizmet etmek, sektörde öne çıkan yeniliklerden ve teknolojik avantajlardan faydalanmak, bu teknolojilerin kullanılmasını ve yaygınlaşmasını sağlamak, gelişen ve değişen koşullara uygun olarak katma değerli ve uzun soluklu işbirlikleri yaratmak olarak belirledik. Paywizard'ın İran’daki işbirliği de bunun en güzel örneklerinden biri oldu” diyor.
İYZİCO, İRAN’IN 231 MİLYON KARTINI DÜNYAYA BAĞLAYACAK
Ödeme sistemleri platformu iyzico, ambargoların kalkmasının ardından İran yönetimiyle büyük bir işbirliğine imza attı. İran’da yıllık 20.5 milyar dolarlık online ödeme işleminin yapıldığı Shetab sistemine dahil olan 231 milyon banka kartı, iyzico’ya entegre edildi. Bu sayede, uluslararası şirketler ve ödeme sistemi sağlayıcıları iyzico çözümlerini kullandıkları takdirde Shetab kartlarına da ulaşabilecek. İranlılar da iyzico sayesinde Shetab kartlarıyla İran dışından online alışveriş yapabilecek.
Banka kartı penetrasyonunun yüzde 92 olduğu İran’da yaklaşık 231 milyon adet banka kartı bulunuyor. Ülkedeki tüm banka kartları, Shetab adı verilen bir sistem üzerinden kullanılıyor. İranlıların günlük hayatlarında sıkça kullandığı ve yıllık yaklaşık 20.5 milyar dolarlık online ödeme işleminin yapıldığı bu sistem, uluslararası ödeme sistemleriyle entegre değildi. Bu sebeple Shetab kartlar, yurtdışından yapılacak online alışverişlerde kullanılamıyordu. iyzico CEO’su Barbaros Özbugutu, işbirliğiyle ilgili şu değerlendirmeyi yapıyor:
“Yıllardır dünyanın geri kalanına kapalı olan bir ekonomiyi uluslararası ödeme sistemlerine entegre ediyoruz. iyzico olarak bu işbirliğiyle çok geniş bir büyüme potansiyeli bulunan İran pazarını dünyaya açmış oluyoruz. Bölgemizin ödeme şampiyonu olma yolunda attığımız en önemli adımlardan biri olan bu işbirliği, beraberinde birçok ticari ve ekonomik ortaklık fırsatlarını da getirecek. İran’a e-ticaret üzerinden satış yapmak isteyen Türk şirketlerine de bu işbirliğiyle çok büyük bir fırsat sunuyoruz.”
