Artan yoksulluk ve büyüyen loto rüyası

ABD'de özellikle yılbaşı öncesi ve sonrasında hemen her köşe başında her yaştan her ırktan müşterinin bekleştiği kuyruklar görmek mümkün. Bunlar loto kuy­ruğu... 2008 finansal kriziyle birlikte Amerikan Rüyası'nın piyango rüyasına dönüştüğünün sokaklardaki kanıtı...

ABD'de gelir adaletsizliği ve yoksul­luk yükseldikçe, sosyal hizmetlerden yararlananların sayısı arttıkça adeta bir salgın halini alan loto kuyrukları daha da uzayacak gibi... Çünkü Ame­rikalıların her türlü kültür faaliyetine, konut ipoteği ve kirasına, giyime, dışarıda yemek ve spor karşılaşması biletlerine ayırdıkları bütçe gerilerken, şans oyunlarına ayrılan para miktarı her geçen yıl artıyor.

Düşük gelirli Amerikalılar gelirlerinin gittikçe daha yüksek miktarını şans oyunlarına veriyorlar. Fransız yazar Balzac'ın şans oyunları hakkında "yok­sulların afyonu" sözünü doğrularcasına sadece ABD'de değil, tüm dünyada şans oyunlarına bir ilgi patlaması var. 2014 yılında tüm dünyada sanş oyun­ları satışı yüzde 9.9 arttı.

Amerikalılar loto biletlerine 2014 yılında toplam 70 milyar dolar harcadı. Bu rakamın geçen yıl 78 milyar dolara ulaştığı tahmin ediliyor. Buna göre bir yetişkin 300 dolar, her hane İse 630 dolarını şans oyunlarına verdi. Amerikalılar spor karşılaşması biletle­rine ise 18, kitaba ise 14.6 milyar dolar harcıyorlar.

Ülkenin en yoksul ikinci eyaleti Batı Virginia'da kişi başı ortalama 658 dolar şans oyunlarına harcarken, bu konuda birincilik kişi başı ortalama 800 dolar ile Rhode Island eyaleti sakinlerinin...

İşin daha kötü tarafı, düşük gelirli bir ailenin yılda ortalama 162.5 dolar daha fazla loto harcaması yapması... Buna karşılık, ev, ipotek, kira ve diğer faturalara yapılan harcamalar 72.5, giyim harcamaları 10.5, gıda ve evde yemek harcamaları 8.7, eğitim harca­maları ise 5.2 dolar azalıyor.

ABD'de loto bileti alanların büyük ço­ğunluğunu düşük gelirli kesim oluşturu­yor. Satışlar yoksul bölgelerde en yüksek noktasına ulaşırken, Amerikan hane halkının en yoksul üçte biri, her hafta satılan loto biletlerinin yarısını satın alıyor.

Bunun başlıca nedeni hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerde giderek artan gelir uçurumu... Rekor işsizlik oranlarının ve bireysel borç­lanmanın neticesinde yoksulluk oranı hızla artarken, diğer yandan para piyasalarındaki sermaye kazançları sayesinde zenginlik hızlı bir yükselişte.

Son beş yılda dünyadaki insanların yoksul yüzde 50'si servetinin yarısını kaybetti. Dünya nüfusunun yüzde 84'ü günde 20 doların altında gelir ile geçiniyor. ABD'de 48.1 milyon kişi sosyal hizmetlerden yemek yardımı alıyor, bunun 15.3 milyonu çocuk... ABD'de yılbaşında toplam nüfusun çok üzerinde olan 431 milyon adet loto bileti satıldı.

ABD'nin İki ulusal şans oyunu Powerball ve Mega Millions katılımcı sayısı ve toplanan para miktarı da her geçen yıl artıyor. Son olarak 13 Ocak'ta çekilen Powerball çekilişinde 1 milyar 586 milyon dolar toplanarak dünya rekoru kırıldı. Bunun 983.5 milyon do­ları ikramiye olarak dağıtıldı ve 3 talihli bilet 327.8 milyon dolar kazandı. Ön­ceki rekor 656.5 milyon dolar ile 2012 yılındaydı. Powerball toplam 6 sayıyı (5+1) bilmeye dayalı bir loto oyunu...

Bu yıl dünya rekoru kırılmasının nedeni ise, Ekim ayında yapılan kural değişikliği ile kazanmanın daha da zor hale getirilmesi oldu. Powerball düzen­leyen 44 eyaletten oluşan konsorsi­yum bir araya gelerek, daha önce 59 rakamdan 5'ini bilmek gerekirken, bu sayıyı 69'a çıkardı. Bilinmesi gereken ve Powerball adı verilen altıncı rakam için ise top sayısını 35'ten 26'ya düşürdü.

Eyalet yönetimlerinin idaresinde olan Powerball, her yıl açık veren eyalet bütçelerinin kapatılmasında en büyük katkıyı sağlıyor. Bu nedenle Demokrat ve Cumhuriyetçi eyalet yönetimleri şans oyunlarını yoksullardan para top­layan sosyal bir sorun olduğunu göz ardı ederek, iştahlı bir biçimde teşvik ediyorlar. Yarım yüzyıl önce Nevada haricinde şans oyunları tüm eyalet­lerde yasaktı. 1980'de ise sadece 14 eyalet loto oynatıyordu.

Lotonun yoksul kesimden alınan en yüksek oranlı vergilerden biri olduğu gerçeği çoğu kesim tarafından kabul ediliyor. Şans oyunları hasılatından alınan pay eyaletlere göre değişiyor; ortalaması yüzde 40... Batı Virginia toplam hasılattan yüzde 15 pay alır­ken bu oran Massachusetts'te yüzde 76'ya çıkıyor. Oran küçük de olsa eyaletler için büyük bir gelir kaynağı. 2009 yılında olduğu gibi 11 eyalet, kurumlar ver­gisinden daha çok geliri lotodan kazanıyor.

Eyalet yönetimleri şans oyunlarından sağlanan gelirin eğitim harcamalarına yönlendirilerek, doğru yönde kullanıldığını savunuyorlar. Ancak eğitimin fonlanması türünden vaatler genellikle boş çıkıyor. Örneğin New Mexico ve Georgia, loto geliriyle eğitim bursu programı başlattı ancak gelen talep ayrılan paranın çok üzerine çıkınca, söz konusu program hızla yürürlükten kaldırıldı. Ayrıca, loto gelirinin istikrar­sız olması ve uzun vadede miktarının tahmin edilemez olmasından dolayı, eğitime ayrılan miktar da beklenildiği kadar olmuyor.

Loto reklamlarında da yeteri kadar tüketici koruması olmadığı savunu­luyor. "Yağmacı Kumar Durdurulsun" adlı kar amacı gütmeyen sivil toplum kuruluşunun yöneticisi Les Bernal, lotoda hiçbir sınırlama olmadığını, bir kişinin gün boyunca oynayabileceğini belirterek, "Yoksul kesimlerde günlük kazancının büyük bölümünü lotoya yatıranların sayısı hiç de az değil. Loto İdareleri reklamlarını ağırlıklı olarak yoksul ailelerin bulunduğu bölgelerde yapıyorlar. Eğilimli kesimler İçin loto reklamlarına karşı daha fazla tüketici koruması gerekmektedir" diye konu­şuyor.

Kaliforniya Üniversitesi psikoloji pro­fesörü Kate Sweeny'e göre, loto satış­ları İnsanların yaşamlarını ve özellikle ekonomik koşullarını kontrol eksikliği arttığı dönemlerde artıyor. Ameri­kalı çalışanların ekonomik yaşamları üzerindeki kontrolünün son zamanlar­da azaldığı bir gerçek. Araştırmalara

göre, Amerikalıların yarısından fazla­sının 500 dolar ve üzerindeki beklen­medik harcamaları için yeteri kadar nakdi yok. Ayrıca, Amerikalıların yüzde 62'sinin tasarrufları bin doların altında ve yüzde 21'inin hiç tasarrufu yok.

"Ekonomik canlanma" söylemleri­ne rağmen, Amerikan hane halkının büyük bölümünün ekonomik durumu 2008 krizinden daha kötü... Pew Re­search Center'ın araştırmasına göre, Amerikalılar 2013 İtibarıyla 2007'ye oranla yüzde 40 daha yoksul... 2007 ile 2013 arasındaki 6 yılda tipik bir Amerikan ailesinin yıllık geliri yüzde 12 ya da 6 bin 400 dolar geriledi.

2011 yılında yapılan bir araştırmaya göre, nüfusun belirli kesim­leri daha çok loto oynuyor. Bunlar tahmin edileceği gibi; erkek, siyahi ve dezavantajlı yerleşim bölgelerinde yaşayanlar. Ayrıca, sosyoekonomik statü gruplandırmasının en alt beşinci kesiminde yer alanlar yüzde 61 ile en çok loto oynayanlar...

Ancak kazananlar da her zaman yok­sul kesimlerden olmuyor. 2013 yılında Connecticut'ta üç hedge fon yönetici­sinin ortak kuponla 254 milyon dolar kazanması da İlginç bir tezat...

(ÜMİT SİNAN/DERİN EKONOMİ DERGİSİ)